ترجمه: ایشان صراط مستقیماند که گروهى در این راه رستگار، و عدهاى از آن منحرفاند.
متن غایب:
اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ ﴿حمد/۶﴾.
ترجمه: ما را به راه راست هدایت فرما.
متن غایب:
امام صادق(ع) : نَحنُ اَبوَابُ اللّه وَ نَحنُ الصِّرَاطُ المُستَقِیمَ وَ نَحنُ عَیبِهُ عِلمِهِ (مجلسی، ۱۳۸۲ش، ج۲۴: ۱۲).
ترجمه: امام صادق(ع) فرمود: ما درهای خداوند به روی بندگان و ما صراط مستقیم هستیم و مائیم صندوقچهی علم الهی.
عملیات بینامتنی: در معنای صراط مستقیم میتوان چنین گفت، صراط مستقیم همان آئین حق است، مراتب و درجاتى دارد که همهی افراد در پیمودن این درجات یکسان نیستند، هر مقدار از این درجات را انسان طى نماید، باز درجات بالاتر و والاترى وجود دارد که انسان با ایمان باید از خدا بخواهد تا او را به آن درجات هدایت کند. «علت آنکه ما همواره از خدا درخواست هدایت به صراط مستقیم میکنیم، میتواند این باشد که انسان در مسیر هدایت هر لحظه بیم لغزش و انحراف درباره او مىرود، به همین دلیل باید خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را بر راه راست ثابت نگهدارد»(مکارم شیرازی، ۱۳۶۱ش، ج۱: ۴۸-۴۶). همچنین امام صادق(ع) در تفسیر این آیه منظور از صراط مستقیم را شناخت امام و راه ایشان معرّفی میکند و میفرماید: ما اهل بیت، صراط مستقیم هستیم. شاعر ما عبدی در این بیت از شعر خویش به صراط مستقیم بودن اهل بیت(ع) اشاره دارد. پیروان ایشان را هدایت یافتگان به صراط مستقیم و مخالفانشان را منحرفین از صراط مستقیم معرفی مینماید. در بررسی روابط بینامتنی، با وجود واژگان کلیدی «الصِّرَاط و المُستَقِیم»، رابطهی بینامتنی از نوع نفی جزئی میباشد. اما در بررسی روابط بینامتنی با کلام امام صادق(ع)، با وجود واژگان کلیدی«الصِّرَاط و المُستَقِیم» و استفادهی شاعر از مضمون کلام برای بیان مقصود خویش رابطهی بینامتنی هم از نوع نفی جزئی و هم از نوع نفی متوازی است.
متن حاضر:

ترجمه: و به ریسمان محکم خدا که ولاء آنان است و ما مأمور به چنگ زدن به آنیم، تمسّک جستم.
متن غایب:
وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ (آل عمران/۱۰۳)
ترجمه: و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.
متن غایب:
قال رسول الله(ص) : مَن أَحَبَّّ أَن یَرکُبَ سَفِینَهَ النَّجَاهِ وَ یَستَمسِکَ بِالعُروَهِ الوُثقَی وَ یَعتَصِمَ بِحَبلِ اللَّه المَتِینِ، فَلیُوالِ عَلِیّاً وَلیَأتَمَّ بِالهُدَاهِ مِن وَلَدِهِ (حسکانی، ۱۴۰۷هـ ، ج۱: ۱۳۰).
ترجمه: هر کس دوست دارد تا سوار بر کشتی نجات شده و به ریسمان محکم تمسّک جوید و به ریسمان متین خداوند چنگ زند، پس باید ولایت علی‏(ع) را پذیرفته و به هادیان از اولادش اقتدا کند.
عملیات بینامتنی: در این آیه بحث همان مسألهی اتحاد و مبارزه با هر گونه تفرقه میباشد که مطرح شده، و فرموده: همگى به ریسمان الهى چنگ بزنید، و از هم پراکنده نشوید. دربارهی این که منظور از حبل الله چیست، مفسرّان احتمالات مختلفى ذکر کرده اند، بعضى میگویند منظور از آن قرآن است، و بعضى میگویند اسلام، و بعضى دیگر گفتهاند منظور خاندان پیامبر(ص) و ائمهی معصومین(ع) هستند. در روایاتى که از پیامبر(ص) نقل شده نیز همین تعبیرات گوناگون دیده میشود. ولى نه این احادیث و نه آن تفسیرها، هیچ کدام با یکدیگر اختلاف ندارند، زیرا منظور از ریسمان الهى هر گونه وسیلهی ارتباط با ذات پاک خداوند است، خواه این وسیله، اسلام باشد، یا قرآن، یا پیامبر(ص) و اهل بیت او، و به عبارت دیگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسیع ارتباط با خدا که از معنی «حبل الله» استفاده مى شود، جمع است. نکتهی جالب اینکه تعبیر از این امور به «حبل الله» در واقع اشاره به یک حقیقت است، که انسان در شرایط عادّى و بدون داشتن مربّى و راهنما، در قعر درهی طبیعت، و چاه تاریک غرائز سرکش، و جهل و نادانى باقى خواهد ماند، و براى نجات از این دره و بر آمدن از این چاه نیاز به رشته و ریسمان محکمى دارد که به آن چنگ بزند و بیرون آید، این رشتهی محکم همان ارتباط با خدا از طریق قرآن و آورندهی قرآن و جانشینان واقعى او مىباشد، که مردم را از سطوح پائین و پست بالا برده و به آسمان تکامل معنوى و مادّى مىرسانند(ر.ک: الطباطبایی، ۱۳۷۲ش، ج۳: ۴۱۰-۴۰۶؛ مکارم شیرازی، ۱۳۶۱ش، ج۳: ۴۳-۴۱؛ زمخشری، ۱۴۰۷هـ، ج۱: ۳۹۵-۳۹۴). شاعر ما عبدی در این بیت از شعر خویش به آیهی ۱۰۳ آل عمران که تمسّک جستن به «حبل الله» است، اشاره دارد. چنین بیان میکند که «حبل الله» همان ولایت اهل بیت(ع) است، که ما بدان فرمان داده شدهایم. رابطی بینامتنی این فراز از شعر شاعر با کلام وحی و کلام پیامبر اکرم(ص)، هم میتواند از نوع نفی جزئی و هم از نوع نفی متوازی باشد؛ چرا که واژهی کلیدی «حبل الله» ذهن را به سوی متن غایب سوق میدهد، همچنین عبدی کوفی، از مضمون کلام در بیان مقصود خویش بهرهمند گشته است.

روابط بینامتنی علم یا شخصیت

متن حاضر: