فرجی که فراخ آمد از وسمه نگردد تنگ[۶۶]

چنین است قصیده‌ی زیر در توصیف سرین:

آثار قاآنی:

مهم‌ترین اثریب که از قاآنی به جامانده است و اتفاقاً بیشتر بلکه تمام شهرت و آوازه‌ی وی نیز زاییده‌ی این اثر است، دیوان بزرگ شعر اوست که حدوداً هفده هزار بیت می‌باشد. دیوان قاآنی به کرات در تهران و تبریز و هندوستان به طبع رسیده است.[۶۹]

پریشان

قاآنی در دیوان خویش به کرات از «نثر» خود سخن گفته است. متأسفانه از آثار منثور وی نیز جز معدودی بر جای نیست. معروف‌ترین این آثار کتاب پریشان است.
پریشان شامل اخبار و بدایع آثار و امثال شیرین و نکات رنگین و حکایات مطلوب و روایات مرغوب می‌باشد[۷۰].
نثر پریشان ساده و روان و زیباست که به تقلید از گلستان سعدی فراهم گشته اما متأسفانه در آن نیز حکایاتی ناگفتنی و مطلبی نانوشتنی مندرج است و از این جهت همان انتقاد که بر دیوان شعرش وارد است در حق پریشان نیز صدق می‌کند.[۷۱]

اخلاق و اوصاف آقانی[۷۲]

قاآنی مردی وارسته و بلندنظر بوده و آن‌چه به دست می‌‌آورد، به دوستان و بینوایان و حاجت‌مندان نثال می‌کرد و از همین جهت همواره از تهی‌دستی و سختی معیشت نالیده است. در صورتی که غالباً صله های گران و عطایای بزرگ نصیب وی می‌شده و به علت جودت ذهن و قدرت طبع و توانایی بدیهه‌سرایی که شواهد بسیاری از آن (کتب منقول و در اخواه شایع است) درآمدی سرشار داشته، اما هرگز به فکر اندوختن آن نبود. اندیشه‌ی فردا را به خود راه نمی‌داده است. علاوه بر این شاعر عاشق‌پیشه و طالب عیش و لذت بوده و ظاهراً در می‌گساری افراط می‌کرده است. توصیف‌های جالب و زیبایی که از شراب در دیوان وی دیده می‌شود و مبالغه فوق‌العاده‌ای که نسبت به خواص شراب می‌کند، به خوبی نشان می‌دهد که خود از دوستداران آن بوده و غالب اشعار خود را در حال سرخوشی یا مستی سروده است.
(قاآنی آدمی بوده است تنومند، مجدر ، قصب قرمز پایش بوده، جبه ترمه و قبایی صوف داشته شال بزرگ ترمه خلیل خانی به کمرش بوده، و غالباً یک لوله کاغذ هم پر شال کمرش داشته است)[۷۳]

سبک شعر قاآنی

قاآنی یکی از گویندگان متأخر دوره‌ی بازگشت ادبی است. درباره مختصات این دوره و عواملی که سرانجام منجر به بازگشت ادبی و اقتفا به استادان و سخن‌سرایان خراسان گشت. در این مقدمه به تفصیل نمی‌توان سخن گفت. سبک قاآنی به حسب ترتیب ابتداء سبک صبا، بعد بطریقه منوچهریر و خاقانی و عنصری و قطران و فرخی شعر گفت و آخرالامر نتیجه تتبعات خود را با ذوق خاص خود ترکیب کرد[۷۴]
قاآنی شیرازی شاعری مدیحه‌سراست و به خاطر سیم و زر قریحه و استعداد خود را به خدمت ستایش این و آن می‌گمارد. قاآنی هرکس را به امید صله مدح می‌کند و در این کار به منعمان و ممدوحان خود وفادار نمی‌ماند. قدرت قاآنی در سرودن هجویه‌ها کم از مدایح او نیست. این هجویه‌های درباری که به صورت حمله و اعتراض به اشخاص ساخته شده گاه چنان لحن ننگین و شرم‌آوری دارند که هنر شعری قاآنی را تا حد ابتذال پایین می‌آورد. قاآنی شیرازی چه در تغزل و چه در هزل و هجا از به کار بردن الفاظ خشن و گاهی رکیک ابایی ندارد. وقایع خلاف عفت و اخلاق و مجالس می‌گساری و بدمستی را بی‌پرده نمایش می‌دهد. قاآنی شیرازی در انواع شعر خصوصاً تریب‌بند و مسمط مهارت دارد. هنر بزرگ قاآنی شیرازی در پرداختن مسمط‌های روان و زیباست. قاآنی در قالب مسمط‌های منوچهری مضامین دلپذیری ریخته که غالباً بکر و ناشنیده است. قصاید مطنطن قاآنی که در مدح محمدشاه و پسرش ناصرالدین شاه و بزرگان آن عهد است، از نظر ادبی شایسته و بررسی زیادی نیست. اما تشبیب و تغزل‌هایی که در صدر قصاید قاآنی آمده رنگ هنری خاصی دارد و غالباً مناظر بدیع و شگرفی را که مستقیماً‌از زندگانی گرفته شده است، با قلمی قادر تصویر و رنگ‌آمیزی می‌کند. هرچند در غزلیات قاآنی بیشتر به غزلیات سعدی نظر دارد و گاه ابیاتی از شیخ را تضمین می‌کند ولی هرگز غزل‌های قاآنی به پای دیگر اشعارش نمی‌رسد. قاآنی شیرازی در سرودن قطعات و به کار بردن زبان عامیانه به ویژه در قطعه کوتاه هزل‌آمیزی که پیرمرد و طفلی الکن با هم گفتگو می‌کنند، مسلماً به انوری نظر داشته است. با این‌ که قاآنی از متقدمین تقلید می‌کرد نمی‌توان قاآنی را از لحاظ سبک در طبقه سروش اصفهانی و صبای کاشانی و فتح الله خان شیبانی، قرار داد، بلکه خود سبک مخصوصی داشت که پس از قاآنی‌ سال‌ها مورد تقلید بعضی شاعران بود. خصوصیت مومی و نظرگیر سبک قاآنی بازی با کلمات و قدرت در نوع الفاظ و ایراد کلمات مطنطن است، اما از نظر معنی در شعر قاآنی چندان تازگی و ابداعی دیده نمی‌شود.