به تخت شهریاری خوانده پیش مدح بی‌پایان

خصوصیّت دوره‌ و مقام شاعری سروش

مقدّمات نهضت ادبی که در عهد زندیّه به کوشش و حد و جهد شعرای اصفهانی از قبیل مشتاق اصفهانی و عاشق اصفهانی و طبیب اصفهانی و آذر بیگدلی و صباحی بید گلی کاشانی و سید احمد هاتف اصفهانی فراهم آمده بود نتیجه‌اش به عصر قاجاریّه رسید. سلاطین قاجاریّه هم مخصوصاً فتح‌ علی شاه و ناصرالدّین شاه در نگهداری این میراث گران ارز عفلت نکردند و نهالی را که به دست پیش‌قدمان سلیم طبع نشانیده شده و در این عهد پای گرفته بود به مدد تشویقو تجلیل از طایفه‌ی ارباب شعر و ادب آبیاری کردند تا درختی پر بار گردید و میوه‌های رسیده‌اش بساط ادبیّات فارسی را رنگین و کام اهل ذوق را شیرین ساخت. عهد ناصرالدّین شاه را که ظهور استادی سروش یکی از نتایج آن است آخرین دوره‌ی وفور و کمال شعر و شاعری در ایران باید دانست.
ناصرالدّین شاه خود مردی شعر دوست و سخن‌شناس و اهل ادب و هنر بود و از این رهگذر در رعایت احوال گویندگان و هنرمندان می‌کوشید و در حقّ این طایفه از هیچ‌گونه تشویق و قدردانی کوتاهی نمی‌کرد.
دربار ناصرالدّین شاه سطوت و شکوه شاهانه را با قریحه و ذوق شاعرانه به هم آمیخته بود. یعنی در یک هنگام سلام‌های با جللا و شکوه و هنگام دیگر جشن‌ها و بزم‌های پر عیش و نشاط منعقد می‌گردید. اتّفاقاً دوره‌ی سلطنت او برای اهالی ایران نسبت به دوره‌های قبل و بعدش عهد کمال آرامش و آسایش و وفور و ارزانی نعمت و عیش و خوشگذرانی بود.
ظهور شعرای چکامه‌پرداز و رواج نوع قصیده‌های عزای پر طنطنه در ایران معمولاً موارد و ملازم در بارهای شاهانه پر شکوه بود که این متاع را بالطّبع خریدار است و رواج نوع غزل و تعزلات و (؟؟؟) عاشقانه موافق مقتضی محیط عیش و عشرت و شاه‌خواری و متناسب با ایّام آسایش و شادکامی است. چنان‌که سایر اقسام شعر از قبیل اشعار مذهبی و سیاسی و عرفانی و اخلاقی و غیره هر کدام متناسب با دوره‌ و محیط مخصوص به خود می‌باشد. از این جهت هر نوع قصیده و غزل مخصوصاً قصادی که به تعزلات عاشقانه و تشبیبات ملیح آغاز می‌شود در عهد ناصرالدّین شاه به حدّ کمال رواح و ترقّی گرفت و شعرای مبزرگ در هر دو قن ظهور کردند. بزرگ‌ترین شعرای قصیده سرای عهد ناصری در وجه اوّل تا آنی شیرازی و شهاب اصفهانی و سروش را باید شمرد که مقدّم برایشان از حیث زمان ملک‌ الشّعرای صبای کاشانی است.

آثار سروش

۱- مثنوی موسوم به روضه الاسرار بدن بحرومل مسدس محذوف مقصود دارای ۱۱۵۹ بیت در مقتل و مرائ حضرت خامس آل عبا سید الشّهداء علیه السّلام که اوّل بار به نام «هزار بیت سروش» در مطبعه‌ی سنگی تبریز به سال ۱۲۸۶ یک سال بعد از مرگ سرو به طبع رسیده بیت اوّلش این است:

و در خاتمه می‌گوید: