۱-۱- مقدمه:

گردشگری از مهمترین فعالیت های انسان معاصر است که همراه با بوجود آوردن تغییراتی شگرف درسیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسان ها را دگرگون می سازد. به استناد تعاریف سازمان جهانی جهانگردی، پیش نیاز توسعه ی پایدار گردشگری، تلفیق و هماهنگی اهداف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی است . این امر متضمن تامین منافع درازمدت جامعه میزبان، گردشگران میهمان و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی است. از این نظر، برنامه ریزی و مدیریت گردشگری یک فعالیت فرابخشی است که رویکردی جامع نگر و به هماهنگی بخش ها ی مختلف مرتبط نیاز دارد (حاجیلویی و همکاران، ۱۳۸۷ ). در سال۲۰۰۵ گردشگران و کسانی که به منظور گذراندن تعطیلات و تفریح به مسافرت رفتند، ۶۰۴ میلیون نفر و درآمد حاصل از آن (منهای هزینه ی حمل و نقل )، به بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار رسید(هولدن، ۲۰۰۰ )[۱] .با توجه به پیشبینی سازمان جهانی جهانگردی در سال۲۰۱۰ بیش از ۲۳۰ میلیون نفر از منطقه آسیا و اقیانوسیه دیدن می نمایند(وتو،۲۰۰۰)[۲]. اگر کشور ایران با توجه به قابلیتها و پتانسیل های فراوان خویش بتواند تنها ۵% از این مسافران را جذب نماید ، درآمد ایران بالغ بر ۸/ ۱۲ میلیارد دلار خواهد بود ، که این مبلغ چیزی در حدود درآمد حاصل از فروش نفت در طول یک سال است (مدهوشی و ناصرپور، ۱۳۸۲). گردشگری تقریبا دو برابر نفت سود ماندگار دارد و استفاده صحیح از پتانسیل ها و ظرفیتهای گردشگری درایران می تواند سودی معادل دو برابر ذخایر نفتی را به کشور سرازیر کند(روزنامه کیهان، به نقل از خبرگزاری آفتاب، ۱۳۸۹ ). شاید چنین تصور شود که سال ۲۰۱۰ رو به اتمام است و تدوین برنامه در این حوزه بسیار درآمدزا (گردشگری) مشکل باشد ولی بر اساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری برای سال۲۰۲۰تعداد گردشگران ۱۵۶۱ میلیون نفر پیش بینی شده است(هولدن ،۲۰۰۰). به گواه آمار سازمان جهانی گردشگری سالانه بیش از ۶۰۰ میلیون نفر از نقاط دیدنی کشورهای مختلف بازدید می کنند اما در این بین سهم ایران با این شهرت و آوازه تنها دو میلیون نفر بوده است (وتو، ۲۰۰۸) شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارش های خود که به بررسی اثرات اقتصادی توریسم در ۱۸۱ کشور جهان از جمله ایران تا سال ۲۰۲۰ پرداخته است وضعیت نامطلوبی را برای آینده گردشگری ایران پیش بینی کرده است (شورای جهانی سفر وگردشگری،۲۰۰۹)[۳].

۱-۲- بیان مساله :

مطابق برآورد سازمان جهانی جهانگردی، کل گردشگران دنیا در سال ۱۹۵۰ میلادی تقریباً ۲۵ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۰ حدود ۷۰۰ میلیون نفر بوده است و در سال ۲۰۰۶ حدود ۹۰۰میلیون نفر بوده است. امروزه اهمیت گردشگری از نظر اقتصادی و اشتغال زایی به حدی است که می توان آن را به عنوان نیروی محرکه اقتصادی هر کشوری قلمداد نمود. گردشگری مزیت های فراوانی دارد و می تواند منبع مهمی برای اشتغال باشد، چرا که اشتغال در این صنعت به مهارت و کارآموزی بالایی نیاز ندارد و مردم محلی با کمی مهارت می توانند در مشاغل خدماتی مشغول به کار شوند(براون، ۲۰۰۳)[۴]. گردشگری فعالیتی است که غیر از مزایای اقتصادی و اشتغال زایی، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد. با توسعه گردشگری می توان باعث سطح رفاه زندگی اجتماعات بومی شد، اما جذب توریست نیازمند مکانیزم های مختلفی است که منجر به جلب اعتماد گردشگران می باشد.به ۸۴۲ میلیون نفر رسیده است و در سال ۲۰۰۷ به ۹۰۵ میلیون نفر رسیده است که از این تعداد، اروپا ۵۱%، آسیا و اقیانوسیه ۲۲%، آمریکا ۲۰%، آفریقا ۳% و خاورمیانه ۴% از گردشگران را به خود اختصاص داده اند. بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی در سال ۱۳۸۷ رشد کامل توجه سفر گردشگران خارجی به خاورمیانه و دیدار از جاذبه های گردشگری این منطقه موجب شده که این منطقه به چهارمین قطب گردشگری جهان تبدیل شود و بالاخره براساس آخرین برآورد در سال ۱۳۸۷ حدود ۵/۲ میلیون نفر به ایران سفر کرده اند(هزارجریبی و نجفی، ۱۳۸۹). پس سهم ایران در جلب گردشگر ان خارجی با توجه به وسعت، تاریخ و تمدن و جاذبه های گردشگری ناچیز است و از این رو، جلب گردشگر نیازمند تدابیر مختلف در حوزه های سخت افزاری (مثل تهیه امکانات رفاهی) و نرم افزاری (مثل فراهم آوردن شرایط پذیرش گردشگر در کشور و آشنایی مردم در برخورد مناسب با گرد شگران با توجه به تفاوت های فرهنگی موجود) است و به همین خاطر، برخی از صاحبنظران از توریسم به عنوان یک صنعت یاد می کنند. همتنیدگی گردشگری با امر آموزش در روند دو سویه رویکرد به تمایز زدایی پسامدرن بیش از مقاطع زمانی دیگر ضروری به نظر می رسد که در آن یک کنشگری بین امر آموزشی و توسعه گردشگری به عنوان یکی از پارامترهای توسعه همه جانبه شکل می‏گیرد. شکل گیری، پایداری و توسعه گردشگری در هر جامعه نیازمند امر آموزش می باشد. درک و شناخت گردشگری و همچنین چگونگی توسعه و پایداری آن نه تنها در گسترش دانش گردشگری برای درک نیازمندی های آن بلکه در آموزش زمینه‏های موفقیت در پیرامون تجارت گردشگری و همچنین نیازمندی های هر جامعه به امر گردشگری نهفته است که این خود یک نگرش و رویکرد انسانی را به گردشگری ضروری می سازد(دانلدلاند برگ وهمکاران ،ترجمه:فرزین،۱۳۸۳).
برنامه ریزی و مدیریت توسعه گردشگری با توجه به اهداف و اصول توسعه پایدار گردشگری، دانش میان رشته ای به شمار می آید که به همکاری رشته های گوناگون علمی و همکاری نهادها گوناگون مسئول در توسعه و عمران شهری نیازمند است. جوهر برنامه ریزی و مدیریت گردشگری فضایی، شناسایی منابع و عوامل مؤثر در توسعه گردشگری استفاده بهینه و پایدار آنهاست که در راستای تأمین نیازهای فراغتی عامه شهروندان و بازدید کنندگان در مقایس محلی، ملی و فرا ملی به کار می رود.(داسل ویل ۱۳۷۹ ؛ص ۲۳).
شهر یاسوج یکی از شهر های زیبای ایران در دامنه های زاگرس است که دارای جاذبه های متعدد و چشم نواز طبیعی و جاذبه های ارزشمند تاریخی است. کمتر کسی است که پای به این دیار گذاشته اما زبان به تحسین زیبایی‌های خدادادی این سرزمین بکر و چشم نوازِ زاگرس جنوبی نگشوده باشد. این سرزمین چهار فصل در میان کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس در جنوب غربی ایران، که نمایشگاهی از تنوع آب و هوایی، کوه، رود، جنگل، دشت، چشمه، آبشار و گل‌های دیدنی است، قرار دارد(سایت همشری آنلاین).
شهر یاسوج با برخورداری چنین شرایط متنوع اقلیمی و محیطی، یکی از مناطق مستعد گردشگری با جاذبه های طبیعی، جغرافیایی و تاریخی فراوانی بوده که به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی، قابلیت ها و توانمندی های مطلوبی را دارا می باشد. اما به استناد آمارهای ارائه شده توسط دستگاه های دولتی ذی ربط و موجود، پیداست تاکنون از این ظرفیت ها استفاده شایسته و درخوری نشده و عمده جاذبه های چشم نواز و گردشگری منطقه مذبور، برای گردشگران داخلی و خارجی، ناشناخته و گمنام مانده است(در پنج سال گذشته تنها ۲۱۷۱ نفرگردشگر خارجی را جذب کرده است (شایان،۱۳۸۶).
بالا بودن نرخ بیکاری در شهر، اتکای بیش از حد به درآمد های نفتی و پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی درشهر حکایت از محرومیت و توسعه نیافتگی شهر دارد. گسترش بخش خدمات و صنعت متناسب با مزیت های نسبی شهر می تواند در بلند مدت اثرات مثبت اقتصادی در توسعه شهر داشته باشد. نمودار شماره یک نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری را در چند استان کشور(سال ۱۳۸۸) نشان می دهد.
نمودار شماره ۱-۱- نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری در استان های مختلف
 
مأخذ: مرکز آمار ایران، ۱۳۸۸
چنانچه ملاحظه می شود مقایسه آمار مربوط به نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی استان مبین آن است که اشتغال استان نسبت به سایر مناطق کشور از وضعیت خوبی برخوردار نیست. از طرف دیگر روند نرخ بیکاری در سالهای اخیر در استان از نوسانات زیادی برخوردار بوده اما به طور مطلق می توان گفت که نرخ بیکاری در استان بالاست.نمودار شماره دو آمار مربوط به
نرخ بیکاری طی سالهای مختلف در استان را نشان می دهد. حال سؤالی که اینجا وجود دارد این است که چه عواملی بر توسعه گردشگری وجذب توریسم در شهر یاسوج تاثیر دارد؟
نمودار شماره ۱-۲- نرخ بیکاری در استان
 
مأخذ: سالنامه آماری استان، ۱۳۸۸
بی شک در دنیای رقابتیِ امروزی، سازمان ها و شرکت ها برای موفقیت در عرصه صنعت گردشگری، نیاز دارند که عوامل موثر درتوسعه گردشگری وجذب توریسم را در این صنعت شناسایی کرده تا بنوانند با راضی نگه داشتن توریست ها و جهانگردان و همچنین ایجاد فضایی امن و مطمئن شرایط را برای ایجاد رقابتی سالم و پویا در این صنعت به وجود اورند. تا بتوانند از لحاظ فرهنگی و اقتصادی منافع زیادی رابه وجود اورند.
سؤالهای تحقیق
۴-۱ )سؤالهای اصلی :
ایاعوامل موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
۴-۲)سؤالهای فرعی:
۱-ایاعوامل اقتصادی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
۲- ایاعوامل انسانی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
۳- ایاعوامل زیربنایی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
۴- ایاعوامل فرهنگی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
۵- ایاعوامل مدیریتی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است؟
فرضیات
فرضیه اصلی:
عوامل اقتصادی،انسانی،زیربنایی،فرهنگی ومدیریتی موثر برتوسعه گردشگری و جذب توریسم در شهر یاسوج مطلوب است.
فرضیات فرعی:

۲-۱- مقدمه:

امروزه، صنعت گردشگری نه تنها بزرگ ترین صنعت دنیاست؛ بلکه روز به روز نیزدر حال رشد است؛ به گونه ای که سازمان جهانی گردشگری پیش بینی کرده است درسال ۲۰۲۰ تعداد گردشگران به ۵/۱ میلیارد نفر خواهد رسید. کشورهای پیشرو در این صنعت، سالانه سهم عمده ای از درآمدهای ناشی از ورود گردشگران را به خود اختصاص می دهند) شاو و ویلیامز، ۱۹: ۲۰۰۴( کشور ایران جزء ده کشور اول جهان از لحاظ جاذبه های گردشگری و جزء پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگر ی است)سازمان جهانی گردشگری ،۲۰۰۳ (از این رو، اهمیت دارد از قابلیت های خود در توسعه ی گردشگری استفاده کند) بیدختی و نظری،.۱۵: ۱۳۸۸(
امروزه گردشگری مفهوم و جریانی کاملاً متفاوت با گذشته پیدا کرده است و به آن به عنوان امری اقتصادی نگریسته میشود. به طوری که بعد از صنایع نفت و خودروسازی؛ پردرآمدترین صنعت حال حاضر دنیا به شمار میرود)رضوانی، ۱۳۷۴( درحال حاضر گردشگری پیش از هرفعالیت دیگری در جهان، حرکت سرمایه و انتقال پولها را در مقیاسهای محلی، منطقهای،ملی و بین المللی موجب میگردد و هزینه های گردشگری به مراتب سریعتر از تولید ناخالص ملی و صادرات جهانی کالا و خدمات رشد می یابد؛ از این رو اکثر کشورهای جهان به گردشگری که مواد اولیه ی آن طبیعت زیبا و متنوع، آداب و رسوم، پیشینه تاریخی و فرهنگ است به عنوان بهترین راه رسیدن به اهداف خویش می نگرند).صدری و همکاران،۱۳۸۶) گردشگری بر میزان اشتغال کشورها، افزایش درآمد ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری ل های بین المللی و مهمتر از همه، ارتقای سطح زندگی و معیشتی مردم و بسیاری دیگراز عوامل پیش برنده ی اقتصادی، موجب شده است تا نگرش کشورهای دنیا به مرز آن تغییریافته و به عنوان یکی از مهمترین نیروهای محرک توسعه ی اقتصادی، جایگاه مهمی در سیاستگذاری دولت ها پیدا کند)شریفی رنانی و همکاران، ۱۳۸۹( .

۲-۲- پیشینه تاریخی صنعت توریسم:

توریسم پدیده ای است که از دیرزمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف به موضوع فنی اقتصادی واجتماعی کنونی خود رسیده است. (رضوانی ۱۳۷۲، ص ۲۷) برای ارج نهادن به محیط نوین جهانگردی ودرک مسئله ها یا چالش هایی که پیش روی دست اندرکاران این صنعت قرار دارد . مروری گذار بر روند تاریخی این صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است.

۲-۲-۱- عهد باستان:

مردم متعلق به تمدنهای ماقبل تاریخ با این انگیزه مسافرت می کردند. که بتوانند غذا بدست آورند ازخطر دوری جویند یا به مناطقی که دارای آب و هوای مساعدتر است نقل مکان کنند. با افزایش مهارت و کسب فنون نیاز انسان به زندگی بدوی وخانه به دوشی کاهش یافت و در دوره های بعد انسان با انگیزه تجارت و تهاتر کالا مسافرت می کرد. در حالیکه امپراتورهای باستان در قاره های آفریقا و آسیا وخاورمیانه رشد می کردند. ساختار زیر بنای ایجاب می کرد که بازسازی شود. راه های آبی بوجود آید و برای ساده تر شدن مسافرت وسیله نقلیه تهیه گردد. آغاز مسافرتهای رسمی و دولتی خود نتیجه مستقیم اقدامات حکام مناطق مختلف بود که نمایندگان خود را به مکانهای دوردست اعزام می نمودند تا جنگهای قبیله ای را اداره کنند و از شهروندان مالیات وخراج بگیرند. در دوره های حکومت خانواده های سلطنتی در مصر مسافرت با قصد تجارت و تفریح انجام می گرفت. و اینگونه مسافرتها رونق زیادی یافت. و در نتیجه در شهرهای بزرگ و در مسیر جاده های اصلی مراکزی برای پذیرایی از مسافران بوجود آید. و بین پست های مراکز دولتی و مناطق خارج از کشور در مسیر راهها، مهمان خانه های ساخته شد و در عصر یا دوره ای که امپراتوری آشوری به اوج قدرت خود رسید. وسایل و تشکیلات لازم برای مسافرتهای ارتش ایجاد گردید در این زمان دولتها اقدام به جاده سازی کردند و در نقاط مختلف علامتهای خاص نصب گردید که نشان دهنده فاصله نقاط بود. ایرانیان امپراتوری آشوری را شکست دادند واقدام به توسعه سیستم راه سازی نمودند. کالسکه های چهار چرخ ساختند که در مسافرت و حمل و نقل به کار گرفته می شد. (گی، ۱۳۷۷، ص ۳۵ و ۳۶)
یونانیان به جزء اینکه مانند فنیقی ها به منظور کسب درآمدزا از خریدوفروش کالا به سفرهای دریایی پرداختند. بنا به استعداد فکری و ذوق علمی برای پژوهش و تحصیل و کسب آگاهی از وضعیت سرزمینها و ملتها نیز سفر می کردند. رومیان نیز به منظور سوداگری، تفریح یا مداوا، راهی شهرهای دیگر می شدند و برای استفاده از آبهای معدنی یا سواحل گرم آفتابی به جزایر پراکنده دریای مدیترانه سفر می کردند. در زمان ساسانیان بازرگانان رومی و ایرانی در دریا و اقیانوس سفر می کردند و رقیب یکدیگر بودند. آبهای جهان جولانگاه سوداگران، تجارت پیشگان، اشراف و نخبگان این دو ملت بود. با ظهور اسلام و چیرگی تازیان مسلمان بر ایران و سپس روم، در انگیزه مسافرت و چگونگی و دفعات مسافرت مردمان آن روزگار دگرگونیهای بوجود آمد. زیرا تحت ایران ملت های تازه مسلمان شده، انگیزه مذهبی بسیار قوی برای مسافرت به مکه در آنان بوجود آورد. دوم اینکه بسیاری از اندیشمنان ایران زمین به منظور آشنایی بیشتر با خاستگاه اسلام و بهره مندی از پیشگاه مردان دین به سبب تمایل و رغبت درونی و فطری ایرانیان به فراگیری دانش و بویژه آشنایی و معاشرت با قبایل عرب که به سلاست زبان و فصاحت بیان معروف بودند به کشورهای عربی مسافرت می کردند بالاخره رونق بازرگانی میان ایرانیان و کشورهای نوپای اسلامی آن روز باعث شد که گروه بیشماری از ایرانیان و تازیان به سرزمین های یکدیگر رفت و آمد کنند(محلاتی، ۱۳۸۰ : ۷۰۶).

