به انواع مختلفی تقسیم نمود که بعضی از آنها عبارتند از:
ارتباط بنگاه و بنگاه (B2B): به الگویی از تجارت الکترونیکی گویند، که طرفین معامله بنگاه‌ها هستند.
ارتباط بنگاه و مصرف کننده (B2C): به الگویی از تجارت الکترونیک گویند که بسیار رایج بوده و ارتباط تجاری مستقیم بین شرکت ها و مشتریان می‌باشد.
ارتباط مصرف کننده‌ها و شرکت ها (C2B): در این حالت اشخاص حقیقی به کمک اینترنت فرآورده‌ها یا خدمات خود را به شرکت ها می‌فروشند.
ارتباط مصرف‌کننده با مصرف‌کننده (C2C): در این حالت ارتباط خرید و فروش بین مصرف‌کنندگان است.
ارتباط بین بنگاه‌ها و سازمان‌های دولتی (B2A): که شامل تمام تعاملات تجاری بین شرکت ها و سازمانهای دولتی می‌باشد. پرداخت مالیاتها و عوارض از این قبیل تعاملات محسوب می‌شوند.
ارتباط بین دولت و شهروندان (G2C): الگویی بین دولت و توده مردم می‌باشد که شامل بنگاه‌های اقتصادی، موسسات دولتی و کلیه شهروندان می‌باشد. این الگو یکی از مولفه‌های دولت الکترونیک می‌باشد.
ارتباط بین دولت‌ها (G2G): این الگو شامل ارتباط تجاری بین دولتها در زمینه‌هایی شبیه واردات و صادرات می‌باشد.(خدامی ،۱۳۹۱)
۲-۹- عناصر مورد نیاز برای توسعه تجارت الکترونیک
عناصر مهمی هستند که باید برای توسعه استراتژی تجارت الکترونیک در نظر گرفته شوند . این عناصر به عنوان ورودی های مستقیم توسعه استراتژی ، تعیین کننده نحوه انتخاب منابع مورد نیاز برای ورود به بازار می باشند . این عناصر طرح و استراتژی شر کت را طبق شکل ۲-۵ تحت تاثیر قـــــرار می دهند . نحوه تاثیر هر عنصر نیز در جدول بیان شده است . تجارت الکترونیک این توانایی را دارد که از طریق راههای متفاوتی بر روی روش عملکرد یک سازمان ، تاثیر بگذارد . بیشتر استراتژیهای کسب و کار الکترونیک در عمل ترکیبی از تمام این عوامل را در بر دارند . درک روابط این عناصر با یکدیگر دارای اهمیتی حیاتی برای سازمان است . به طوری که ایجاد توازن مناسب بین این عــــــــناصر به طور شگفت انگیزی ریسک ناشی از شکست را کاهش می دهد .
عملیاتهای جدید کاری
تکنولوژی
هزینه و چهارچوب زمانی
شکل ۲-۵- عناصر مورد نیاز بر توسعه تجارت الکترونیک ( کلنار و مارکو ۲۰۰۰)
جدول ۲-۶- عناصر موثر بر توسعه استراتژی تجارت الکترونیک ( کلنار و مارکو ۲۰۰۰)

فروشندگان

عرضه کنندگان تکنولوژی و یا خدمات اینترنتی تجارت الکترونیک

هماهنگ کنندگان

شرکت های خدماتی حرفه ای که راهنمایی هایی در زمینه تکنولوژی و بهبود خدمات ارائه می کنند .

مشاوران در زمینه فرآیندهای کار

عموماً خدمات مشاوره توسط هماهنگ کنندگان ارائه می گردد . اما به صورت جداگانه نیز ممکن است ارائه شود . این مشاوران ، نقشه ای کلی را برای مسیر حرکت سازمان تهیه خواهند کرد و شرکت ها از طریق آن قادر به برنامه ریزی و انجام تغییرات کلیدی در جهت رسیدن به موفقیت هستند .

۲-۱۰-گریزناپذیر بودن تجارت الکترونیک
رشد سریع و روز افزون تجارت الکترونیکی در کشورهای پیشرفته و مزیت های رقابتی حاصل از ان به مفهوم آن است که کشورهای در حال توسعه باید سریعاً در راهبردها و سیاست های تجاری و بازرگانی خود تجدید نظر اساسی به عمل آورند .
عمده ترین دلایل قابل طرح در این زمینه به شرح ذیل می باشند:
در صورت عدم به کارگیری تجارت الکترونیکی ، موقعیت رقابتی کشورهای در حال توسعه به میزان صرفه جویی حاصل از انجام مبادلات به صورت الکترونیکی تضعیف خواهد شد .
بهره نگرفتن از تجارت الکترونیکی ، همچنین به معنای کندی در انجام معاملات و از دست رفتن فرصت های لحظه ای و زودگذر در تجارت جهانی است .
با گسترش این شیوه از مبادلات در کشورهای پیشرفته ، شیوه های کاغذی قبلی منسوخ می شوند و در عمل ، امکان انجام مبادله با این کشورها از طریق روش های سنتی از میان خواهد رفت که این امر برای کشورهایی که به روش سنتی عمل میکنند ، به معنای منزوی شدن در عرصه ی تجارت جهانی خواهد بود .
گذشته از این عوامل ، گسترش فناوری اطلاعات نقش مهمی در ایجاد اشتغال و رشد تولید در کشورها ایفا می کند . به نظر می رسد ، ابعاد فناورانه ی تجارت الکترونیکی و زیر ساخت های سخت افزاری و نرم افزاری برای پیاده سازی آن ، مهم ترین حجم کاری را در صنعت انفورماتیک در بر داشته و یکی از کارآفرین ترین زمینه های کاری در دهه ی نخست هزاره سوم باشد ( جمال خانی جزنی ۱۳۸۶)
۲-۱۱- رسالت تجارت الکترونیک:
رسالت سازمان که از آن به عنوان مأموریت و بیانیه رسالتی یاد می شود بیان می کند که سازمان چه چیزی را برای جامعه تولید می‌کند. رسالت سازمانی اهداف بنیادی منحصر به فرد سازمان را تعیین و سازمان را از سایر سازمانها متمایز و جهت‌گیری سازمان را مشخص می کند(Mohammed.2002).رسالت سازمان هدف سازمان و یا دلیل وجودی آن را بیان می کند(Wheelen & Hubger, 2000)رسالت سازمان ضمن اینکه چشم انداز سازمان را عینی و ملموس می کند اعتقادات و جهت گیریهایی را که مدیران دوراندیش سازمان درنظر دارند مشخص می کند(Miller, 1996). رسالت سازمانی تجارت الکترونیک باید چهار عنصر زیر را دربرگیرد:
تعهد سازمانی به ذینفعان در بازار الکترونیک
سازمان باید انتظارات دی‌نفعان متعدد از قبیل کارکنان، مدیریت و سرمایه گذاران را از تجارت الکترونیک مشخص کرده و خود را ملزم به تحقق آن بدانند. برای مثال سازمان باید امنیت شغلی کارکنان، بهبود ارزیابی عملکرد و تامین نرخ بازده موردانتظار را به عنوان انتظارات ذینفعان در بازار الکترونیک لحاظ کند.
حوزه کسب و کار
سازمان در رسالت تجارت الکترونیک خود باید محدوده و قلمرو فعالیت خود را در بازار الکترونیک مشخص کند. آیا سازمان قصد دارد در حوزهB2C فعالیت کند یاB2Bو یا هر دو؟ اگر شرکت در چندین کسب و کار شرکت کند تاچه حد قصد دارد هریک از کسب و کارهای خود را به صورت الکترونیک تبدیل کند؟ آیا شرکت قصد دارد فقط خدمات پس از فروش و مدیریت ارتباطات با مشتری را تامین کند یا اینکه درصدد است مبادلات و حمل‌ونقل دیجیتال و اینترنتی را نیز پیگیری کند؟
منابع مزیت رقابتی تجارت الکترونیک
سازمان باید منابع و مهارتهایی را که سبب ایجاد مزیت رقابتی در بازار الکترونیک می شوند را مشخص کند. اگر سازمان از منابع مالی کافی برای تامین هزینه های استقرار و نگهداری تجارت الکترونیک برخوردار باشد، کارکنان آشنا با مفاهیم و اصول تجارت الکترونیک داشته باشد، ازمارک قوی، معروف و معتبر برخوردار باشد و محصولات آن قابلیت تبدیل دیجیتال داشته باشند و از قابلیت دیجیتال بالایی برخوردار باشند، سازمــــان می تواند در بازار الکترونیک به مزیت رقابتی دست یابد. نکته مهم این است که بازار الکترونیک و اینترنتی به خودی خود و فی‌نفسه مزیت رقابتی تلقی نمی شوند.
۴-تصویر آینده سازمان به بازار الکترونیک
در رسالت تجارت الکترونیک سازمان، باید تغییرات محیط قانونی، رقابتی، اقتصادی و فناوری موردتوجه قرار گیرد. محیط فناوری به دلیل اهمیت حیاتی آن و تدارک زیرساختارهای بازار الکترونیک ازتوجه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ابل (Abell, 1993)اهمیت تدوین رسالت سازمانی را در سه مورد زیر معرفی می کند:
رسالت سازمان منطق روشنی از اهداف سازمان برای کارکنان ارائه می کند.
رسالت سازمان منطق روشنی از کسب و کار صنعتی که سازمان در آن فعالیت می کند عرضه می نماید.
رسالت سازمان استراتژی فعلی کسب و کار سازمان و جهت گیری آینده آن را بیان می کند.
رسالت تجارت الکترونیک دلیل وجودی و فلسفه حیات سازمان را در بازار الکترونیک مشخص می کند برخلاف چشم انداز تجارت الکترونیک که حالت آینده‌نگر دارد رسالت حال‌نگر است و به زمان حال توجه دارد.

1. کنترل اجتماعی؛ در واقع سرمایه اجتماعی با ایجاد همبستگی و افزایش اعتماد، نظم اجتماعی را ایجاد می کند.

1. حمایت خانوادگی ؛ رشد شخصیتی و علمی بچه ها درخانواده های سالم بیشتر از خانواده های ناسالم است ؛ یعنی خانواده به نوعی می تواند به جای سرمایه اجتماعی محیطی عمل کند .

1. منابع یا منافع حاصل از شبکه های فرا خانوادگی ؛ این نوع سرمایه اجتماعی در بحث قشر بندی اجتماعی مطرح است مثلا باعث موفقیت بسیار زیاد گروههای مهاجر قومی و یا اتحادیه ها شده و بعضاً موجبات توسعه را هم فراهم نموده است .

1. کارآمدی نهادهای دموکراتیک؛ وی ضمن مقایسه شمال ایتالیا با جنوب آن ، شمال ایتالیا را به دلیل وجود نهادهای دموکراتیک موفق تر ثبات موفقیت بیشتر وهمچنین توزیع و نظارت بودجه ای بهتر ، سرمایه اجتماعی بالاتر است . ولی در جنوب ایتالیا به دلیل بی اعتمادی عمومی نهادهای ناموفق قانونی و عدم مشارکت سیاسی واجتماعی مردم سرمایه اجتماعی پایین تر است .

۲-۷-پیامدهای منفی سرمایه اجتماعی
اما به موارد ذیل به عنوان پیامدها و اثرات منفی سرمایه اجتماعی اشاره کرده اند :

1. طرد بیرونی ها ؛ یعنی گروهی با در اختیار گرفتن سرمایه ، فرصتها و منابع ، افراد غیر خودی را جهت استفاده از این منابع به درون خود راه نمی دهند . مثلا یک وزارتخانه که در اختیار مجموعه یا گروه خاصی است جز بی عدالتی و توزیع نا عادلانه قدرت نتیجه مثبتی نخواهد داد .

1. مطالبات زیاده اعضای گروه از افراد موفق گروه ؛ مثلاً افراد موفق با تحت فشار قرار گرفتن از طرف بقیه افراد مجبور و موظف هستند بخش عمده ای از درآمدها را در اختیار بقیه اعضا قرار دهند.

1. محدودیت آزادی فرد ؛ انسان موجودی چندوجهی است که اگر نتواند بین وجوه مختلف شخصیتی خود جمع کند دچار پارادوکس و تضاد می شود . بعضی اوقات عضویت در یک شبکه خاص مانع از پیگیری علایق فردیمان می گردد.

