دانشگاه علم و فرهنگ

دانشکده علوم انسانی

پایان نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی

 زندگی خوابگاهی و نحوه تکوین هویت فرهنگی دختران -مطالعه ای در هویت فرهنگی دختران ساکن در خوابگاه­های سطح شهر تهران-

استاد راهنما

دکتر مریم رفعت جاه

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناخت زندگی خوابگاهی و نحوه تکوین هویت فرهنگیدخترانبه رشته تحریر درآمده است. پژوهشگر برای تحقیق حاضر از نظریه پیتر برگر استفاده کرده است تا بتواند با این نظریه موضوع زندگی خوابگاهی و چگونگی شکل گرفتن و تکوین یافتن هویت را مورد بررسی قرار دهد.

در این نظریه پیتر برگر و همکارانش با بررسی رابطه بین مدرنیته و تغییر چارچوب های شناختی و به تبع آن واقعیت های اجتماعی­ایکه شکل می گیرد به این نتیجه می رسند که تفاوت چشمگیری مابین سنت (زیست جهان سنتی) و جهان مدرن وجود دارد.

این تحقیق با روش کیفی و با استفاده از سه تکنیک مشاهده، مصاحبه نیمه ساخت یافته وپرسشنامه انجام شده است. افراد مورد مطالعه تحقیق از میان دانشجویان خوابگاه های دخترانه دولتی و خصوصی شهر تهران انتخاب شده است. تعداد افراد نمونه 33 نفر بوده که 18 نفر آنها ساکن خوابگاه خصوصی و 15 نفر ساکن خوابگاه دولتی بوده اند. مولفه های هویت فرهنگی شاملهویت خانوادگی، هویت مذهبی، هویت (یا میزان تعلق به) معاشران خوابگاهی و هویت جنسیتی بوده است.

نتایج حاصل از پرسشنامه پژوهش نشان می­دهد پایبندی دینی ساکنان خوابگاه دولتی بیشتر از خوابگاه خصوصی بوده است. ارزش ها و نگرش های دختران ساکن در خوابگاه خصوصی به مراتب مادی گرایانه تر از ساکنان خوابگاه دولتی بوده است

دختران ساکن خوابگاه در چهار تیپ: مذهبی ساکن خوابگا­ه دولتی، غیرمذهبی ساکن خوابگاه دولتی، مذهبی ساکن خوابگاه خصوصی و غیرمذهبی ساکن خوابگاه خصوصی مورد مطالعه قرار گرفتند.

تیپ اول یعنی دختران مذهبی ساکن خوابگاه دولتی  دارای هویت خانوادگی مستحکم بوده و از نظر تعلق به معاشران خوابگاهی، اکثریت این افراد رابطه صمیمی با هم اتاقی های خود داشتهاند.

تیپ دوم یعنی  دختران غیرمذهبی ساکن خوابگاه دولتی در مقایسه با افراد تیپ اول از تعلق خانوادگی کمتری برخوردارند.اغلب افراد این تیپ با توجه به ابعاد مختلف دینداری دارای پایبندی دینی پایینی بوده اند. به لحاظ میزان تعلق به خوابگاه و معاشران خوابگاهی، نسبت به خوابگاه تعلقی احساس نمی کنند.

تیپ سوم یعنی دختران مذهبی ساکن خوابگاه خصوصی دارای تعلق خانوادگی بالا بوده و همچنین این افراد سطح بالایی از پایبندی دینی داشته و از هویت مذهبی قوی برخوردارند. میزان تعلق به خوابگاه در این افراد بسیار کم است اما سعی می کنند که رابطه خوبی با هم­اتاقی­های خود داشته باشند. 

تیپ چهارم یعنی دختران غیرمذهبی ساکن خوابگاه خصوصی با افراد خانواده خود رابطه صمیمی دارند. میزان پایبندی دینی در غالب افراد این گروه پایین بوده است. غالب افراد این گروه تعلق چندانی به خوابگاهندارند و افراد خوابگاه را معمولاَ آدم های قابل اعتمادی ندانسته اند.

طبق نظریه برگر افراد همواره در زیست‏جهان‏هایی کم‏وبیش یکپارچه زیسته‏اند. امّا در جامعه شدیداً تقسیم‌شده مدرن، بخش‏­های گوناگون زندگی روزمره افراد، آنان را به جهان‏­های معنایی و تجربی کاملاً متفاوت و غالباً ناسازگار مرتبط می‏­کنند. اما برخی افراد می توانند این وضعیت را مدیریت کنند و با ذخیره معرفتی]تربیتی یا دینی[خود از مسیرهای معمول و موجود زندگی آگاه شده و به چندگانگی مسیرزندگی خویش سامان بخشند(برگر و دیگران، 1381 :79).

  در مرحله اول تکوین هویت فرهنگی و دگرگونی زیست جهان اجتماعی، شخص معمولا دست به مقاومت در برابر ارزش های جدیدی که در معرض آن قرار گرفته است می زند. همچنان که ذکر شد چنانچه فرد از ذخیره معرفتی ]تربیتی یا دینی[ برخوردار باشد می تواند این وضعیت را مدیریت کند و به چندگانگی مسیرزندگی خویش سامان بخشد(برگر و دیگران، 1381: 79). هم از این روست که در پژوهش ما  افرادی که از اعتماد بنیادی و تعلقات خانوادگی و گرایش های معنایی و دینی بالا برخودارند توانسته اند نگاهی نقادانه و تامل آمیز به هویت های موجود(اعم از سنتی و مدرن) داشته باشند و برچالش های هویتی فایق آیند.

   گونه دیگری از هویت فرهنگی در افراد مورد مطالعه ما مربوط به دخترانی است که با حضور در زیست جهان خوابگاه و محیط نسبتامدرن شهر تهران و با توجه به رهایی از کنترل های سنتی خانوادگی و اجتماعی، مجذوب ارزش های جدید شده، آنها را پذیرفته و به جامعه مدرن نزدیک شده اند.اما حتی این افراد نیز که احتمالا دارای سرمایه ها و ذخیره معرفتی و عاطفی پایینی هستند در این مرحله از تکوین هویت فرهنگی باقی نمی مانند.افراد با افزایش آگاهی ها و ذخیره معرفتی و تجربیات جدید، به مقابله با ارزش های ساختاری جامعه جدید می پردازند و نگاهی منفی به وضعیت خوابگاه پیدا کرده که در این شرایط مجددا عدم یکپارچگی و چالش های هویتی در  آنها پدیدار می شود که خود زمینه پیدایش هویت های ترکیبی جدید است.

دانشجویان غیرمذهبی ساکن خوابگاه خصوصی به لحاظ تعاریفی که از هویت خود ارائه می­دهند را می توان در این مرحله از تکوین هویت فرهنگی مشاهده کرد. این افراد در عین حال که ارزش های سنتی را نفی کرده و هویت ها و ارزش های مدرن را نیز به میزان زیادی پذیرفته اند در عین حال در تعریف هویت خود از توانایی ها و ویژگی های فردی خود نیز استفاده و بر چالش های هویتی خود فایق می آید.

کلیدواژه­ها: هویت فرهنگی، زیست­جهان، هویت خانوادگی،هویت دینی، هویت جنسیتی، هویت خوابگاهی

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

مسئله هویّت از مضامین مهمی است که هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی و فرهنگی می‌تواند نمایان­گر ویژگی­های فرد و جامعه باشد. مطالعه وضعیت و تغییرات هویّت اجتماعی و ابعاد گوناگون آن از جمله هویّت ملی، هویّت فرهنگی، هویّت قومی ابزار گویایی برای فهم شرایط و اوضاع واقعی و موجود جامعه است.زیرا هویّت­ها، هم مسبوق به ارزش­ها و نگرش­ها هستند و از آن سرچشمه می­گیرند و هم بر اعمال فردی و جمعی تأثیر می­گذارند.

 در ایران به­ویژه در طول دهه گذشته مسئله هویّت و تغییرات و چالش­های هویّتی به­ویژه در میان جوانان و زنان مورد توجه و مطالعه قرار گرفته و در این زمینه پژوهش­های متعدّدی انجام گرفته است.

در همین راستا با توجه به دگرگونی­های ساختاری ناشی از مدرنیزاسیون و تغییرات فرهنگی ناشی از مدرنیسم به­ویژه در میان نسل­های جدید و زنان که ورود و مشارکت بیشتری در عرصه­های تحصیلی و شغلی داشته­اند، ارزش­ها و نگرش­های جدیدی ایجاد شده است که الگوهای سنتی اندیشه و عمل و در نتیجه هویّت­های زنانه موجود را زیرسؤال برده است. تفاوت و گاه تضاد الگوهای فکری وعملی سنتی و جدید که در اثر عوامل گوناگونی روی می­دهد، چالش­های هویّتی گوناگونی را ایجاد می­کند. چند و چون این تغییرات هویّتی به­ویژه در بعد فرهنگی مطالعات وسیعی را ایجاب می­کند تا هم روند تغییرات فرهنگی ترسیم شود و هم بتوان برای رفع چالش­ها و تضادهای هویّتی که همواره موجب تنش­های فردی و اجتماعی است چاره­جویی کرد.

یکی از منابع تغییرات هویتی به­ویژه در بعد فرهنگی تجربه زیست جهان­ها و محیط­های زندگی جدیدی است که هم شرایط جدیدی را به افراد تحمیل می­کند و هم آنها را با محیط­های جغرافیایی و اجتماعی جدید آشنا می­سازد. نمونه­ای از این موارد در مورد دختران جوانی مصداق دارد که برای ادامه تحصیل از شهر وخانواده خود دور شده و به شهری دیگر و به محیط زندگی خوابگاهی وارد می­شوند. در این راستا در پژوهش حاضر در نظر داریم زندگی خوابگاهی و تجربه زندگی دور از محیط آشنا و بسته خانواده و مواجه شدن با افراد گوناگون را بر هویّت فرهنگی دختران ساکن در خوابگاه مورد مطالعه قرار دهیم .

