وفاقدزایدهزیربرگ یعنی (استیپول) می باشد. میوه فندقه و اغلب دارای تارهای بلند می باشد. (امید بیگی ۱۳۸۴)

۱-۱۰ گیاه شناسی:

ماریتیغال(silybum marianum) از خانواده کاسنی (Asteraceae)، گیاهی دارویی،علفی و یکساله است که درنقاط مختلف ایران به صورت وحشی یافت میشود. این گیاه دررویشگاههای طبیعی خوددربرخی مناطق معتدله باشرایط آب وهوای مدیترانهای قادربه گذراندن دوره ی سرمای زمستان میباشدبه همین دلیل میتواندبصورت یک محصول پاییزه نیزدرآن مناطق کشت شود،ولی درنواحی سردسیری مناطق مدیترانه ای بایددرفصل بهارکشت گردد.(امیدبیگی,۲۰۰۶).

۱-۱۱ نوع مواد موثره:

موادمؤثره دانه های گیاه ماریتیغال ازنوع فلاونولیگنانهاهستندکه این مواد۵/۱تا۳ درصدوزن دانه ماریتیغال راتشکیل می دهند(دویک[۶]، ۱۹۹۸).این ترکیبات ازنظرشیمیایی متعلق به فنلهاهستندورنگ آنهامعمولاًزردمیباشند . مهمترین فلاونوئیدهای موجوددردانه های این گیاه عبارتنداز:سیلیبین،سیلی کریستین وسیلی دیانین که مجموعه آنهاتحت عنوان ترکیبات سیلیمارین شناخته میشوند(امید بیگی، ۲۰۰۶).
سیلیمارین ترکیبی ازفلاونوییدهااست که ازعصاره متانولی دانه های ماریتیغال به میزان۴تا۶درصداستخراج میشود (کاتیار[۷]، ۲۰۰۲).

۱-۱۲ موارد استفاده:

سیلیمارین ازسیلیبین مشتق شده ویک داروی محافظ کبدی است که به طوروسیعی دردرمان بیماریهای مختلف کبدی(سیروز،هپاتیت ویروسی وسمی مزمن،کبدچرب والتهاب مجرای صفرا)استفاده میشود.(کرن و همکاران[۸]، ۲۰۰۰). این گیاه اثرپزشکی ودارویی دارد،امابعضی وقتهابه عنوان گیاه زینتی به دلیل برگهای غیرمعمول آن پرورش داده میشود . بیش از۲۰۰۰سال است که دانه های این گیاه برای معالجه بیماریهای کبدی بکارمیرودوهمچنین برای معالجه مسمومیت قارچی وهپاتیت کاربرددارد(واگنر و همکاران[۹]، ۱۹۹۲و بوسی سو و همکاران[۱۰]، ۱۹۹۲). ازدانه های این گیاه موادمؤثری استخراج میشود (سیلیمارین)که برای درمان امراض ومسمومیتهای کبدی،سیروزکبدی وپیشگیری ازسرطان بکار میرود(هورنوک[۱۱]، ۱۹۹۲).مطالعات نشان میدهندکه سیلیمارین دردرمان هپاتیتهای حادومزمن تاثیرمی گذارد(ماگلیولو[۱۲]، ۱۹۷۸)هچنین بااثرات سمی موادمختلف سمی همانندالکل(اتانول)،تتراکلریدکربن،دزبالای استامینوفن مقابله میکند(پاتی[۱۳]، ۱۹۹۶).

۱-۱۳ پراکنش جغرافیایی:

این گیاه به طورخودرودرشمال،مغرب وجنوب ایران میروید،ولی به صورت پرورشی نیزمیتوان دراکثرمناطق ایران کشت نمود، همچنین دراکثر کشورهای غربی(آلمان، اتریش ورومانی) ودر تعدادی از کشورهای جنوب آمریکا وجنوب آفریقا، همه ساله زمین های زراعی وسیعی برای کشت ماریتیغال اختصاص می یابد (امیدبیگی ۱۳۸۴).

۱-۱۴ کاشت:

طریقهتکثیراین گیاه پرارزش،ازطریق بذراست. این گیاه به صورت ردیفی توسط ردیفکارغلات کشت میشودوبرای هرهکتارزمین ۱۲تا ۱۰ کیلوگرم بذرنیازاست(امیدبیگی،۱۳۸۴ ). تعداد ۱۰ تا ۱۲ بذردرهرمترطولی مناسب است.برای سهولت دربرداشت مکانیکی بهتراست گیاهان به صورت نواری کشت شوند،فاصله ردیف کاشت بین ۴۰ تا ۶۰سانتیمتروعمق کشت۲ تا۳سانتیمتراست؛یعنی پس ازهر ۴ تا ۵ ردیف،فاصلهای به اندازه ۱۲۰ تا۱۵۰سانتیمترخالی بماندودرتمام زمین به همین شکل عمل شود۰امیدبیگی ،۱۳۸۴ ).ماریتیغال درطول دورهرویش به هوای گرم وآفتاب فراوان نیازدارد(امیدبیگی،۱۳۸۴ ). بذوردردمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتیگرادجوانه می زنندولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذربین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتیگراداست( امید بیگی، ۱۳۸۴)

۱-۱۵ خاک:

مارتیغال راتقریباًدرهرنوع خاکی میتوان کشت نمود. به شرطی که خاک کاملاًشنی وتهی ازموادوعناصرغذائی نباشد(امید بیگی، ۱۳۸۵).

۱-۱۶ داشت:

ماریتیغال به بسیاری ازعلفکشهاحساس است ازاین رومبارزهشیمیائی باعلفهای هرزاین گیاه بایدبادقت کامل انجام گیردودرانتخاب نوع علف کشی وغلظت وزمان کاربردآن دقت نمود؛لذاتوصیه میشودازسموم قبل ازکاشت استفاده شود(امیدبیگی،۱۳۸۴ ). بایدازمحصولات وجینی قبل ازکشت خارمریم استفاده کردتادرموقع کشت خارمریم باعلفهای هرزکمتری برخوردنمائیم،همچنین نبایددرچندسال پیاپی این گیاه راکشت نمودچون علف هرزمزرعه میشود (امید بیگی، ۱۳۸۵).

۱-۱۷ برداشت:

درکشت بهاره میوه هاازاوایل تابستان به تدریج میرسند(امیدبیگی،۱۳۸۴ ).. هنگام رسیدن میوه ها،گلچه هاخشک میشوندوتارهای بلندوسفیدرنگ ظاهرمیگردند. رنگ میوه های رسیده قهوه ای وبراق است. (امیدبیگی،۱۳۸۴ )میوه های رسیده به سهولت ازگیاه جداوبه اطراف پراکنده میشوند. (امیدبیگی، ۱۳۸۴ ).کاپیتولهامعمولاًدریک مرحله ودرفاصله زمانی۱۰ تا ۱۵روزه برداشت میشود. اواخرتیراوایل مردادزمان مناسبی برای برداشت محصول میباشد،ولی برداشت مارتیغال بدلیل وجودبرگهای بزرگ وانبوه وخارهای اطراف برگ بسیارمشکل است(امیدبیگی،۱۳۸۴ ). درسطح کوچک،کاپیتول ها را میتوان بادست برداشت کردولی درسطح وسیع بایدبا ماشینهای مخصوص اینکاررا انجام داد(امیدبیگی،۱۳۸۴ ). عملکردبذربین ۱تا۲تن در هکتار است (امید بیگی، ۱۳۸۴).

فصل دوم

مروری بر تحقیقات انجام ش

ده

۲-۱ پتاسیم:

ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﺬاﯾﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﺮای رﺷﺪ ﮔﯿﺎه ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳـﯽ در ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ آنزیم ها، سنتز پروتئین ها و فتوسنتز ایفا می کند(باساک و بیسواس[۱۴]، ۲۰۰۹). کود پتاسیم در مکانیسم انتقال سایرعناصر غذایی از غشاء سلولی دخالت داشته و وجود آن برای انجام فتوسنتز موثر و ضروری می باشد (هلمز[۱۵]، ۱۹۸۵). در بسیاری از موارد پتاسیم موجود در خاک برای رشد گیاه زراعی کافی است اما در مواقعی که میزان زیادی کود نیتروژن و فسفر جذب می شود ممکن است پتاسیم عامل محدود کننده ای برای جذب نیتروژن بوده و در نتیجه رشد را کاهش دهد(اکبری و همکاران، ۱۳۷۹؛ ماجدی و خادمی، ۱۳۷۸). کود پتاسیم به ویژه در خاک های مبتلا به کمبود این کود باعث افزایش بارز عملکرد می شود و می تواند اثر زیادی روی کیفیت دانه بگذارد(گرنت و بایلی[۱۶]، ۱۹۹۳).
ﮔـﺰارش ﺷـﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﺼﺮف آب در ﮔﻴـﺎه ﺑـﻪ میزان ۲۵ تا ۴۰ درصد از طریق مدیریت خاک ورزی و ۱۵ تا ۲۵ درصد از طریق مدیریت تغذیه امکان پذیر است (هاتفیلد وهمکاران[۱۷]،۲۰۰۱). پتاسیم با وجود این که در ساختمان بافت ها شرکت ندارد, اما نقش های مهمی را در ﺑﺴﻴﺎری از ﻓﺮاﻳﻨﺪ فیزیولوژیک از قبیل فتوسنتز، انتقال مواد پرورده به مخازن، حفظ آماس، هدایت روزنه ای، تنظیم اسمزی، فعالیت آنزیمی، توسعه سلولی، خنثی سازی یون های دارای بار منفی غیر قابل انتشار وقطبی نمودن غشا ایفامی کند (سالاردینی و مجتهدی، ۱۹۸۹).
کمبود پتاسیم در خاک و یا افزایش PH خاک باعث ایجاد علائم کمبود در برگ ها می شود که بارزترین آن حالت کلروز در حاشیه برگ ها می شود، که در اثر پیشرفت به نکروز تبدیل می شود (ملکوتی ،۱۳۷۵). پتاسیم از عناصر غذائی اصلی گیاه به شمار می آید و نقش حساسی را در گیاه ایفا میکند، حداقل ۵۰ آنزیم گیاهی به طور کامل و یا مقدار زیادی ازفعالیت شان به پتاسیم بستگی دارد. از نقش های حیاتی پتاسیم، نقش اسمزی این عنصر در بالا بردن کارایی مصرف آب در گیاه است، به طوری که در حضور مقدار کافی از پتاسیم، وظیفه سلول های روزنه که باز و بسته شدن آنها با توجه به شرایط رطوبتی گیاه است، به درستی صورت می گیرد که منجربه افزایش راندمان مصرف آب می شود.این امرگیاه را در شرایط کم آبی در برابر خشکی مقاوم می سازد.در شرایط عدم حضور پتاسیم کافی و کمبود آب، روزنه ها به موقع بسته نشده و منجر به پژمردگی و پلاسیدگی گیاه می گردد. این اثر پتاسیم به لحاظ حفظ شرایط مناسب رطوبتی گیاه و کاهش تراکم هورمون اسید آبسیزیک[۱۸]در گیاه میباشد (سالاردینی و مجتهدی،۱۳۶۷؛ملکوتی،۱۳۷۳؛ مارشنر،۱۳۸۰؛شریفی عاشور آبادی،۱۳۸۰).
پتاسیم نقش ویژه ای در حیات و بقای گیاهان تحت شرایط تنش محیطی بازی می کند، در شرایط کمبود پتاسیم حساسیت گیاهان به تنش های محیطی افزایش می یابد (کاکمک[۱۹]، ۲۰۰۲) به طوری که در شرایط تنش ﺗﻮﻟﻴﺪ رادیکال های فعال اکسیژن در گیاهان به شدت تحریک می شود(کاکمک، ۲۰۰۵). کاکمک(۲۰۰۵)، نیاز به پتاسیم بالا را در شرایط تنش به نقش بازدارندگی پتاسیم در مقابل تولید رادیکال های فعال اکسیژن در طی فتوسنتز و اکسید شدن [۲۰]نسبت داد. فوگر و ملکوتی(۱۳۷۹) بیان نمودند پتاسیم ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺤﺼﻮل، سبب افزایش تحمل ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺷﻮری، کم آبی، انواع تنش ها، آفات و بیماری ها شده و ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﺼﺮف آب و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ .
گنزالس و همکاران(۱۹۷۲) اظهار داشتند که پتاسیم باعث تحریک تغییر فاز از رویشی به زایشی می شود زیراکه گل دهی با تغییر آمینو اسید که تسهیل کننده سنتز ایندول استیک اسید است، باعث تحریک گل دهی میشود. گارسیا و همکاران[۲۱](۲۰۰۸) بیان کردند که زمانی که غلظت پتاسیم در گیاه ازحد مشخصی بالاتر رود ،فیتوتوکسیتی(سمی شدن گیاه) در گل اتفاق می افتد.

۲-۱-۱ اثر کود پتاسیم بر ارتفاع گیاهان:

آزمایشات متعددی بر روی اثر پتاسیم بر ارتفاع گیاهان داروئی و زراعی صورت گرفت که نشان داد پتاسیم اثر مثبتی بر ارتفاع گیاه دارد البته در مواردی نیز هیچگونه تاثیر بر ارتفاع گیاه مشاهده نگردید. در آزمایشی بر روی همیشه بهار آفریقایی ( Tagetes erecta ) پال[۲۲] (۲۰۱۰) اظهار داشت که افزایش میزان پتاسیم تاثیر معنی داری بر ارتفاع گیاه دارد و باعث افزایش ارتفاع بوته می شود. هاکوئه و همکاران (۲۰۰۷) در بررسی اثر کود نیتروژن و پتاسیم بر روی زردچوبه به این نتیجه رسیدند که پتاسیم و نیتروژن با ترکیب با یکدیگر و یا هر یک به تنهایی بر روی ارتفاع گیاه زردچوبه تاثیر می گذارد. همچنین هاکوئه[۲۳] (۲۰۰۷) در آزمایش دیگری با بررسی کود نیتروژن و پتاسیم بر روی زنجبیل به این نتیجه رسیدند که پتاسیم و نیتروژن در مخلوط با یکدیگر باعث افزایش معنی دار ارتفاع بوته می شود. در آزمایشی بر روی تاثیر پتاسیم بر رازیانه محققان اظهار داشتند که با افزایش میزان پتاسیم افزایش معنی داری در ارتفاع مشاهده می شود (ابو المگد و هکاران[۲۴]، ۲۰۱۰).
همچنین حیدری و همکاران(۱۳۹۰) در آزمایشی به منظور بررسی تأثیر نیترات پتاسیم بر ارتفاع بوته ترخون آزمایشی با ۴ سطح پتاسیم انجام دادند و نتیجه گرفتند که نیترات پتاسیم اثر معنی داری بر ارتفاع گیاه ترخون دارد. همچنین در آزمایشی که بر روی گیاه داروئی سرخارگل انجام شد، به این نتیجه رسیدند که استفاده از پتاسیم باعث افزایش ارتف
اع گیاه می شود (الساید و همکاران[۲۵]،۲۰۱۲).
ازطرف دیگر،اصفهانی و همکاران (۱۳۸۴) در بررسی های خود بر روی اثر پتاسیم بر برنج به این نتیجه رسیدند که پتاسیم اثر معنی داری بر ارتفاع ساقه گیاه ندارد. در پژوهشی دیگر که بر روی اثر پتاسیم بر پیاز انجام گردید، مشخص شد که ارتفاع بوته به تدریج با گذشت زمان تا ۶۰ روز پس از کاشت افزایش یافت (علی و همکاران، ۲۰۰۷).
حسین، اسلام و همکاران (۲۰۰۹) با پژوهشی که بر روی هویج انجام دادند مشاهده کردند که در پلات هایی که میزان ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار پتاسیم دریافت کرده بود افزایش ارتفاع در بوته هویج مشاهده شد. عزیزی و همکاران(۱۳۸۹) نیز در آزمایشی اثر پتاسیم بر روی آفتابگردان نشان دادند که با افزایش کود پتاسیم ارتفاع آفتابگردان افزایش یافت. قاسمی و همکاران(۱۳۹۱) با آزمایشی که بر روی کلزا انجام دادند اظهار داشتند که میزان ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار پتاسیم باعث افزایش ارتفاع گیاه می شود و آن را در سطح پنج درصد معنی دار می کند.
اماحقیقی و همکاران (۲۰۱۱) با آزمایشی که بر روی توتون انجام دادند نشان دادند که پتاسیم نمی تواند تاثیری بر ارتفاع گیاه توتون داشته باشد.

۲-۱-۲ اثر کود پتاسیم بر عملکرد بذر:

اثر مثبت کود پتاسیم بر عملکرد بذر در بسیاری از گیاهان داروئی و سایر محصولات زراعی مشاهده شده است. به طور مثال در آزمایشی توسط حسنی (۲۰۱۰) تاثیر پتاسیم بر روی عملکرد دانه آنیسون مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه گرفتند که با افزایش پتاسیم عملکرد بذر بالا می رود. ناﺻﺮی ﭘﻮر ﯾﺰدی(۱۳۷۰) اثر نیتروژن ، فسفر و پتاسیم را بر رشد و عملکرد زیره سبز بررسی و گزارش داد که ﺳﻄﻮح ﻧﯿﺘﺮوژن و ﻓﺴﻔﺮ ﺑـﺮ روی ﺗﻌـﺪاد داﻧـﻪ در ﺑﻮﺗﻪ ﮔﯿﺎه اﺛﺮ ﻣﻌﻨﯽدار داشته ولی بین سطوح پتاسیم به تنهایی اختلاف معنی داری مشاهده نکرد.
فنایی و همکاران(۱۳۸۸) نیز در آزمایشی که بر روی کلزا و خردل انجام دادند بیان کردند که اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ در دو گونه کلزا و خردل ﻫﻤﺮاه بود. علی و همکاران (۲۰۰۷) نیز با آزمایشی که در آن تاثیر پتاسیم بر روی پیاز انجام گرفت بیان کردند که پتاسیم باعث افزایش عملکرد بذر پیاز در هکتار می شود.
پرهیزکار و همکاران(۱۳۹۱) اظهار داشتند که اﺛﺮ ﮐﻮد ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ بر ﻋﻤﻠﮑﺮد دانه در هکتار در سطح یک درصد بر روی گیاه کتان معنی دار بود و سطوح مختلف پتاسیم تیمار شده نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در هکتار متعلق به سطح ۸۰ کیلوگرم در هکتار بود. در تحقیقی توسط سپهر و ملکوتی(۱۳۸۳) بر روی آفتابگردان تاثیر سطوح پتاسیم مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج آن بدین صورت بود که پتاسیم عملکرد دانه را ۵۰۰ کیلوگرم افزایش داد. رحیمی(۲۰۱۲) در آزمایشی بر تاثیر پتاسیم بر روی گندم اظهار داشت که با افزایش پتاسیم میزان عملکرد بذر گندم افزایش معنی داری پیدا می کند.
در آزمایشی که توسط فرهاد و همکاران (۲۰۱۰) بر روی تاثیر پتاسیم بر روی عملکرد بذر سویا انجام شده بود به این نتیجه رسیدند که افزایش پتاسیم باعث افزایش عملکرد بذر سویا می شود. در آزمایش دیگری که توسط موبسر و سرحدی [۲۶](۲۰۱۲) بر روی عملکرد بذر کلزا انجام شد نشان دادند که پتاسیم اثر معنی داری بر روی عملکرد بذر نمی گذارد. در آزمایشی بر روی گلرنگ توسط پالیزدار و همکاران(۱۳۹۱) اظهار داشتند که۱۵۰ کیلوگرم پتاسیم در هکتار نسبت به عدم مصرف آن، عملکرد دانه را ۵۸ درصد افزایش داد. در آزمایش دیگری بر روی کتان توسط ساوان و همکاران (۲۰۰۷) به این نتیجه رسیدند که محلول پاشی پتاسیم به طور قابل توجهی عملکرد بذر را از ۱۰ به ۱۶ درصد نسبت به شاهد افزایش داد.
پیشرفت های قابل توجه در عملکرد پنبه و کیفیت ناشی از مصرف پتاسیم نیز توسط مولینز و همکاران[۲۷](۱۹۹۱) گزارش شده است. حبیب زاده و همکاران (۱۳۸۲) در بررسی اثر پتاسیم بر روی عملکرد بذر سویا نتیجه گرفتند که سطوح مختلف پتاسیم در سطح یک درصد معنی دار شد.