۲-۲-۲- قرون وسطی:

سده ی پنجم تا چهاردهم میلادی را قرون وسطی می نامند. در این دوره مسافرت و تجارت رونق خود را از دست داد زیرا جاده ها تقریباً از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و حتی خطرناک شده بود. اوضاع پرآشوب اروپا، و آسیا باختری در سده های میانه به سبب جنگهای خونین مسیحیان و مسلمانان که به جنگهای صلیبی معروف است و لشکرکشی های مداوم اروپائیان به آسیا موجب ناآرامی راهها و ویرانی جاده ها شد. به همین سبب سفرهای تفریحی و پژوهشی به رکود گراییده ولی سفرهای بازرگانی و گاهی مذهبی البته با نیروهای مسلح به نگهبانی کاروان همچنان ادامه داشت. (محلاتی، ۱۳۸۰ : ۷)

۲-۲-۳- رنسانس:

از سده چهاردهم تا هفده بیشتر مسافرتها با هدف کسب و دانش و تجربه آموزی انجام می شد در انگلستان ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی با شکلی از مسافرت موافقت کرد و در دانشگاههای همچون آکسفورد و کمبریج در انگلستان و سالامانکا، در اسپانیا هزینه های مسافرت دانشجویان را به عنوان کمک هزینه تحصیلی می پرداختند کاروانها مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی دارای ساختار و سازمان منطقی گردیدند. و آن را گراندتور نامیدند. این کاروانها کار خود را در نیمه سده هفده شروع کردند و نیمه سده نوزده شهرت داشتند افراد برای کسب و دانش و تجربه های جدید به مسافرت می رفتند و بیشتر اعضای این کاروان را چنین افرادی تشکیل می دادند. (گی، ۱۳۷۷ : ۳۹-۳۸)

۲-۲-۴- انقلاب صنعتی:

انقلاب صنعتی که از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ ادامه یافت. پایه و اساس گردشهای دسته جمعی را بدان گونه که امروزه با آن آشنا هستیم بوجود آورد. در این دوره کارگران ساده کشاورزی که در مناطق روستایی وجود داشتند رهسپار شهرها و کارخانه های تولید می شدند و با شیوه ای از زندگی که نمونه های آن را در این زمان مشاهده می کنیم آشنا گردیدند. همین مسأله باعث شد که آن دوره شاهد تغییرات ژرف اقتصادی و اجتماعی باشد، همچنین انقلاب صنعتی موجب پدید آمدن ماشین ها، قطارها و کشتی هایی شد که با نیروی بخار کار می کردند تغییرات اجتماعی که موجب تغییر مشاغل گردید باعث گسترش طبقه میانی اجتماعی گردید و این طبقه توان بیشتر می یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت برود. افزایش تقاضا و مسافرت باعث شد که شهرت مسافرت های فرزندان خانواده های مرفه، در گراندتور انجام می گرفت کاهش یابد. (گی، ۱۳۷۷ : ۳۹)

۲-۳- توریسم و جهانی شدن[۱۵] :

واژه جهانی شدن اساسا از globe ( فضا یا کره ای که شامل نقشه زمین بر روی آن شود . فرهنگ جامعه بریتانیکا) گرفته شده است . به عنوان یک واژه علمی تا اوایل یا حتی اواسط ۱۹۸۰ در محافل دانشگاهی چندان به رسمیت شناخته نمی شد و تنها در نیمه دوم دهه ۸۰ بود که اعتبار علمی یافت به گونه ای که هم اکنون به گفته رابرتسون ردیابی نحوه انتشار آن در سراسر جهان ناممکن است (دولایی وشیخی،۱۳۸۹)
صندوق بین المللی پول (IMF) جهانی شدن را رشد وابستگی متقابل اقتصادی در سراسر جهان از طریق افزایش حجم و تنوع مبادلات کالا و خدمات و جریان سرمایه در ماورای مرزها و همچنین از طریق پخش گسترده تر و وسیع تر تکنولوژی می داند ( قانع بصیری ۱۳۸۲ ص ۸-۵ )
سیموز[۱۶] خصلتهای جهانی شدن را در موارد زیر می داند :
مرزهای ملی برای جداسازی بازارها اهمیت خود را از دست می دهد .
فعالیتهای تولیدی فرامرزی تخصصی و سبب شکل گیری شبکه های تولیدی چند ملیتی می شوند .
قدرتهای چند پایه تکنولوژی شکل می گیرد. که درنهایت به همکاریهای بیشتر بین بنگاههای بین المللی منتهی می شود .
شبکه های اطلاعاتی جهانی همه جهان را به یکدیگر مرتبط و وابسته می سازد .
همبستگی بالای در مراکز مالی دنیا بوجود می آید ( سیف ، ۱۳۷۸ ص ۲۸ ) .
بازانسون[۱۷] مشخصه های اصلی جهانی شدن را در موارد زیر می داند :
یکپارچه شدن تجارت از طریق حذف مرزهای تجاری
حرکت شفاف سرمایه
تسریع در مبادله تکنولوژی
افزایش عمومی در مصرف گرایی جهانی
به گفته پرفسور لسترتارو : اقتصاد جهانی اقتصادی است که در آن عوامل تولید ، منابع طبیعی ، سرمایه و دانش فنی و نیروی کار و نیز کالاها و خدمات در سراسر جهان جابه جا می شوند ( تارو ؛ ۱۳۷۶ ص۲۰۹)
با این اوصاف جهانی شدن به دنیایی ارجاع دارد که در آن جوامع ، فرهنگها ، حکومتها، و اقتصادها تا حدودی به هم نزدیکتر گشته اند و به گونه ای که رویدادهای محلی تحت تاثیر حوادثی شکل می گیرد که کیلومترها از آن فاصله دارد ( سازمان جهانی جهانگردی،۱۳۷۹).
با توجه به تعاریف متعددی که ازجهانی شدن ارائه شده است، جهانی شدن را می توان فرایندی در نظر گرفت که در آن مرزهای اقتصادی میان کشورها هر روز کم رنگ تر می شود و تحرک روز افزون منابع ، کالا ، خدمات ، سرمایه ، و حتی نیروی انسانی درماورای مرزها سهل تر صورت می گیرد .و در نتیجه به افزایش تولید و مصرف در کشورها می انجامد در روند جهانی شدن میدان رقابت از سطح منطقه به سطح جهانی گسترش می یابد . در این روند کشورهایی موفق تر هستند. که قدرت بالاتری در بعد تجارت بین الملل داشته باشند . بعلاوه موفق بودن کشورها با ساختار اقتصادی و قوانین و مقررات حاکن بر آنها نیز ارتباط دارد .( تارو ؛ ۱۳۷۶ ص۲۰۹)

۲-۴- ویژگیهای جهانی شدن :

ویژگی اول این است: که به شرکتها در نظام جهانی بیش از دولتها اهمیت شده است . به عبارت دیگر کشورهای مختلف جهانی با شرکتهای بزرگ خود شناخته می شوند . ویژگی دوم: گستردگی و بهم پیوستگی بازارهای پولی و مالی و بورس جهانی است . به طوریکه روزانه میلیاردها دلار در بازارهای مالی جهان ردو بدل می شوند. ویژگی سوم: گسترش ارتباطات ماهواره ای و شبکه های کامپیوتری و در نتیجه گسترش دادو ستدهای فرهنگی و اطلاعاتی در سطح جهان است . ویژگی چهارم: گسترش شبکه حمل و نقل بین المللی و کاهش شدید هزینه های مربوط است که فرایند جهانی شدن را تسهیل کرده و موجب شده جهان به سوی وحدت پیش رود. ویژگی پنجم: تقسیم کار گسترده در همه شاخه هاست بین المللی شدن تولید یکی از فرایندهای اساسی در سطح جهانی است و به تبع آن تحرک عوامل تولید سرعت زیادی پیدا کرده است ( صنایعی؛۱۳۸۰ صص ۱۵-۱۴)
اما به طور کلی مشخصه های زیر را می توان مختص قرن بیستم دانست . ادغام وسیع و عمیق اقتصادهای ملی، افزایش فعالیت و سیال شدن بازارهای سرمایه بین المللی شفاف شدن تمایز بین فعالیتهای تولیدی و خدماتی دیجیتالی شدن اقتصاد و فشردگی زمان و فضا و آگاهی همزمان از اتفاقات و روندها در بخشهای مختلف جهان .
عوامل موثر بر جهانی شدن : در قرن ۲۱ نیروهای متعدد در توسعه و جهانی شدن بازار موثر بوده اند برخی از این عوامل عبارتند از : انقلاب در تکنولوژی اطلاعات . حمل و نقل و ارتباطات . رشد شرکتهای فراملیتی . دسترسی آزاد به منابع و مواد خام خارجی و نیز حضور در بازارهای آنها و تولید براساس ذوق و سلیقه مصرف کنندگان،بین المللی شدن مسائل زیست محیطی(معیری؛۱۳۸۲ص ۹۸).

۲-۵- پیامدهای جهانی شدن :

پیامدهای جهانی سازی گوناگون و متفاوت است و تنها در یک معادله قدرت می توان مزایا و معایت و یا سود و زیان احتمالی آن را بر جوامع دولتها و سازمانها ، ارزشها و افراد تخمین زد و ارزیابی نمود . با جهانی سازی جامعه بین المللی دیگر در انحصار دولتها و تصمیم گیران آن باقی نخواهد ماند و با برطرف شدن فاصله میان جوامع تحول جدی در روابط میان دولتها و ملتها ایجاد خواهد شد . اما مسلماً در بعد اقتصادی پیامدهایی چون: توسعه بازارها ، سیال شدن سرمایه ، ایجاد فضای رقابتی ، تعدیل ساختارها ، کم رنگ شدن نقش دولتها در اقتصاد دور از ذهن نخواهد بود ( رجائی ؛۱۳۸۰ ص ۳۶ ).
ابزارهای جهانی شدن : در یک تقسیم بندی کلی ابزارهای جهانی شدن را می توان به چهار دسته تقسیم کرد .
الف ) تجارت بین المللی . هرچه مبادلات کشورها بیشتر باشد میزان ارتباط و وابستگی میان آنها افزایش یافته و ادغام اقتصادی و جهانی شدن ، سهل تر خواهد شد. براساس نظریه های اقتصادی تجارت آزاد باعث شکل گیری تولید در کشورها بر پایه مزیت نسبی آنان می شود . این امر نیز منجر به تشویق تولید و صادرات کالاها خدماتی می شود که با توجه به منابع موجود در کشور با هزینه کمتر تولید می شوند و واردات جایگزین تولیدات داخلی کالاها و خدماتی می شود که در این کشورها با توجه به منابع و امکانات موجود گرانتر تولید می گردد . به عبارت دیگر برقراری تجارت آزاد منجر به شکل گیری نظام تولید کشورها بر پایه مزیت نسبی شده و به تبع آن ازمنابع موجود در کشور به نحو کاراتری استفاده خواهد شد . در فرایند فعلی جهانی شدن که از جنگ جهانی دوم به بعد آغاز شده است . گسترش تجارت خارجی از جایگاه ویژه ای برخوردار است . امضای موافقت نامه تعرفه و تجارت (گات) و تبدیل این نهاد به سازمان تجارت جهانی در سال ۱۹۹۵ موید این موضوع می باشد . روند افزایش اعضای گات و در پی آن سازمان تجارت جهانی در طول زمان می تواند بیانگر اهمیت این نهادها در برقراری تجارت آزاد و ایجاد وابستگی اقتصادی کشورها به یکدیگر و جهانی شدن می باشد(رضوی،۱۳۸۲) .
ب) سرمایه گذاری مستقیم خارجی و سایر جریان های سرمایه ای : طی دو دهه گذشته اشکال مختلف جریان های سرمایه از رشد بالایی برخوردار بوده است . سیال شدن سرمایه و رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی باعث شکوفا شدن مزیت ها در اقصی نقاط دنیا شده و با افزایش وابستگی اقتصادی کشورها ، فرایند جهانی شدن سرعت گرفته است . بنابراین ایجادفضای باز جهت حرکت سرمایه در سطح بین المللی باعث هماهنگی و همگرایی در سیاستهای اقتصادی کشورها شده و از این طریق با افزایش رقابت میان مناطق مختلف و مقامات دولتها، روند جهانی شدن تسهیل گردیده است .
ج) بین المللی شدن تولید : پس از آنکه جریان سرمایه میان کشورها شدت پیداکرد. این امکان فراهم شد که عرضه تولیدات در کشورهای مختلف بر پایه مزیت رقابتی انجام گیرد امروزه مزیت نسبی شرط لازم و مزیت رقابتی شرط کافی برای موفقیت در بازارهای جهانی است . درجهان امروز تولید کالاها و حتی اجزای یک کالا در سطح بین المللی بر پایه مزیت رقابتی شکل می گیرد .
بنابراین اجزای مختلف یک کالا در کشورهای مختلف که شرایط بهتری برای تولید آن کالا دارند تولید می شوند . و در نهایت در کشور مادر یادر کشور ثالثی مونتاژ می گردد یعنی از طریق کارخانه جهانی ادغام تولید میسر می شود . در نتیجه این امر افزایش همبستگی اقتصادی کشورها و سرعت بخشیدن به فرایند جهانی شدن بوده است .
د) تبادل تکنولوژی : یکی از عوامل موثر و مهم در فرایند جهانی سازی پیشرفت و جهانی گرایی تکنولوژی بوده است . پیشرفت سریع تکنولوژی اطلاعاتی ( کامپیوتر – مخابرات ) در روند جهانی شدن نقش بسزایی داشته است . در واقع انقلاب اطلاعاتی ادغام را تسریع کرده و موانع ایجاد شده از طریق فاصله های فیزیکی و جغرافیایی را از بین برده و یا محدود کرده است . علاوه بر پیشرفتهای اطلاعاتی ، جهانی گرایی تکنولوژی نیز نقش بسزایی در روند جهانی شدن ایفا نموده است . (بهکیش؛ ۱۳۸۱صص۳۹-۳۱).
ابعاد جهانی شدن و توریسم : جهانی شدن شامل برآیندی از مجموعه طرح ها و فرایندهای اجتماعی است . که در آن قید و بندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگ سایه افکنده است از میان می رود و مردم جهان به گونه ای فزاینده از کاهش قید و بندها آگاه می شوند علاوه بر این جهانی شدن از فشرده شدن جهان در ابعاد زمانی و مکانی و کوچکتر شدن آن حکایت می کند. و این حالت زاده گسترش روزافزون ابزارها و نوآوری در وسایل ارتباطی و پیوند تنگاتنگ مسائل اقتصادی است این پدیده به معنی فرایندهایی است که به شکل گرفتن فضای جهانی واحد کمک می کند .
جهانی شدن فرایندی از تحول است که مرزهای سیاسی و اقتصادی را کم رنگ کرد. ارتباطات را گسست . تعامل فرهنگها را افزون می نماید جهانی شدن یک پدیده چند بعدی است که آثار آن قابل تسری به فعالیتهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، حقوقی ، فرهنگی و فن آوری و حتی محیط زیست است . در این میان صنعت گردشگری به عنوان صنعت شماره یک جهان نقش بسیار مهمی در تسهیل روند جهانی سازی داشته است. (بهکیش؛ ۱۳۸۱صص۳۹-۳۱)
پیشرفتهای شگرف تکنولوژی ارتباطات در سالهای اخیر امکان تماس و مبادله سریع فرهنگها را فراهم آورده و اقوام و ملتهای مختلف را به هم نزدیک و وابسته کرده است تا جایی که امروز به تعبیر مک لوهان در یک دهکده جهانی زندگی می کنیم و از لحظه لحظه اوضاع و احوال هم با خبریم در چنین فضای دیگر حکومتها قادر نیستند بر روی آنچه در خلوت خود

می گویند سرپوش بگذارند دیگر رفتارها و کنش های فردی و اجتماعی جنبه شخصی و ملی و سرزمینی ندارند و چون همه بطور مستمر در معرض داوری دیگران است . امروز فرهنگها بطور خواسته یا ناخواسته در تبادل مستمر با هم هستند در این میان بسیاری از صاحبنظران جهانگردی را بهترین راه اعتلای فرهنگ ایجاد تفاهم جهانی و صلح و مودت بین المللی می دانند مشاهده تمدنهای گوناگون تماس با مردمانی که سنت و فرهنگهای متفاوت دارند . بازدید از شهرها و بناهای باستانی که بیانگر خلاقیتهای هنری و گذشته های تاریخی است . انسان را از خود محوری دور می کند و شیوه نگرش او را به جهان گسترش داده و ژرفا می بخشد همین اهمیت سبب شده تا مجمع عمومی سازمان ملل روز ۲۹ دسامپر (۵ مهرماه ) را روز جهانگردی اعلام کند. علاوه بر این جهانگردی ثمرات عظیم اقتصادی به بار می آورد. و موجب انتقال ثروتهای کلان از ناحیه ای به ناحیه دیگر بویژه از نواحی ثروتمند و به نواحی فقیر یا در حال توسعه می شود . و به این ترتیب به جهانی شدن اقتصاد کمک می کند و همچنین تعداد بسیار زیادی از گردشگران با هدف تحقیق و علم آموزی یا بازدید از مناطق طبیعی و جغرافیای عازم اقصی نقاط دنیا می شوند. بدین ترتیب به عنوان سفرای جهانی به یکپارچه شدن مسائل علمی و محیط زیستی کمک می کنند (محلاتی ۱۳۸۰ ، صص ۱۶-۱۴ )
جهانگردی در ۵۰ سال اخیر به شکل یکی از مهمترین پدیده های انسانی معاصر درآمده است پدیده ای که آثار شگرفی بر جوامع انسانی می گذارد . و چشم اندازهای جغرافیایی را کاملا دگرگون می کند هرچند جهانگردی ریشه ای عمیق در تاریخ بشریت دارد به صورت امروزی با تاثیرات کنونی، پدیده های نو و برخاسته از تمدن درخشان صنعتی معاصر است . که جنبه های بی شمار زندگی کشورها جوامع و افراد را تحت تاثیر خود قرار داده است . جهانگردی که بر اقتصاد جهانی تاثیر می گذارد . شکفتگی توسعه کشورها را موجب می شود .
با انتقال ثروت از بخش غنی و ثروتمند جهان به کشورهای فقیر در اقتصاد بین المللی توازن ایجاد می کند و با تولید مشاغل گوناگون و فراوانی بر زندگی اجتماعی تاثیر مثبت می گذارد . علاوه بر آن جهانگردی اثر مهمی بر روح و فرهنگ مسافران و مردم مناطق و کشورهای مسافرپذیر دارد . جهانگردی که در دنیای کنونی جزء تفکیک ناپذیر زندگی مادی و حیات فرهنگی بشریت متمدن شده است. به شیوه های گوناگون جهانیان را تحت تاثیر همه جانبه خود قرار میدهد و روز به روز با افزایش تعداد جهانگردان دایره نفوذآثارش گستردگی بیشتری می گیرد . در این بین پیشرفت قابل ملاحظه تکنولوژی ، تاثیر عمیق آن بر توریسم و سایر فرایندها غیر قابل انکار است . (محلاتی ۱۳۸۰ ، صص ۳۸-۵۴ )

۲-۶- مفهوم و محدوده گردشگری الکترونیکی:

۲-۷-واژه گردشگری الکترونیکی:

به معنای کسب و کار الکترونیکی در مسافرت و گردشگری و به معنای دیجیتالی شدن همه فرایندها و زنجیره های ارزش در گردشگری مسافرت ، میهمان پذیری و صنایع فروش غذا ست . از لحاظ عملیاتی شامل تجارت الکترونیکی IT برای حداکثر ساختن کارایی و اثربخش موسسات گردشگری است . به دیگر سخن گردشگری الکترونیکی عبارت است: از به کارگیری فن آوری نوین برای ارئه سرویسهای مورد نیاز گردشگران با استفاده از فن آوری اطلاعات، ارائه سرویسهای مورد نیاز گردشگران ساده تر با کیفیتی بالاتر و هزینه ای کمتر انجام می پذیرد و درواقع ET ارائه الکترونیکی کلیه سرویسهایی است که در گذشته گردشگران به صورت سنتی از آنها استفاده می کردند به اضافه سرویسهایی که به واسطه فن آوری اطلاعات میسر شده اند و با استفاده از فن آوریهای جدید گردشگری با مراجعه به یک سایت معتبر ET کلیه سرویس های مورد نیاز برای سفر خویش را دریافت کرده و با کیفیت، سرعت، قیمت مناسب به خواسته های خود دست می یابد .
سرویسهایی که گردشگری الکترونیکی مرسومند عبارتند از : اطلاع رسانی شفاف ، دقت و اعتبار، انجام کلیه تشریفات اخذ ویزا، رزرو هتل ها و مراکز تفریحی ، سیاحتی ، رزرو اجاره وسایل نقلیه ، اخذ بلیت هواپیما ، اتوبوس و قطار و بسیاری از سرویس های دیگر که روز به روز ایجاد می شود .
ویژگیهای سایت اینترنتنی ET: اطلاع رسانی الکترونیکی ۲- ویزای الکترونیکی ۳- رزرو فروش اینترنتی بلیط ۴- هتل داری الکترونیکی ۵- برنامه ریزی مقصد(صنایعی،۱۳۸۰).

۲-۸- مفهوم جامعه شناسی جهانگردی :

در این بحث ابتدا به اهداف و انگیزه های جهانگردان و طبقه بندیهایی ازآنها بررسی می شود و سپس موضوع مهم جامعه شناسی جهانگردی و یا به عبارتی بررسی ارتباط متقابل جهانگرد و میزبان مورد بحث و تحلیل قرار می گیرد . در چند دهه اخیر افزون بر شاخه های گوناگون جامعه شناسی . جامعه شناسی جهانگردی نیز به پیشرفتهایی نائل شده است . این اثرات متقابل شرایط زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان و جهانگردی را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد . بطور مثال ، به این پرسشها پاسخ می دهد که آیا رژیم سیاسی ، وضعیت اقتصادی ، درجه و میزان تعلیمات و آموزشهای عمومی پیشرفت صنعتی ،سن شهروندان … بر کمیت و کیفیت جهانگردی تاثیر دارد یا نه؟ از طرف دیگر آیا جهانگردی بر فرهنگ و زندگی اقتصادی ،سلامت عمومی … اثر می گذارد یا خیر؟( سازمان جهانی جهانگردی ؛ ۱۳۷۷ ص ۲۴۵ ).
از دیدگاه جامعه شناسی ارتباطات جهانگردی به عنوان یکی از ارتباطات در درون حکومت رسانه ها می تواند کامل تر بودن آنها از لحاظ توان و ارزش ارتباطی نسبت به رسانه های دیگر را نشان دهد . در این نوع ارتباط به جای رسانه های بی جان با انسان به عنوان رسانه ای بسیار پیچیده و کارآمد همراه با تمام امکانات ارتباطی ویژه آن مواجه یم و جهانگردی بر خلاف دیگر انواع ارتباطات نه تنها پیام که تمام نظام ارتباطی با همه ویژگی های انسان جابه جا می شود . مجادله درباره اهمیت بیشتر پیام یا ابزار که یکی از مجادلات بنیادی دانش ارتباطات است در جهانگردی معنی ندارد . چه به اهمیت پیام معتقد باشیم و چه به اهمیت ابزار و کانال در اینجا هم پیام و کانال هر دو انسان است . در ارتباطی که از راه جهانگردی به وقوع می پیوندد. انسان نقش مرکزی و محوری دارد که در عین حال می تواند بقیه نظامهای ارتباطی را نیز از قبیل کتاب … با خود همراه کند آنچه در اینجا شایان ذکر می نماید این است که اگرچه جهانگردی را می توان یکی از کامل ترین انواع ارتباطات دانست اما این پدیده نیز همانند دیگر اشکال ارتباطات از تاثیر آنچه در اصطلاح « اخلال » یا « پارازیت » در فراگرد ارتباطی می خوانیم در امان نیست . اخلال در ارتباط می تواند روی هر یک از عناصر آن تاثیر گذارد . و در نهایت فراگرد ارتباط را با مشکل روبرو کند یا به قطع آن منجر شود اگر ارتباط میان دو نفر یا بیشتر نتواند بر همدلی میان آنان بیفزاید بی شک مقصود اساسی از ارتباط حاصل نشده و در اصطلاح تخصصی ارتباط با اخلال مواجه شده است افزون بر این اخلال را می توان از منظر دگرگونی اجتماعی مورد ارزیابی قرار داد . جهانگردی یکی از سرچشمه های برونزایی دگرگونی در هر جامعه است . از طرفی هر نوع توسعه الزاما بادگرگونیهای همراه خواهد بود . بنابراین جهانگردی و توسعه آن متضمن تاثیر مثبت و منفی ، مستقیم و غیر مستقیم ، ملموس و ناملموس ، و کمی و غیر کمی خواهد بود . جدای از تاثیرات کمی جهانگردی که در سیمای تولید ناخالص داخلی جهانگردی ، ارزش افزوده جهانگردی ، درآمد حاصل از جهانگردی بین المللی ، ترازنامه مالی جهانگردی و غیره تبلور می یابد. اثرات غیر کمی هم بر آن مترتب است از جمله تاثرات غیر کمی جهانگردی و منافع و مشکلاتی است که این پدیده برای جامعه محلی و الگوهای فرهنگی آن به همراه می آورد (دولایی وشیخی،۱۳۸۹) .
تبعات اجتماعی جهانگردی اثراتی است، که جهانگردی بر ساختار ، مناسبات ، گروهها و نهادهای اجتماعی بر جای می گذارد و تاثیر فرهنگی و تربیتی جهانگردی نیز به محصولات مادی انتزاعی فعالیت بشر به ویژه بر نظامهای ارزشی ، معرفت و رفتار فرد به جای می ماند . اصطلاح تاثیرات اجتماعی و فرهنگی این هر دو عرصه را زیر پوشش می گیرد . این اثرات از طریق دیدارهای میان دیدارکنندگان و میزبانان و تبادلات اجتماعی – فرهنگی میان این دو دسته و به عبارت کلی تر از طریق دگرگونیهای حادث در محیط نواحی پذیرنده گردشگران و در نتیجه توسعه جهانگردی شکل می گیرد (طیب ، ۱۳۷۹ ص ۲۱۵-۲۱۴ )
مقصود از اثرات اجتماعی تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان ، جهانگرد رخ می دهد . و این تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و جهانگردان صورت می گیرد. مقصود از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر ، عادات ، رسوم و معماری مردم ساکن جامعه میزبان رخ می دهد این تغییرات بلند مدت تر است و درنتیجه رشد و توسعه جهانگردی رخ خواهد داد ( سازمان جهانی جهانگردی ؛ ۱۳۷۷ ص ۳۲۷ ).
اگر به فراگرد ارتباط میان فرهنگی که در اثر فعالیتهای جهانگردی بوجود می آید بدقت بنگریم می توانیم ردپای هشت عنصر اصلی را در آن بیابیم که تحلیل این فراگرد بر پایه آن ممکن می شود . این هشت عنصر عبارتند از : جهانگرد ، میزبان ، انگیزه ، نقش و رفتار . ریخت شناسی بر اساس ، مشخصات فرد ، جاذبه ، تاثیر و بستر ، در هر فعالیت جهانگردانه این عناصر به روشنی قابل تشخیص است و هرجا که امکان گردآمدن این عناصر در کنار هم باشد می توان گفت که جهانگردی به عنوان یک ارتباط میان فرهنگی در حل شکل گرفتن است(همان منبع) .

۲-۹- شیوه های شناخت جهانگردی :

برای شناخت جهانگردی باید از زوایا ودیدگاههای متفاوتی به آن نگریست تا شناخت کاملی از آن بدست آید به همین جهت موضوع جهانگردی را به شیوه های گوناگون و از دیدگاههای مختلف بررسی کرده اند که آگاهی از آنها مفهوم جهانگردی را روشنتر می سازد . در این قسمت به توصیف این شیوه ها که نحوه ی تقرب به مساله جهانگردی است می پردازیم .
شیوه شناخت سازمانی جهانگردی : در این شیوه جهانگردی را از جهت سازمانها و موسساتی که فعالیتهای جهانگردی را انجام می دهند بررسی کرده و می شناسند شیوه سازمانی تاکید بر شناخت وظایف ، روشها ، هزینه ها و مشکلات و مسائل سازمانهایی را که با جهانگردی در ارتباط مستقیم می باشند .
۲-شیوه شناخت فرآورده ها و خدمات جهانگردی : کوشش در این شیوه بر مطالعه فرآورده ها و نحوه تولید بازاریابی و ارائه آنهاست . به عنوان مثال در این شیوه خدمات هتلها و مهمان سراها . چگونگی ارتباط آنها با مشتریان، نحوه قیمت گذاری خدمات آنها، بازاریابی و میزان آموزش و تجربه به مدیران و کارکنان آنها و بسیاری از مسائل دیگر بررسی شده و از این طریق تصویر کامل از مساله به دست داده می شود . حال اگر از سایر فرآورده ها و خدمات جهانگردی مانند اطلاعات جهانگردی و تسهیلات حمل و نقل رستورانها و غیره نیز به همین ترتیب کسب آگاهی کنیم می توانی ادعا نماییم که وجهی از مساله جهانگردی را شناسایی کرده ایم .
۳-شیوه های شناخت تاریخی جهانگردی : اگرچه از این شیوه استفاده زیادی نمی شود اما برای شناخت جهانگردی مفید و قابل استفاده است بررسی تاریخی جهانگردی تحولات جهانگردی را در طول زمان دنبال می کند و رشد یا رکود آن را در سنوات مختلف علت یابی می نماید از آن جای که جهانگردی به مفهوم امروزی سابقه دیرینه ای ندارد لذا استفاده از این نوع بررسی بسیار محدود و کاربرد چندانی ندارد .
۴-شیوه شناخت مدیریتی جهانگردی : شیوه مدیریتی برموضوعاتی برنامه ریزی کنترل ، تصمیم گیری ، تبلیغات ، قیمت گذاری و تحقیقات تاکید دارد این شیوه مورد استفاده فراوان بوده و در شناخت جهانگردی در یک کشور نقش عمده ای دارد . بررسی فعالیتهای مدیریتی جهانگردی نشانگر نحوه عملکرد این صنعت در جوامع مختلف بوده و با استفاده آن می توان الگوهای مدیریتی مناسب را شناخته و برای بهبود و توسعه جهانگردی از آن بهره جست.
۵-شیوه شناخت اقتصادی جهانگردی : اثرات اقتصادی جهانگردی مورد توجه تمام کشورها بوده و از این جهت بررسی اقتصادی جهانگردی رواج بسیار دارد و به علت اهمیت این صنعت در اقتصاد داخلی و خارجی اقتصاددانان جهانگردی را از عرضه و تقاضا، تراز پرداخت ها ، مبادلات خارجی ، اشتغال درآمد ملی ، توسعه و سایر عوامل مورد بررسی قرار داده و الگوهایی را در این زمینه ارائه داده اند. اگرچه شیوه شناخت اقتصادی جنبه مهمی از جهانگردی را توصیف و تحلیل میکند اما از جنبه های مهمی چون ابعاد فرهنگی و روانی زیست محیطی ، جامعه شناسی ومردم شناسی غفلت می ورزد .
۶-شیوه شناخت جامعه شناسانه جهانگردی : جهانگردی پدیده ای اجتماعی است و این مساله موجب شده است تا جامعه شناسان توجه خود را به جنبه های اجتماعی جهانگردی مانند: رفتارهای افراد و گروهها در رابطه با جهانگردی و اثرات جهانگردی بر جامعه معطوف سازند در این شیوه طبقات اجتماعی ، معیارهای اخلاقی ، و ارزشهای انسانی رفتارها و هنجارهای گروهی . آداب و رسوم مردم میزبان و میهمان در مقوله جهانگردی مورد بررسی واقع می شود . جهانگردی به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی در روابط بین جوامع و فرهنگها اثرات عمیق بر جامعه و مردمان آن به جای می گذارد . و منشا تغییرات و تحولات را الگو برداریهای گوناگون می شود . از این رو این شیوه در شناخت جهانگردی ارزش و اهمیت فروانی داراست .
۷-شیوه شناخت اقلیمی جهانگردی : شیوه شناخت اقلیمی جهانگردی را از دیدگاه جغرافیای مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد . محیط اقلیم و آب و هوا ، مناظر و مزایا و جاذبه های طبیعی هم در این شیوه مورد توجه و تاکید قرار دارند جغرافیدانان از این محدوده نیز فراتر می روند و جنبه های اقتصادی و سیاسی ، اجتماعی ، اقلیمها را نیز مورد مطالعه قرار می دهد . و از این جنبه جهانگردان را به ما می شناساند .
۸-شیوه میان رشته ای شناخت جهانگردی : جهانگردی همچون منشوری که جنبه ها و وجوه مختلفی دارند بنابراین لازم است برای شناخت آن نه فقط رشته علمی بلکه از رشته های مختلف بهره جست برای شناخت جهانگردی باید از دید روانشناسی آن را بررسی کرد از آن جای که جهانگردی در روابط بین الملل دول شکل می گیرد باید از زاویه سیاسی نیز آن را مطالعه نمود. به همین ترتیب وجوه مختلف جهانگردی ایجاب می کند تا از دیدگاههای مختلف آن را بررسی نمود و شیوه چند رشته ای برای شناخت آن به کاربرد. به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت که برای شناخت و بررسی جهانگردی یک شیوه یا نحوه برخورد کفایت نمی کند و باید با دیدی نظام گرا و سیستمی به مطالعه جهانگردی و توریسم پرداخت. و آن را از زوایای مختلف مورد شناسایی قرار داد و آنچه به عنوان شیوه های شناخت گفته شد هیچ یک به تنهایی نمی تواند مدعی شناخت کامل جهانگردی باشد بلکه همه آنها به همراه هم و در یک نگرش کل گرا و مجموعه ای می تواند تصویری کامل و درستی از جهانگردی را بدست دهند تصویری که مفهوم جامع و کامل جهانگردی را بیانگر باشد ( الوانی ،دهدشتی، ۱۳۷۱ : ۲۴-۲۱ ).

۲-۱۰- شناخت چند رشته ای جهانگردی :

بعد جامعه شناسی ← جامعه شناسی
بعد اقتصادی ← اقتصاد

۲-۱۱- سیاستگذاری :

سیاست برنامه ای جامع وکامل است که هدفها و رویه ها را در بردارد.سیاستهای کلان دولتها معمولا دربر گیرنده هدفها وروشهای مورد نظر و توجه دولتهاست. در هر کشور دولتها سیاست گوناگونی در پیش می گیرند که این سیاستها با ساختار سازمانی دولتها سازگار بوده و هروزارتخانه و یا سازمان مسئول و سیاستگذاری و اجرای این سیاست هاست . منظور از سیاست گردشگری بخشی از کل سیاست اقتصادی محسوب می شود. که در آن به ساختار ورشد ابعاد اقتصادی توجه شده و به صورت برنامه ای ده ساله طراحی و تدوین می شود از آنجا که سیاست های مختلف یک کشور با یکدیگر ارتباط نزدیک دارند وبه یکدیگر وابسته و منعکس کننده ماهیت پیچیده و پویای جامعه هستند لذا کسانی که در زمینه گردشگری سیاستگذاری می کنند باید تمام جنبه های این سیاست و رابطه آن با بخش های دیگر جامعه رادر نظر بگیرند و درنتیجه سیاستگذاری گردشگری برای دولتی که گردشگری پایدار را به عنوان مهمترین بخش رشد اقتصادی خود می داند. امری بسیار حیاتی و مهم تلقی می شود. سیاست گردشگری مشخص کننده هدفها ، مسیر ، استراتژیکها و برنامه های بلند مدت است و دولت با برداشتن گامهای صحیح در این راستا می تواند به خوبی سیستم اقتصادی خود را توسعه بخشد بنابراین سیاستهای گردشگری ایجاب می کند که سیاستگذاران اعم از مدیران و مسئولان اجرای نمایندگان مجلس … به نکات زیر توجه کنند:
نقش گردشگری و میزان اهمیت آن در سیستم اقتصادی و تاثیر آن در سایر منابع
اعمال کنترل برتوسعه صنعت گردشگری ( چه نوع توسعه ای مطلوب است و این صنعت درکجا باید توسعه یابد)
مدیریت گردشگری در ساختار سازمانی دولتی درکجا باید قرار گیرد و دامنه فعالیت آن تا کجاست؟
تا چه میزان منابع دولتی درراه رشد و حمایت از گردشگری و همچنین بودجه به آن اختصاص می یابد؟ .
گردشگری چه اثرات مثبت یا منفی بر جامعه وفرهنگ آن دارد و به این اثرات چگونه باید توجه کرد؟
سیاستگذاری کلان یک فرایند است. چون سیاستها در محیطی پویا تدوین و اجرا می شود . این محیط ترکیبی از تصمیم ها ،اقدامات تعاملات و باز خوردهاست با توجه به پیچیدگی این فرآیند نباید تجزیه و تحلیل مراحل مختلف آن سطوح تجزیه و تحلیل را از نظر دور کرد. البته نکته مهم دیگر این است که الگوی سیاستگذاری درمورد سایر سیاستها مانند بهداشت یا مهاجرت را نمی توان الزاماً درمورد گردشکری به کار بست و همچنین فرآیند سیاستگذاری گردشگری از منطقه ای به منطقه دیگر تفاوت می کند. سیاستگذاری گردشگری باید با مطالعه و تحقیق در دو حوزه روابط میان حکومتی و روابط درون سازمانی انجام شود واین امر خود نیازمند شناخت و آگاهی از وظایف ومسئولیت های ادارات ومجموعه نهادهای مختلف است . یکی از عوامل تاثیر گذاردر فرایند سیاستگذاری گردشگری ارزش های حاکم بر جوامع است می توان به جرات گفت: که انعکاس ارزشها در سیاستهای کلان اتخاذ شده است اگر بخواهیم سیاستهای کلان گردشگری را به خوبی و به طور واقعی بشناسیم باید این دو نکته را مورد نظر قرار دهیم یکی ارزشهای که به دنبال اتخاذ پاره ای از سیاست های گردشگری پایدار می شوند و دیگری برندگان و بازندگان فرآیند سیاستگذاری(کالین و جان ام ، ترجمه:اعرابی ایزدی،۱۳۷۸).
بعضی ازافراد معتقدند که سنت ها نوعی محصولات فرهنگی برای تامین نیازهای گردشگری هستند و به همین جهت معتقدند که گردشگری ارزشهای فردی و گروهی را تغیر می دهد.وتصور می کنند فرهنگ ها به کالا تبدیل می شوند و بدون تردید هر فعالبت جدید اقتصادی در تغیر ارزشها و ساختارهای سیاسی واقتصادی تبعاتی دارد . اما با همه اینها گردشگری صنعتی خدماتی است و فرهنگ و ارزش ها با توجه به تماس های مستقیم بین آنها و خریداران تغییر میکند اما در این عرصه و همزمان با توسعه گردشگری اگر سازمان و گروهها تلاش کنند گذشته خویش رااحیا نموده و حال را از دیدگاه خود تفسیر کنند و سعی نمایند ایدئولوژی خود را از طریق موزه ها و بناهای تاریخی ، قصرهای قدیمی برگزاری تورهای همراه با راهنما ، میراث ودیگر جاذبه های گردشگری رابه دیگران منتقل کنند اثرات سوء آن بسیارکم خواهد بود.
شناخت و درک منافع تجاری در فرآیند سیاستگذاری نیز از جمله عوامل اثرگذار است سیاستگذاران مسائل گردشگری ابتداء بایستی مشخص کنند تا چه میزان و با چه سرعتی می خواهند گردشگری توسعه یابد و پس از آن زمینه های لازم برای سرمایه گذاری و فعالیتهای تجاری دراین خصوص آغاز شود . به طور مثال برای سبقت رشد اقتصادی در زمینه گردشگری می توان به کسانی که به هر نحو برای جذب گرشگری از طریق ساخت هتل وسایل حمل ونقل ، یا وسایل تفریحی اقدام می نمایند معافیت مالیاتی داد(پارسائیان ۱۳۷۷؛ص ۳۹۴-۳۹۲و اعرابی ۱۳۷۸ ص ۴۷-۴۵)
برنامه ریزی :
به نظر علی اضغر رضوی برنامه ریزی عبارت است از سازماندهی آینده برای تامین هدفهای مشخص برخی برنامه ریزیهای گردشگری می تواند به شرح زیر باشد.

۲-۱۲- جهانگردی در زمان کنونی:

مجموعه ای از تمایلات، حرکت، دسترسی یافتن به امکانات و توانایی های مالی بر روی هم مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخت. تکنولوژیهای نوین مثل خطوط هواپیمایی، کامپیوتر، آدم آهنی و ارتباطات ماهواره ای باعث شد که سده بیستم شیوه زندگی و کار وتفریح افراد را دگرگون سازد. پیشرفت تکنولوژی باعث شد که به دلیل های متعدد بر میزان مسافرت، گردش و جهانگردی افزوده شود. این پدیده توانست زمان تفریح را افزایش دهد و درآمدها را بالا ببرد. ارتباطات را تقویت کند و شیوه های کارآمدی از حمل ونقل ارائه نماید. تردیدی نیست که صنعت جهانگردی و مسافرت د رهزاره سوم به صورت یکی از بخش هایی پررشد در سیستم اقتصاد جهانی در می آید. اگر چه سیستم اقتصادی در برخی از دوره ها دچار رکود می شود. جزر و مد های سیاسی بوجود می آورد. جنگ و نوسانات قیمت سوخت بر سیستم اقتصاد جهانی اثرات شگرف می گذارد. ولی باز هم مسافرت و گردش در سطح جهانی به صورت یکی از بزرگترین منابع درآمد به حساب می آید. در دنیا بودجه ای که به مسافرت و تفریح تخصیص می یابد. سه برابر بودجه ای است که صرف امور دفاعی می شود. گردش و جهانگردی دیگر به تعداد انگشت شماری از خانواده های مرفه و ثروتمند تعلق ندارد و اکنون میلیونها نفر به دیدن مکانهای تازه می روند و در پی تغییر در محیط خود هستند و درصدد کسب تجربیات جدید و معقول می باشند و در حالیکه عصر جدیدی از گردش، مسافرت و جهانگردی، سیر تکاملی می پیماید تعداد زیادی از عوامل بر آن اثر می گذارد این عوامل برون زا عبارتند از : پیشرفت و توسعه اقتصادی مالی، پیشرفت در زمینه تکنولوژی و نوآوری مسائل مربوط به محیط زیست و عوامل بازاریابی که بر بخش عملیاتی مسافرت و جهانگردی و نیز محصولات زیربط اثر می گذارد. (گی، ۱۳۷۷ : ۴۱-۴۰)

۲-۱۳- تاریخچه جهانگردی در ایران:

ایران به دلیل قدمت طولانی تمدن بشری و وجود سلسله های مختلف پادشاهی دورانهای متفاوتی را از نظر سیاحتی دارا بوده است. موقعیت استراتژیک ایران که دروازه اتصال قاره آسیا به اروپا قلمداد می شود. همواره موجب حساسیت سلاطین و پادشاهان دیگر کشورها نسبت به این سرزمین بوده و رویدادهای بسیاری در تاریخ این کشور بوجود آورده که بی تأثیر در روند سیاحتی آن نبوده است. از سوی دیگر وجود منابع و ذخایر غنی طبیعی و زیرزمین نیز در امر گردشگری ایران آثار متضادی داشته است. عامل مهم دیگر پیدایش دین اسلام در منطقه و اثرات آن در ایران بوده است اگر چه قدمت گردشگری در ایران به دوره هخامنشیان (حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح) برمی گردد اما اوج فعالیت این صنعت به معنای امروزی آن از دوران شاه عباس اول صفوی آغاز شده است. دوره سلطنت شاه عباس اول تا انقراض سلسله صفوی را می توان یکی از درخشان ترین ادوار توسعه سیاحت در ایران به حساب آورد. توسعه سیاحت در آن دوره به چندعامل بستگی داشت که مهم ترین آن عبارت بودند از: امنیت راههای ارتباطی خوب و تأسیسات اقامتی متعدد و خوب و مناسب ، امنیت در عبور و مرور و اوج صنعت و تجارت در ایران باعث شده بود بسیاری از اشخاص فعال تقریباً از تمام ملل غرب به اصفهان هجوم آورند. از طرفی در قرن هفدهم مسافرت به صورت یک پدیده اجتماعی مهم درآمد. وانگیزه های گوناگون چون تجارت، علم و هنر، سیاست و مذهب، دسته دسته سیاحان را به مشرق زمین و خصوصاً ایران روانه نمود. در دوران پس از سقوط صفویه با حمله محمود افعان و بدست آوردن تاج شاهی در ایران هرج و مرج کامل در کشور حکم فرما بود. همین باعث شد سیل اروپائیان که به پایتخت باشکوه ایران سرازیر بود، از جریان افتاد و با اغتشاشات داخلی که بیشتر به کشمکشهای خونین منجر می شد. تجارت در ایران رو به انحطاط رفت و مسافرتهای داخلی نیز از رونق افتاد. در دوره قاجاریه به سبب موقعیت جغرافیای کشور ما دیپلماسی غرب راه ورود به ایران را در پیش گرفت و در نتیجه گروههای سیاسی و نظامی به دنبال آنها مسافران خارجی گام در راه ایران گذاشتند و از نو مانند دوران درخشان صفوی سیل مسافران غرب به ایران جاری گردید. بدلیل سروصدای روزافزونی که ایران درجهان غرب برانگیخته بود. بسیاری از این مسافران و جهانگردان ایران را به عنوان عرصه گردش و تحقیق خویش انتخاب کردند. بدین ترتیب در این قرن بررسی های جغرافیایی و باستان شناسی و مسائل فرهنگی و ادبی در ایران فراهم آمد. (رمضانی دارابی،۱۳۸۲) و اما در دوران معاصر تحولات بسیاری اتفاق افتاده که هر یک به سهم خود تأثیر مثبتی بر روند سیاحت در جامعه بین الملل و ایران به جای گذاشته است احداث راههای شوسه به منظور تسریع در عبور وسائط نقلیه موتوری ، اختراع راه آهن و احداث آن در ایران، تأسیس سازمان هواپیمائی کشوری ، و اقداماتی نظیر آنها که باعث ایجاد پایه و اساس توسعه گردشگری شده بود به سیر و سیاحت رونق فراوان بخشیدند. مردم کشور و سیاحان خارجی با استفاده از این امکانات که باعث تسریع در زمان مسافرت ،آسایش بیشتر و اطمینان خاطر بالای می شد مشتاقانه به سراسر کشور سفر کردند (سازمان جهانی جهانگردی،ترجمه: عبدالله زاده،۱۳۷۹)
از دهه دوم قرن اخیر جهانگردی در ایران رسماً شکل گرفت برای اولین بار در سال ۱۳۱۴ اداره ای به نام جلب سیاحان خارجی و تبلیغات در وزارت داخله کشور تأسیس شد و انجام امور مربوط به جهانگردی به آن اداره محول گردید در همین حال کانون جهانگردان ایران به منظور فراهم آوردن موجبات آسایش و تسهیل مسافرت جهانگردان ایجاد شود در شهریور ۱۳۲۰ اداره جلب سیاحان به شورای عالی جهانگردی تغییر نام داد در سال ۱۳۳۳ شورای عالی انقلاب جهانگردی به اداره امور جهانگردی تبدیل شد. و د ر وزارت کشور متمرکز شد از فعالیتهای این دوره طی سالهای ۱۳۳۷-۱۳۳۳ می توان به انجام برخی خدمات زیر بنایی و تدوین قوانین ناظر بر جهانگردی از جمله قوانین ورود و اقامت اتباع بیگانه اشاره کرد در فروردین ۱۳۴۳ سازمانی به نام سازمان جلب سیاحان وابسته به نخست وزیری تأسیس شد. هدف عمده این سازمان معرفی پیشینه کشور و تشویق جهانگردان خارجی و داخلی به سیر و سفر و بازدید آثار باستانی و مناظر طبیعی و ایجاد تمرکز و هماهنگی های لازم در امور مربوط به جهانگردی بود. درتیر ماه ۱۳۵۳ سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات ادغام شد و وزارتخانه جدیدی به نام وزارت اطلاعات و جهانگردی بوجود آمد به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ وزارت اطلاعات و جهانگردی ابتدا به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی و درنتیجه به وزارت فرهنگ و جهانگردی تغییر نام داد و هم اکنون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که یکی از سازمانهای وابسته به نهاد ریاست جمهوری می باشد تشکیل شده است.(سایت مرکز آمار ایران)

۲-۱۴- تعریف جهانگردی از دیدگاههای مختلف:

جهانگردی به سفری موقتی و کوتاه اطلاق شده که ضمن آن جهانگرد به منطقه ای خارج از محل سکونت و کار خود به منظور سیرو سیاحت سفر می کند. (الوانی، مهدی و دهدشتی شاهرخ، زهره ۱۳۷۳، ص ۱۹)
صنعت جهانگردی، گردشگری عبارت است از گروهی از فعالیتهای اقتصادی که در مجموع بزرگترین صنعت جهانی را تشکیل می دهد و برای سرمایه گذاری و رشد یکی از عواملی است که بیشترین انگیزه را بوجود می آورد. جهانگردی (Tourism) یا گردشگری کارهایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می دهد. این مسافرت بیش از یکسال طول نمی کشد و هدف تفریح، تجارت یا فعالیتهای دیگر است. (گی، چاک وای و همکاران ۱۹۹۷، ص ۳۲)
سازمان جهانی جهانگردی (w.t.o) جهانگردی را در قالب بازدید کننده ، جهانگرد و کسی که به گشتهای کوتاه تفریحی می رود تعریف کرده است بازدیدکنندگاه (Visitors) کسانی هستند که به کشور دیگری غیر از کشور محل اقامت خود وارد می شوند و مقصودی به غیر از آنچه در کشور خود داشته اند پی گیری می نمایند. این گروه شامل جهانگردان و نیز کسانی که به گشتهای کوتاه تفریحی می روند می شود. جهانگردان کسانی هستند. که حداقل یک شب و بیش از یک شبانه روز را در کشور مقصد می گذرانند و هدفشان سرگرمی و تفریح، سلامتی و کسب آرامش، مطالعه، زیارت و غیره می باشد. مسافران گشت های تفریحی کوتاه نیز کسانی هستند که کمتر از یک شبانه روز را با هدف سرگرمی و تفریح صرف سفر می نمایند. (الوانی،مهدی و دهدشتی شاهرخ،زهره۱۳۷۳،ص۲۰)
جهانگردی مجموعه و منظومه ای متشکل از جهانگرد و عرضه کننده خدمات وکالا، دولت و جامعه، میزبان می باشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط بوده و هدف جذب و جلب جهانگردان را دنبال می کند. جهانگردی، ترکیبی از فعالیتها، خدمات، سیاستها، خط مشی ها، ضوابط، فرهنگها و کالایی است که برای تحقق یک سفرسیاحتی ضرورت دارد. به عبارتی دیگر جهانگردی صنعتی چند بعدی است که دربرگیرنده هتل ها، مهمانسراها، رستوران ها، مراکز تفریح، جاذبه های جهانگردی، سیستم حمل ونقل، واحدهای خدمات جهانگردی و واحدهای دیگر است که مجموعاً جهانگردی را در یک کشور شکل می دهد. (همان منبع ص ۲۱)

۲-۱۵- تعریف انواع مختلف جهانگردی:

جهانگردی یا گردشگری[۱۸] :کارهایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می دهد. این مسافرت بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف تفریح، تجارت یا فعالیتهای دیگر است.
جهانگرد یا گردشگر[۱۹] :مقصود کسی است که دست کم یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر می برد.
گردشگر یک روزه[۲۰]:مقصود کسی است که یک روز به مکان دیگری می رود. ولی شب را در آنجا نمی گذراند.
دیدارکننده[۲۱]: کسی است که به مکانی غیر از محیط معمولی خود مسافرت می کند کمتر از دوارده ماه متوالی در آنجا به سر می برد و هدف اصلی از این مسافرت این نیست که در مکان مورد بازدید در ازای دریافت پول کار کند.
مسافر[۲۲] : کسی است که بین دو یا چند نقطه مسافرت کند.

۲-۱۶- اشکال عمده جهانگردی:

با توجه به طول مسافرت، نوع تأسیساتی که به خدمت گرفته می شود. فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت، همچنین انگیزه های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریستی می شوند. می توان اشکال مختلفی از جهانگردی را از یکدیگر تمیز داد:
جهانگردی تفریحی واستفاده از تعطیلات: این نوع جهانگردی شامل افراد یا گروههای است که در جهت استفاده از تعطیلات، تفریح، استراحت، استفاده از آب وهوای دلپذیر، گشت و گذار در طبیعت و…. از محل اقامت خود به مسافرت می روند.
جهانگردی اجتماعی: در این جهانگردی عمدتاً هدفهای اجتماعی، مردم شناسی، جامعه شناسی و امثال آن مورد نظر است. آشنایان و دیدار خویشاوندان نیز از نوع جهانگردی اجتماعی به شمار می آید.
جهانگردی فرهنگی و آموزشی: این نوع جهانگردی برای آشنائی با میراث های فرهنگی و هنری، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی با هدفهای آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد. توریست هایی که در این گروه قرار دارند توریست و جهانگرد کاوشگر نامیده می شود.
جهانگردی سیاسی: مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامع بین المللی، کنگره ها و سمینارهای سیاسی، جنبش های ملی و مذهبی، مراسم ویژه مانند: تدفین رهبران و شخصیتهای سیاسی، پیروزی رهبران احزاب و به حکومت رسیدن آنها و نظایر آن جهانگردی سیاسی خوانده می شود.
جهانگردی بازرگانی: شرکت در بازارهای مکاره،نمایشگاههای کالا،بازدید از کارخانه ها و…..
جهانگردی درمانی: معالجه پزشکی با تغییر آب و هوا، استفاده از آبهای گرم معدنی، گذراندن دوره نقاهت و….
جهانگردی مذهبی: این نوع از جهانگردی یکی از رایجترین اشکال جهانگردی در سراسر جهان است.جاذبه های مذهبی، زیارتگاهها واماکن مقدسه هر ساله تعداد زیادی از جهانگردان را به سوی خود جلب می کنند.
جهانگردی ورزشی: هر نوع مسافرتی که به منظور فعالیتهای ورزشی باشد جهانگردی ورزشی نامیده می شود. مانند اسکی، پیاده روی، کوه پیمایی، شکار، کوهنوردی، دوچرخه سواری، شنا و شرکت در مسابقات ورزشی و تماشای مسابقات و امثال آن (الوانی ودهدشتی شاهرخ، ۱۳۷۳).

۲-۱۷- انواع مسافرت:

مسافرت ها درون حوزه ای[۲۳]: یعنی افراد ساکن به عنوان دیدار کننده در درون یک حوزه انجام می دهند.
مسافرت های درون مرزی[۲۴]: یعنی افراد غیرساکن به عنوان دیدار کننده در درون یک حوزه خاص مسافرت کنند.