باید دید دانشجویانی که با زیست جهان جدید خوابگاه مواجه می­شوند،با گذار از شرایط وابستگی به خانواده به شرایط استقلال نسبی و در وضعیتی که چه بسا نیازهای اولیّه آنان به راحتی قابل رفع نباشد و هم­چنین زندگی با افراد دارای خلق و خو، منش و الگوهای رفتاری مختلف چه تغییراتی را در طرز فکر و نگرش و رفتار تجربه می­کنند و در معرض کدام تغییرات هویّتی و فرهنگی قرار می­گیرند.

شرایط فرهنگی شهر محل تحصیل، خود از عوامل ناپایداری افراد محسوب می­شود. برای مثال شخصی که محل سکونتش شهری کوچک و یا شهرستانی آرام بوده، با ورود به یک کلان­شهر شلوغ برای تحصیل، ناگهان وارد محیطی می­شود که باید مناسبات جدیدش را با ویژگی­ها و الزامات جدیدی تنظیم کند. تقلید صرف، تسلیم فرهنگی، خودباختگی و از خود بیگانگی خطری است که فرد را تهدید می­کند. از طرف دیگروجود تعصب قومیّتی در فرد سبب انزوای او از محیط اجتماعی جدید می­شود.

1-2- بیان مسأله

هویّت روشن و نسبتاً با ثبات یکی از نیازهای شخصیّت انسانی است. هویّت زمانی آشکار می­شود که انسان با دیگر هویّت­ها و طرز فکرهای مختلف و نقش­های جدیدی که به عهده می­گیرد مواجه می­شود. مادام که غیری در کار نباشد، انسان از ویژگی­های خودش آگاه نمی­شود و هویّت شکل نمی­گیرد(مانی،1374: 14) و گاه هنگام تماس هویّت­ها با هویّت غیر،تغییر و تحولاتی در هویّت خودی بوجود می­آید. به دلیل فراگیر بودن مفهوم هویّت در حوزه­های فرهنگ،اجتماع، سیاست و اقتصاد، مردم­شناسان، جامعه­شناسان و علمای عام سیاست و اقتصاد به مطالعه درباره آن همّت گمارده­اند و از زوایای مختلفی آن را مورد بحث و برّرسی قرار داده­اند. امّا آنچه در این پژوهش مورد تأکید بیشترواقع شده هویّت فرهنگی است که از ابعاد مهّم هویّتی، به شمار می­آید، چون با ارزش­ها و نگرش­های فرد ربط وثیقی دارد.

در تعریف هویّت فرهنگی در دایره­المعارف علوم اجتماعی چنین آمده است: هویّت فرهنگی احساس تعلّق و همبستگی به جامعه و فرهنگ آن است که در رفتار همه اعضای آن جامعهوجود دارد و سبب تمایز اعضای این جامعه از سایر جوامع می­شود. هویّت فرهنگی باعث می­شود فرد در مقابل هنجارها و ارزش­های جامعه خود احساس تعهد و تکلیف کند و در امور مختلف آن مشارکت جوید و انتظارات جامعه خود را پاسخ گوید و در مواقع بحرانی سرنوشت جامعه و غلبه بر آن بحران برای او مهّم باشد.شایان ذکر است که احساس تعلّق جمعی مستلزم حمایت جمع مذکور از فرد نیز هست و رابطه دو طرفه بین فرد و جمع را ایجاب می­کند (باقر ساروخانی، 1375: 60). خلاصه آن­که هویّت فرهنگی متضمن احساس تعلّق به فرهنگ و جامعه است به گونه­ای که اعضای یک جامعه یا گروه را از سایر گروه­ها متمایز نماید.هویّت فرهنگی بواسطه تعهد عملی که در فرد ایجاد می­کند پیامدهایی دارد (باقر ساروخانی، 1375: 61).

هر فرهنگی که در فضا، مکان و زمان خاص شکل می­گیرد هرچند ممکن است در طول زمان تغییر کند، اما کارکردها و رویه­های فکری و رفتاری خاص خود را به دنبال دارد.فرهنگ­ها نه منسجم و همگن­اند و نه در سکون و ثبات دائمی،بلکه ذاتاً چندسویه، تغییر پذیر و باز هستند. به علاوه محیط­های متفاوت، بر روی انسان و رفتار و هویّت او تأثیر می­گذارد،درواقع هویّت ما در فرایند تعامل با دیگران و تعامل با محیط تغییر می­کند. محیط جدیدی مانند خوابگاه و برخورد با انسان­های جدید باعث شکل­گیری روابط، تجربه­ها و اتفاقات جدیدی می­شود. داشتن ارتباط طولانی و زندگی کردن با افرادی که هم اتاقی نامیده می­شوند سرآغاز تأثیر و تأثّرهای بسیار است و از طرف دیگر الگو­های رفتاری متفاوت به ویژه عدم رعایت حقوق دیگران، مجادله­های فرهنگی، اعمال تعصب، دخالت­های سایرین و کمبود امکانات زندگی همه و همه باعث ایجاد درگیری­ها و مشکلات گوناگونی می­شود که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر رفتارها و تعاملات افراد ساکن در خوابگاه اثر می­گذارد.

 برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.