1. هنجارهای هم سطح کردن نزولی ؛ بعضی مواقع همبستگی اجتماعی ناشی از تجربه محرومیت وضدیت با جامعه است . البته مصداق آن بیشتر در گروههای مهاجر و حاشیه ای است . در این گروهها یک نوع تجربه و بدبختی مشترک باعث شکل گیری و پیوند اعضا می‌شود و اگر کسی در چنین گروهی بخواهد به جلو حرکت کند به شدت از طرف بقیه اعضای گروه تحت فشار قرار می گیرد .

۲-۸-سرمایه اجتماعی و حیثیت دموکراتیک گروه های اجتماعی
۱ـ از زاویه نظم اجتماعی؛ نظم اجتماعی همیشه محصول اقتدار دولت نیست،دولتها با نیروی پلیسی شاید قدرت کنترل چندانی به روی جامعه نداشته باشند بلکه آنچه که جامعه را حفظ می‌کند میخهای با ثباتی هستند که در درون جامعه تولید می شوند و اگر برای گروه های اجتماعی مستقل امکاناتی فراهم شود به عنوان ستونهای محکمی می توانند نظم اجتماعی را سامان دهند.نظم اجتماعی می تواند نظم سیاسی را در پی داشته باشد. نسبت قدرت سیاسی به قدرت اجتماعی مانند گلدانی روی میز است که اگر میز پایه های محکمی نداشته باشد گلدان هر لحظه در حال لغزش و افتادن است. حفظ حیثیت و کرامت این گروه ها می تواند ثبات اجتماعی را بر قرار کند و نظم سیاسی را استوار سازد.با فروپاشی نظم اجتماعی، نظم سیاسی هم فرو خواهد پاشید.
۲ـ محصولا ت و تولیدات این گروه ها می تواند مورد استفاده نظام سیاسی هم قرار گیرد. کشورها ی غربی به این نکته بسیار توجه دارند بر عکس نظامهای توتالیته شرقی که به این نکته هیچ توجه ندارند و امروزه در جامعه خود شاهدیم که فروریزی حیثیت و کرامت این گروهها چگونه تعلم اجتماعی شان را زیر سوال می برد. بعد از انقلاب در کشور ما کرامت و حیثیت گروه های شغلی بسیار آسیب دید و حتی خود روحانیت نیز از این رهگذر به شدت لطمه دید وزمینه را برای نوعی بی تعادلی و بی ثباتی فراهم کرد و از همان دو زاویه که گفته شد جامعه ایران لطمه دید.
با نگاه به آمار جرم وجنایت درایران بعد از انقلاب و نوع جرم پی به راههای رعایت نشدن حیثیت افراد و گروهها می بریم و این افراد و گروهها به جای نقش مثبت شان به گونه ای به نقشهای منفی روی اوردند. این امر به مقدار زیادی به خاطر ماهیت خود انقلاب باشد که جایگاه گروهها و طبقات را متزلزل می کند ولی باید به سرعت اعاده شود تا پیامدهای نامطلوب اخلاقی، سیاسی و اجتماعی را شاهد نباشیم .
۲-۹-انگیزش
انگیزه و انگیزش غالباً به صورت مترادف به کار می روند. در روان شناسی می توان، انگیزش را عامل کلی مولد رفتار اما انگیزه را علت اختصاصی یک رفتار خاص به حساب آورد (سیف ، ۱۳۸۶). به گفته ی راسل(۱۹۷۱) انگیزه برای نشان دادن هدف یا بازده یک رفتار به کار می رود-پس کاربرد اصطلاح انگیزه برای حیوانات مجاز نمی باشد.در حقیقت انگیزه عاملی است که موجود زنده را به فعالیت وا می دارد و فعالیتش را جهت دار می کند و حالتی که تمایل به انجام عملی خاص(انگیزه) در موجود زنده به وجود می آورد،انگیزش می نامند؛مثلا نیاز به آب و غذا را انگیزه می گویند. احساس تشنگی و گرسنگی را انگیزش می نامند.نتیجه ی کلام این که انگیزش در روانشناسی مبحثی است که چرایی رفتار را تبیین می کند(گنجی ، ۱۳۷۸).انگیزش را می توان به عنوان عامل ،هدایت کننده و نیرودهنده در رفتار فرد دانست و یک وضعیت فعال و موقتی است که متفاوت از شخصیت و هیجان می باشد
۲-۹-۱-انواع انگیزش
انگیزش از جهت خود افراد به دو گروه انگیزش درونی و انگیزش بیرونی تقسیم می شود.
انگیزش درونی به مواردی اطلاق می شود که پاداش مورد انتظار فرد در قبال رفتاری معین از یک منبع درونی سرچشمه می گیرد؛ یعنی فرد جهت رسیدن به تقویت های درونی عمل ویژه ای را انجام می دهد.هرچند این عوامل درونی با عوامل بیرونی همخوانی داشته یا نداشته باشند. انگیزش بیرونی زمانی معنی پیدا می کند که منبع تقویت کننده رفتار یک عامل بیرونی است.به عبارتی فرد برای رسیدن به یک حالت یا شرایط معین بیرونی رفتاری را انجام می دهد.
۲-۹-۲-انگیزش و یادگیری
طبق تحقیقات بین انگیزش و یادگیری رابطه وجود دارد(آگوروگلو و والبرگ ، ۱۹۷۹) میانگین ضریب همبستگی بین اندازه های انگیزش و پیشرفت تحصیلی حاصل از پژوهش های انجام شده در مورد ۶۳۷۰۰۰ دانش آموز کلاس اول تا کلاس دوازدهم، برابر ۳۷%+ است.مطالعه ی انگیزش با یادگیری آمیخته است.به طوری که واینر (کدیور ، ۱۳۸۲) می گوید انگیزش غالباً از یادگیری استنباط می شود و یادگیری نشانه ی انگیزش است.یادگیری یک فرآیند است که عواملی متفاوت بر آن موثر است از جمله انگیزش های متفاوت که نقش مهمی در جریان یادگیری دارد، میل و رغبت شاگرد به آموختن است. رغبت، محرکی است که نیروی فعالیت را افزایش می دهد.یکی دیگر از عوامل ایجاد انگیزش هدف است، هدف به فعالیت انسان جهت و نیرو می دهد و نیروی لازم را برای فعالیت در وی به وجود می آورد و سبب پیدایش قصد و اراده در او می شود(شعبانی ، ۱۳۸۴).برخی معتقدند که می توان انگیزش و یادگیری را از طرق مختلف کنترل و هدایت کرد.مثلا بر اساس نظریه رفتارگرایی ،انگیزش و یادگیری را می توان از طریق پاداش های بیرونی و مشوق هایی مانند ژتون ها، جوایز و حتی نمره کنترل و هدایت کرد.
طبق نظر انسان گرایان، زندگی آدمی با تمایل به رشد و خود شکوفایی آغاز می شود. اما یادگیری،تحولات طبیعی یا حوادث موثر بر این فرآیند را تسهیل می کند(ابراهیمی قوام ، ۱۳۸۴).
۲-۹-۳-انگیزش و شخصیت
یکی از مولفه های موثر بر رفتار انسان ها، شخصیت آنها می باشد. نوع ویژگی های شخصیتی انسان بر رفتارهای او تأثیر می گذارد. بنابراین ویژگی های شخصیتی افراد در انگیزش آن ها برای انجام دادن رفتار نیز تأثیر دارد.شیوه ی انگیزش انسان ها متأثر از اوضاع حال و گذشته ی آنها است، شدت و میزان انگیزش افراد همچنین تحت تأثیر عزت نفس و نوع کارهای آنها نیز می باشد. در ذیل به بحث در رابطه با۴ گروه شخصیت
ی و ویژگی های مؤثر آنها بر رفتار انگیزشی پرداخته می شود ( ناهیدی ، ۱۳۸۶):
موفق های بزرگ
موفق های معمولی
موفق های جزءِ
موفق های بزرگ
۲-۹-۴-عوامل موثر بر انگیزش
با ذکر یک مثال علمی به بررسی این مفهوم پرداخته میشود؛ در یک کلاس درس دانشجویان با بی علاقگی به گفتگوی استاد توجه می کنند. برای جلب توجه آنان استاد اظهار می دارد آنچه می گوید در امتحان نهایی بدون تردید استفاد می شود. بلافاصله توجه دانشجویان جلب خواهد شد و در فرآیند یادگیری مشارکت می کنند. انگیزش در روان شناسی مانند مفهوم مغناطیس در فیزیک است و برای توضیح و توصیف رفتار به کار می رود؛ از این جهت بایستی شرایط ایجاد کننده آن را در نظر گرفت(عظیمی ، ۱۳۷۳).
در اینجا به اختصاص در مورد عوامل موثر بر انگیزش مصالبی ارائه می شود.
۲-۹-۴-۱-نقش نیازها و سایق ها
به عقیده ی بسیاری از روانشناسان نیازها و سایقها از عوامل موثر در انگیزش هستند.بعضی از آنان اساس رفتار را در نیازهای فیزیولوژیکی مانند غذا،آب و اکسیژن بررسی نموده اند و رفتارهای نامشهود را در رابطه با آن ها به طور غیر مستقیم وابسته دانسته اند.برای مثال نیازهای اجتماعی را مأخوذ از نیازهای اصلی و بنیادی شناخته اند.بعضی از روانشناسان این سائق را نیاز به تحریک و گروهی دیگر آن را سائق کنجکاوی یا سائق اکتشاف نام نهاده اند.در واقع افراد آدمی به نوعی تحریک یا برانگیختگی محیطی نیاز دارند.این تحریک به صورت های مختلف مانند حضور در انجمن های ادبی و سخنرانی، باشگاه ها، دید و بازدید های مختلف،مطالعه ی کتاب و بهره گیری های فکری و علمی جلوه می کند که در شکل دادن و تغییر رفتار آنان تاثیر فراوانی دارد(پارسا ، ۱۳۸۱).
۲-۹-۴-۲-اصل تقویت

