۲-۱۲- جهانگردی در زمان کنونی:

مجموعه ای از تمایلات، حرکت، دسترسی یافتن به امکانات و توانایی های مالی بر روی هم مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخت. تکنولوژیهای نوین مثل خطوط هواپیمایی، کامپیوتر، آدم آهنی و ارتباطات ماهواره ای باعث شد که سده بیستم شیوه زندگی و کار وتفریح افراد را دگرگون سازد. پیشرفت تکنولوژی باعث شد که به دلیل های متعدد بر میزان مسافرت، گردش و جهانگردی افزوده شود. این پدیده توانست زمان تفریح را افزایش دهد و درآمدها را بالا ببرد. ارتباطات را تقویت کند و شیوه های کارآمدی از حمل ونقل ارائه نماید. تردیدی نیست که صنعت جهانگردی و مسافرت د رهزاره سوم به صورت یکی از بخش هایی پررشد در سیستم اقتصاد جهانی در می آید. اگر چه سیستم اقتصادی در برخی از دوره ها دچار رکود می شود. جزر و مد های سیاسی بوجود می آورد. جنگ و نوسانات قیمت سوخت بر سیستم اقتصاد جهانی اثرات شگرف می گذارد. ولی باز هم مسافرت و گردش در سطح جهانی به صورت یکی از بزرگترین منابع درآمد به حساب می آید. در دنیا بودجه ای که به مسافرت و تفریح تخصیص می یابد. سه برابر بودجه ای است که صرف امور دفاعی می شود. گردش و جهانگردی دیگر به تعداد انگشت شماری از خانواده های مرفه و ثروتمند تعلق ندارد و اکنون میلیونها نفر به دیدن مکانهای تازه می روند و در پی تغییر در محیط خود هستند و درصدد کسب تجربیات جدید و معقول می باشند و در حالیکه عصر جدیدی از گردش، مسافرت و جهانگردی، سیر تکاملی می پیماید تعداد زیادی از عوامل بر آن اثر می گذارد این عوامل برون زا عبارتند از : پیشرفت و توسعه اقتصادی مالی، پیشرفت در زمینه تکنولوژی و نوآوری مسائل مربوط به محیط زیست و عوامل بازاریابی که بر بخش عملیاتی مسافرت و جهانگردی و نیز محصولات زیربط اثر می گذارد. (گی، ۱۳۷۷ : ۴۱-۴۰)

۲-۱۳- تاریخچه جهانگردی در ایران:

ایران به دلیل قدمت طولانی تمدن بشری و وجود سلسله های مختلف پادشاهی دورانهای متفاوتی را از نظر سیاحتی دارا بوده است. موقعیت استراتژیک ایران که دروازه اتصال قاره آسیا به اروپا قلمداد می شود. همواره موجب حساسیت سلاطین و پادشاهان دیگر کشورها نسبت به این سرزمین بوده و رویدادهای بسیاری در تاریخ این کشور بوجود آورده که بی تأثیر در روند سیاحتی آن نبوده است. از سوی دیگر وجود منابع و ذخایر غنی طبیعی و زیرزمین نیز در امر گردشگری ایران آثار متضادی داشته است. عامل مهم دیگر پیدایش دین اسلام در منطقه و اثرات آن در ایران بوده است اگر چه قدمت گردشگری در ایران به دوره هخامنشیان (حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح) برمی گردد اما اوج فعالیت این صنعت به معنای امروزی آن از دوران شاه عباس اول صفوی آغاز شده است. دوره سلطنت شاه عباس اول تا انقراض سلسله صفوی را می توان یکی از درخشان ترین ادوار توسعه سیاحت در ایران به حساب آورد. توسعه سیاحت در آن دوره به چندعامل بستگی داشت که مهم ترین آن عبارت بودند از: امنیت راههای ارتباطی خوب و تأسیسات اقامتی متعدد و خوب و مناسب ، امنیت در عبور و مرور و اوج صنعت و تجارت در ایران باعث شده بود بسیاری از اشخاص فعال تقریباً از تمام ملل غرب به اصفهان هجوم آورند. از طرفی در قرن هفدهم مسافرت به صورت یک پدیده اجتماعی مهم درآمد. وانگیزه های گوناگون چون تجارت، علم و هنر، سیاست و مذهب، دسته دسته سیاحان را به مشرق زمین و خصوصاً ایران روانه نمود. در دوران پس از سقوط صفویه با حمله محمود افعان و بدست آوردن تاج شاهی در ایران هرج و مرج کامل در کشور حکم فرما بود. همین باعث شد سیل اروپائیان که به پایتخت باشکوه ایران سرازیر بود، از جریان افتاد و با اغتشاشات داخلی که بیشتر به کشمکشهای خونین منجر می شد. تجارت در ایران رو به انحطاط رفت و مسافرتهای داخلی نیز از رونق افتاد. در دوره قاجاریه به سبب موقعیت جغرافیای کشور ما دیپلماسی غرب راه ورود به ایران را در پیش گرفت و در نتیجه گروههای سیاسی و نظامی به دنبال آنها مسافران خارجی گام در راه ایران گذاشتند و از نو مانند دوران درخشان صفوی سیل مسافران غرب به ایران جاری گردید. بدلیل سروصدای روزافزونی که ایران درجهان غرب برانگیخته بود. بسیاری از این مسافران و جهانگردان ایران را به عنوان عرصه گردش و تحقیق خویش انتخاب کردند. بدین ترتیب در این قرن بررسی های جغرافیایی و باستان شناسی و مسائل فرهنگی و ادبی در ایران فراهم آمد. (رمضانی دارابی،۱۳۸۲) و اما در دوران معاصر تحولات بسیاری اتفاق افتاده که هر یک به سهم خود تأثیر مثبتی بر روند سیاحت در جامعه بین الملل و ایران به جای گذاشته است احداث راههای شوسه به منظور تسریع در عبور وسائط نقلیه موتوری ، اختراع راه آهن و احداث آن در ایران، تأسیس سازمان هواپیمائی کشوری ، و اقداماتی نظیر آنها که باعث ایجاد پایه و اساس توسعه گردشگری شده بود به سیر و سیاحت رونق فراوان بخشیدند. مردم کشور و سیاحان خارجی با استفاده از این امکانات که باعث تسریع در زمان مسافرت ،آسایش بیشتر و اطمینان خاطر بالای می شد مشتاقانه به سراسر کشور سفر کردند (سازمان جهانی جهانگردی،ترجمه: عبدالله زاده،۱۳۷۹)
از دهه دوم قرن اخیر جهانگردی در ایران رسماً شکل گرفت برای اولین بار در سال ۱۳۱۴ اداره ای به نام جلب سیاحان خارجی و تبلیغات در وزارت داخله کشور تأسیس شد و انجام امور مربوط به جهانگردی به آن اداره محول گردید در همین حال کانون جهانگردان ایران به منظور فراهم آوردن موجبات آسایش و تسهیل مسافرت جهانگردان ایجاد شود در شهریور ۱۳۲۰ اداره جلب سیاحان به شورای عالی جهانگردی تغییر نام داد در سال ۱۳۳۳ شورای عالی انقلاب جهانگردی به اداره امور جهانگردی تبدیل شد. و د ر وزارت کشور متمرکز شد از فعالیتهای این دوره طی سالهای ۱۳۳۷-۱۳۳۳ می توان به انجام برخی خدمات زیر بنایی و تدوین قوانین ناظر بر جهانگردی از جمله قوانین ورود و اقامت اتباع بیگانه اشاره کرد در فروردین ۱۳۴۳ سازمانی به نام سازمان جلب سیاحان وابسته به نخست وزیری تأسیس شد. هدف عمده این سازمان معرفی پیشینه کشور و تشویق جهانگردان خارجی و داخلی به سیر و سفر و بازدید آثار باستانی و مناظر طبیعی و ایجاد تمرکز و هماهنگی های لازم در امور مربوط به جهانگردی بود. درتیر ماه ۱۳۵۳ سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات ادغام شد و وزارتخانه جدیدی به نام وزارت اطلاعات و جهانگردی بوجود آمد به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ وزارت اطلاعات و جهانگردی ابتدا به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی و درنتیجه به وزارت فرهنگ و جهانگردی تغییر نام داد و هم اکنون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که یکی از سازمانهای وابسته به نهاد ریاست جمهوری می باشد تشکیل شده است.(سایت مرکز آمار ایران)

۲-۱۴- تعریف جهانگردی از دیدگاههای مختلف:

جهانگردی به سفری موقتی و کوتاه اطلاق شده که ضمن آن جهانگرد به منطقه ای خارج از محل سکونت و کار خود به منظور سیرو سیاحت سفر می کند. (الوانی، مهدی و دهدشتی شاهرخ، زهره ۱۳۷۳، ص ۱۹)
صنعت جهانگردی، گردشگری عبارت است از گروهی از فعالیتهای اقتصادی که در مجموع بزرگترین صنعت جهانی را تشکیل می دهد و برای سرمایه گذاری و رشد یکی از عواملی است که بیشترین انگیزه را بوجود می آورد. جهانگردی (Tourism) یا گردشگری کارهایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می دهد. این مسافرت بیش از یکسال طول نمی کشد و هدف تفریح، تجارت یا فعالیتهای دیگر است. (گی، چاک وای و همکاران ۱۹۹۷، ص ۳۲)
سازمان جهانی جهانگردی (w.t.o) جهانگردی را در قالب بازدید کننده ، جهانگرد و کسی که به گشتهای کوتاه تفریحی می رود تعریف کرده است بازدیدکنندگاه (Visitors) کسانی هستند که به کشور دیگری غیر از کشور محل اقامت خود وارد می شوند و مقصودی به غیر از آنچه در کشور خود داشته اند پی گیری می نمایند. این گروه شامل جهانگردان و نیز کسانی که به گشتهای کوتاه تفریحی می روند می شود. جهانگردان کسانی هستند. که حداقل یک شب و بیش از یک شبانه روز را در کشور مقصد می گذرانند و هدفشان سرگرمی و تفریح، سلامتی و کسب آرامش، مطالعه، زیارت و غیره می باشد. مسافران گشت های تفریحی کوتاه نیز کسانی هستند که کمتر از یک شبانه روز را با هدف سرگرمی و تفریح صرف سفر می نمایند. (الوانی،مهدی و دهدشتی شاهرخ،زهره۱۳۷۳،ص۲۰)
جهانگردی مجموعه و منظومه ای متشکل از جهانگرد و عرضه کننده خدمات وکالا، دولت و جامعه، میزبان می باشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط بوده و هدف جذب و جلب جهانگردان را دنبال می کند. جهانگردی، ترکیبی از فعالیتها، خدمات، سیاستها، خط مشی ها، ضوابط، فرهنگها و کالایی است که برای تحقق یک سفرسیاحتی ضرورت دارد. به عبارتی دیگر جهانگردی صنعتی چند بعدی است که دربرگیرنده هتل ها، مهمانسراها، رستوران ها، مراکز تفریح، جاذبه های جهانگردی، سیستم حمل ونقل، واحدهای خدمات جهانگردی و واحدهای دیگر است که مجموعاً جهانگردی را در یک کشور شکل می دهد. (همان منبع ص ۲۱)

