۲-۱۲-سرمایه فکری به عنوان یک مزیت رقابتی

سرمایه فکری شامل همه دارایی‌هایی است که در ترازنامه شرکت نشان داده نمی‌شود و شامل آن دسته از دارایی‌های نامشهود مانند علایم تجاری، اختراع ها و امتیازها و برتری‌های انسانی، ساختاری و ارتباطات محیطی است که به روش‌های حسابداری در صورت‌های مالی منعکس نمی‌شود .رشد دارایی‌های نامشهود شرکتها، قدرت رقابت و توسعه پایدار را تضمین می‌کند(سیتارامن[۱۰۵]،۲۰۰۲).
سازمان‌ها برای اینکه بتوانند در دنیای تجارت و رقابت، حضور مستمر و پایدار داشته باشند باید حول محور علم و دانش فعالیت کنند. علی رغم اینکه دانش به عنوان منبعی برای بقای سازمان ضروری است و شرط موفقیت سازمان‌ها در گرو دستیابی به دانش و فهم عمیق آن در تمامی سطوح است، رقابت، اصل اول بقا و دانش، پیش شرط ورود به عرصه رقابت است. اگر سازمان‌ها در ابعاد خرد و ملت‌ها در ابعاد کلان از پیشرفت غافل شوند اقتصاد و تولید ثروت را به رقبا خواهند باخت(شجاعی و باغبان، ۱۳۸۸).
بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت، منابع شرکت به عنوان مهم‌ترین محرک رقابت و عملکرد محسوب می‌شود. این منابع شامل دارایی‌های مشهود و همچنین دارایی‌های نامشهود ایجاد شده در داخل شرکت است که به گونه‌ای کارا و اثربخش در راستای اجرای راهبردهای سود اور و رقابتی خاص به کار گرفته می‌شود(ریاحی بلکویی،۲۰۰۳).
بارنی (۱۹۹۱) دارایی‌های شرکت را به دو گروه تقسیم می‌کند: نوع اول دارایی‌ها(از قبیل اموال، ماشین الات، تجهیزات و فناوری‌های فیزیکی) عموماً مشهود، متداول، به راحتی تقلیدپذیر و قابل جایگزین است. به علاوه، این نوع دارایی‌ها به راحتی در بازار آزاد داد و ستد می‌شود. نوع دوم دارایی‌ها عموماً نامشهود، ارزشمند، نادر و اغلب بی‌نظیر و غیر قابل جایگزین است. این نوع دارایی‌ها، دارایی‌های راهبردی است که می‌توانند منجر به ایجاد مزیت رقابتی پایدار و عملکرد مالی برتر شوند(ستایش و کاظم‌نژاد،۱۳۸۸).
در عصر حاضر با رشد اقتصاد مبتنی بر دانش یا دانش محور، دارایی‌های نامشهود شرکتها و سرمایه فکری آن‌ها کلیدی برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار هستند.
موریتسن(۱۹۹۸) بر این عقیده است که با وجود این که اغلب دارایی‌های نامشهود را نمی‌توان به عنوان دارایی‌های راهبردی طبقه‌بندی کرد، سرمایه فکری یک دارایی راهبردی حیاتی محسوب می‌شود(ریاحی بلکویی،۲۰۰۳). بنابراین، انتظار می‌رود که سرمایه فکری، توان ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر را داشته باشد.
در زمانی که تولید محصولات به حد اشباع رسیده، سرمایه فکری منبعی مهم برای حفظ مزیت رقابتی است که می‌تواند مزایای مهمی را برای حفظ مشتریان، دستیابی به مشتریان جدید و استمرار نوآوری‌ها به دنبال داشته باشد. ارزشمند است که سرمایه فکری خود را ممیزی کنید، جایگاه و اهمیت آن را در زنجیره ارزشی خود درک کنید و بتوانید در مورد یک استراتژی جامع برای مدیریت آن تصمیم‌گیری کنید. کلید عملی ساختن و تحقق چنین هدفی، تقویت شهرت، کارکنان و دیگر دارایی‌های کلیدی و هم‌چنین تمرکز بر نحوه استفاده کامل از منابع و رشد توسعه کسب و کار است(ادوینسون[۱۰۶]، ۱۹۹۷).

۲-۱۳-گزارش سرمایه فکری

یکی از اولویت‌های تحقیقی رشته سرمایه فکری، تدوین اصول و هنجارهایی برای جمع‌آوری و سازماندهی اطلاعات مربوط به سرمایه فکری است به طوری که بتوان سرمایه فکری شرکت‌های مختلف در کشورهای گوناگون را باهم مقایسه کرد. گزارش سرمایه فکری وضعیت سرمایه فکری شرکت را نشان می‌دهد. در گزارش سرمایه فکری، سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی به مؤلفه‌ها و شاخص‌های تشکیل‌دهنده تقسیم شده و شاخص‌ها و مؤلفه‌ها به صورت حساب‌ها یا کدهای معین تنظیم خواهند شد(بایبوردی،۱۳۸۹)(منابع خارجی ذکر شده در این بخش، منابع دست دوم میباشند).
جزء اول (سرمایه انسانی)، شامل مؤلفه‌ها و شاخص‌های زیر می‌باشد (اردونز پابلوس[۱۰۷]، ۲۰۰۴):
الف) پروفایل کارکنان
۱- تعداد کارکنان
۲- توزیع کارکنان (تولید، توزیع کالا، تکنولوژی اطلاعات، فروش و بازاریابی، اداری)
۳- تعداد مدیران
۴- درصد کارکنان تحقیقاتی
۵- توزیع سن
۶- توزیع جنسیت (مرد و زن)
ب) جابجایی کارکنان
۱- جدیدالاستخدامی‌ها
۲- استعفادهندگان
۳- درصد گردش پرسنل
ج) بازآموزی
۱- تعداد برنامه توسعه شایستگی
۲- تعداد برنامه‌های توسعه پیشرفت شغلی
د) تعهد و انگیزش