(منبع: یافتههای محقق بر اساس مطالعه پیشینه موضوع
۲-۳) بخش سوم: چارچوب نظری و مدل مفهومی تحقیق
همانطور که در پایان پیشینه تجربی تحقیق نیز اشاره شد، به جهت ایجاد اطمینان بیشتر از وجود ارتباط میان دو متغیر اصلی (اخلاقکار و هوش سازمانی) از متغیر رفتار شهروندی سازمانی به عنوان متغیر میانجی استفاده شد. بنابراین مدل تحقیق حاضر بر اساس این متغیر رسم گردید. در مدل ارائه شده به طور همزمان ارتباط میان متغیر اخلاقکار و رفتار شهروندی سازمانی و همچنین رفتار شهروندی سازمانی و هوش سازمانی مورد بررسی قرار میگیرد. اخلاقکار بر اساس دیدگاه پتی در سال ۱۹۹۵؛ هوش سازمانی بر اساس نظریه آلبرخت در سال ۲۰۰۳ و نیز رفتار شهروندی سازمانی بر اساس نظریه پودساکف در سال ۱۹۸۸ مورد استفاده قرار گرفت.
بر همین اساس مدل ارائه شده شامل ابعاد هر سه متغیر بوده و محقق با توجه به ابعاد ارتباط را مورد سنجش قرار میدهد. همانطور که پیشتر نیز گفته شد، اخلاقکار بر اساس دیدگاه پتی دارای چهار بعد (دلبستگی و علاقه به کار، پشتکار و جدیت در کار، روح جمعی و مشارکت در کار و روابط سالم و انسانی در محیط کار) میباشد و هوش سازمانی بر اساس نظریه آلبرخت دارای هفت بعد (فشار عملکرد، چشمانداز راهبردی، میل به تغییر، روحیه، سرنوشت مشترک، اتحاد و توافق و دانش کاربردی) و رفتار شهروندی سازمانی نیز بر اساس نظریه پودساکف دارای پنج بعد (نوع دوستی یا رفتار یاریدهنده، رفتار مؤدبانه کاری، وظیفهشناسی و وجدان کاری، جوانمردی و مروت، اخلاق اجتماعی) است.
فشار عملکرد
سرنوشت مشترک
چشم انداز راهبردی
دلبستگی و علاقه به کار
اتحاد و توافق
پشتکار و جدیت در کار
روحیه
روح جمعی و مشارکت در کار
روابط سالم و انسانی در محل کار
اخلاق اجتماعی
جوانمردی و مروت
وظیفه شناسی
رفتار مؤدبانه کاری
نوع دوستی
میل به تغییر
دانش کاربردی
شکل شماره ۲-۲: مدل مفهومی ارتباط اخلاقکار و هوش سازمانی با در نظرگرفتن متغیر میانجی رفتار شهروندی سازمانی
فصل سوم
روشها و ابزار تحقیق
مقدمه
در دنیای امروز در حیطه نظامهای علمی در هر رشتهای به ویژه در علوم انسانی جهت کسب دانش و منابع جهانی ابزارهای جدیدی فراهم شدهاند تا امکان بهرهبرداری از تغییرات سریع اطلاعات را فراهم نمایند؛ این امر بدون توجه به بکارگیری یک روش نظاممند علمی، دریافت و فهم موضوعات علمی و تخصصی میسر نیست و نخواهد شد.