۲-۱۵- تعریف انواع مختلف جهانگردی:

جهانگردی یا گردشگری[۱۸] :کارهایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می دهد. این مسافرت بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف تفریح، تجارت یا فعالیتهای دیگر است.
جهانگرد یا گردشگر[۱۹] :مقصود کسی است که دست کم یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر می برد.
گردشگر یک روزه[۲۰]:مقصود کسی است که یک روز به مکان دیگری می رود. ولی شب را در آنجا نمی گذراند.
دیدارکننده[۲۱]: کسی است که به مکانی غیر از محیط معمولی خود مسافرت می کند کمتر از دوارده ماه متوالی در آنجا به سر می برد و هدف اصلی از این مسافرت این نیست که در مکان مورد بازدید در ازای دریافت پول کار کند.
مسافر[۲۲] : کسی است که بین دو یا چند نقطه مسافرت کند.

۲-۱۶- اشکال عمده جهانگردی:

با توجه به طول مسافرت، نوع تأسیساتی که به خدمت گرفته می شود. فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت، همچنین انگیزه های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریستی می شوند. می توان اشکال مختلفی از جهانگردی را از یکدیگر تمیز داد:
جهانگردی تفریحی واستفاده از تعطیلات: این نوع جهانگردی شامل افراد یا گروههای است که در جهت استفاده از تعطیلات، تفریح، استراحت، استفاده از آب وهوای دلپذیر، گشت و گذار در طبیعت و…. از محل اقامت خود به مسافرت می روند.
جهانگردی اجتماعی: در این جهانگردی عمدتاً هدفهای اجتماعی، مردم شناسی، جامعه شناسی و امثال آن مورد نظر است. آشنایان و دیدار خویشاوندان نیز از نوع جهانگردی اجتماعی به شمار می آید.
جهانگردی فرهنگی و آموزشی: این نوع جهانگردی برای آشنائی با میراث های فرهنگی و هنری، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی با هدفهای آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد. توریست هایی که در این گروه قرار دارند توریست و جهانگرد کاوشگر نامیده می شود.
جهانگردی سیاسی: مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامع بین المللی، کنگره ها و سمینارهای سیاسی، جنبش های ملی و مذهبی، مراسم ویژه مانند: تدفین رهبران و شخصیتهای سیاسی، پیروزی رهبران احزاب و به حکومت رسیدن آنها و نظایر آن جهانگردی سیاسی خوانده می شود.
جهانگردی بازرگانی: شرکت در بازارهای مکاره،نمایشگاههای کالا،بازدید از کارخانه ها و…..
جهانگردی درمانی: معالجه پزشکی با تغییر آب و هوا، استفاده از آبهای گرم معدنی، گذراندن دوره نقاهت و….
جهانگردی مذهبی: این نوع از جهانگردی یکی از رایجترین اشکال جهانگردی در سراسر جهان است.جاذبه های مذهبی، زیارتگاهها واماکن مقدسه هر ساله تعداد زیادی از جهانگردان را به سوی خود جلب می کنند.
جهانگردی ورزشی: هر نوع مسافرتی که به منظور فعالیتهای ورزشی باشد جهانگردی ورزشی نامیده می شود. مانند اسکی، پیاده روی، کوه پیمایی، شکار، کوهنوردی، دوچرخه سواری، شنا و شرکت در مسابقات ورزشی و تماشای مسابقات و امثال آن (الوانی ودهدشتی شاهرخ، ۱۳۷۳).

۲-۱۷- انواع مسافرت:

مسافرت ها درون حوزه ای[۲۳]: یعنی افراد ساکن به عنوان دیدار کننده در درون یک حوزه انجام می دهند.
مسافرت های درون مرزی[۲۴]: یعنی افراد غیرساکن به عنوان دیدار کننده در درون یک حوزه خاص مسافرت کنند.