با توجه به مطالب یاد شده، محقق جهت انجام پژوهش خود روشی را برگزیده تا به واسطه آن بتواند سؤالهای مورد نظر خود را پاسخ گوید. در این فصل، روش تحقیق بکار گرفته شده در نوشتار حاضر به طور مفصل به شرح ذیل توضیح داده میشود. در ابتدا ضمن ارائه نوع و روش تحقیق، به بیان جامعه آماری و نمونهگیری، روش جمعآوری اطلاعات و روشهای آماری مورد استفاده پرداخته میشود. تلاش بر این است تا خواننده با شیوه و روش اساسی انجام تحقیق آشنا گردد.
۳-۱) روش تحقیق
از آنجا که هدف پایاننامه بررسی ارتباط متقابل اخلاقکار و هوش سازمانی؛ با در نظر گرفتن متغیر میانجی رفتار شهروندی سازمانی میباشد که با تحقق آن علاوه بر تفهیم و شناسایی چگونگی ارتباط میان این متغیرها و همچنین میزان و درجه کیفیت ارتباط میتوان از نتایج به دست آمده در طراحی و تدوین بهینه استراتژیهای مربوط به منابع انسانی در سازمان استفادهای ارزنده و کاربردی نمود، تحقیق حاضر از نظر هدف به عنوان یک تحقیق کاربردی در نظر گرفته میشود.
همچنین از لحاظ جمعآوری داده یک تحقیق توصیفی- همبستگی میباشد. تحقیق توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که هدف آنها توصیف شرایط پدیدههای مورد بررسی است.اجرای تحقیق توصیفی میتواند صرفاً برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرآیند تصمیمگیری باشد (سرمد و همکاران،۱۳۸۸: ۸۱). روش به کار گرفته شده ترکیبی از دو روش مطالعه کتابخانهای، کتب تخصصی و مقالات مربوط به حوزه رفتار سازمانی و منابع انسانی و نیز از روش پیمایشی (میدانی) استفاده گردید. از روش کتابخانهای، جهت بررسی ادبیات تحقیق، بررسی سابقه، آشنایی با تجربیات گذشته و شناخت عوامل مرتبط به طریق فیشبرداری استفاده شد و در روش پیمایشی با بهرهگیری از پرسشنامه مدنظر و توزیع آن در میان کارکنان به بررسی وضعیت اخلاقکار، هوش سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان اداری پرداخته شد.
۳-۲) جامعه آماری
بر طبق تعریف جامعه آماری عبارت است از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص (جهانی یا منطقهای) دارای یک یا چند صفت مشترک باشند (حافظنیا،۱۳۸۶: ۱۱۹). بر همین اساس جامعه آماری تحقیق مورد نظر شامل تمامی کارکنان رسمی دانشگاه شیراز در بخشهای مختلف اداری است که در مجموع شامل ۵۴۰ نفر بر طبق اداره آمار و اطلاعات سازمان مربوطه در سال ۱۳۹۱ میباشد. جامعه آماری مورد بحث به تفکیک واحدها و تعداد کارکنان در جدول شماره ۳-۱ گزارش میشود.
جدول ۳-۱) تفکیک جامعه آماری بر اساس واحدها و تعداد کارکنان

فشار عملکرد

۸۵/۰

رفتار شهروندی سازمانی

نوع دوستی و رفتار یاریدهنده

۷/۰

۷۳/۰

رفتار مؤدبانهکاری

۷۱/۰

وظیفه شناسی و وجدان کاری

۷۲/۰

جوانمردی و مروت

۷۵/۰

اخلاق اجتماعی

۷۶/۰

منبع: نتایج تحلیل آماری پژوهشگر
۳-۵) روش گردآوری داده
در نوشتار حاضر در ارتباط با نحوه جمعآوری اطلاعات مربوط به ادبیات و پیشینهی تحقیق به طور عمده از روشهای کتابخانهای با استفاده از کتب، مقالات و پایاننامههای مربوطه استفاده گردید و در خصوص جمعآوری اطلاعات جهت سنجش فرضیههای تحقیق از روش میدانی با استفاده از ابزار پرسشنامه بهره گرفته شد.
به جهت توزیع ابزار، در ابتدا محقق با تهیه مجوزهای لازم از مراکز ذیربط اعم از بخش حراست، حفاظت فیزیکی و امور اداری دانشگاه شیراز اقدام مناسب جهت توزیع میدانی را فراهم نمود؛ سپس پرسشنامه طراحی شده را در اختیار کارکنان اداری دانشگاه مزبور قرار داد و از آنان خواسته شد تا پاسخهای مناسب را به پرسشها داده و سپس به محقق باز گردانند.
۳-۶) ابزار و روش تجزیه و تحلیل دادهها
دادههای جمعآوری شده توسط پرسشنامه پس از کدگذاریهای لازم، بوسیله نرمافزارهای SPSS و LISREL مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.جهت تجزیه و تحلیل دادهها از برخی روشهای آماری شامل: آمار توصیفی نظیر توزیع فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، واریانس و انحرافمعیار و آمارهای استنباطی برای سنجش فرضیههای پژوهش استفاده شد؛ که شامل روشهای تحلیل واریانس (اثبات معناداری رابطهها)، تحلیل مسیر و معادلات ساختاری (مشاهده جهت و میزان رابطه ابعاد موردنظر)، آزمون تی تک نمونهای^[۱۴۶] (بررسی وضعیت متغیرهای اخلاقکار و هوش سازمانی)، آزمون تی مستقل^[۱۴۷] (بررسی عامل جمعیتشناختی جنسیت) و آنالیز واریانس یکطرفه^[۱۴۸] (بررسی عوامل جمعیتشناختی گروه سنی و تحصیلات) میباشد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل دادهها
مقدمه
در این فصل محقق ضمن گردآوری، استخراج، دستهبندی و نظم و ترتیب دادنِ دادههای مورد نیاز، تلاش میکند به فرضیههای تحقیق با توجه به تجزیه و تحلیل تمامی دادههای حاصل از نظرات و دیدگاههای کارکنان دانشگاه شیراز پاسخ دهد. بدین صورت که با ارائه نتایج کمی و عددی حاصل از محاسبات آماری و همچنین ارائه جدولهای توزیع فراوانی و نسبتهای توزیع و همچنین شکلهای آماری به تشریح کامل آنچه که تحقیق حاضر به دنبال آن بوده، اشاره دارد.
بنابراین، این فصل به تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از تحقیق در چهار بخش میپردازد. در بخش اول، ویژگیهای جمعیتشناختی جامعه توضیح داده میشود؛ در بخش دوم، تحلیل توصیفی دادههای جمعآوری شده از طریق پرسشنامه آورده شده؛ در بخش سوم با استفاده از آزمونهای آماری، فرضیههای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت در بخش چهارم به یافتههای جانبی اشاراتی میشود.
۴-۱) ویژگیهای جمعیتشناختی افراد جامعه
برای شناخت خصوصیات افراد نمونه آماری عوامل جمعیتشناختی جنسیت، سن و تحصیلات بر طبق جداول مندرج در زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.