نمودار(۲-۱): مهارت های مدیریت: ارزش نسبی مهارت ها در رده های مدیریت
۲-۱۱٫ اثربخشی و کارایی: مفهوم، تعریف، رابطه
لفظ کارآیی و کارآمدی را معادل آورده‌اند. همچنان که واژه اثر بخش و ثمربخشی را یکی دانسته‌اند. اگرچه بین این دو تفاوت قایل شده‌اند، ولی مطالعاتی که روی اثربخشی و کارایی انجام شده است نشان می‌دهد که مرز کاملاً روشن و دقیقی بین دو اصطلاح فوق وجود ندارد و بسیاری از نویسندگان و صاحب‌نظران آنها را به صورت مترادف، تکمیل کننده یا جایگزین استفاده کرده‌اند. میرکمالی به نقل از «اتزیونی»، اثربخشی را میزان تحقق اهداف و کارایی را میزان استفاده از منابع برای دست یابی به یک واحد از برون‌داد تعریف می‌کند. همان طور که بیان شد مرز دقیقی بین اثربخشی و کارایی وجود ندارد، ولی نویسندگان مدیریت تمایز بین آنها قایل شده‌اند. برای مثال: از جمله اولین کسانی که میان مفهوم اثربخشی و کارایی تفاوت قایل شد «بارنارد» را می‌توان نام برد. او معتقد است که اثربخشی سیستم‌گراست و مربوط به تحقق اهداف سازمان می‌شود و کارایی فردگراست و مربوط به احساس رضایت کارکنان از عضویت در سازمان می‌گردد. «پیتر دراکر» یکی از صاحب‌نظران مشهور مدیریت ، اثربخشی را « کار درست انجام دادن» و کارایی را «کارها را درست انجام دادن» تعریف کرده است. اثربخشی یعنی انجام کارهای درست، به نحوی که دقیقاً متناسب با هدف باشد و کارایی یعنی انجام درست کار و توانایی به کارگیری حداقل منابع برای دستیابی به اهداف سازمانی (بختیاری، ۱۳۸۲).
برای ارزیابی عملکرد سازمان، دو شاخص اثربخشی و کارایی به کار برده می شوند. اثربخشی در سازمان های آموزشی یکی از مهم ترین مباحثی است که مدت هاست توجه صاحب نظران و مسئولان این سازمان ها را به خود مشغول کرده است. نظرات مختلف و تا حدودی مشابه در مورد اثربخشی عنوان شده است. از نظر آرمسترانگ(۱۹۹۰: ۱۲۷)، اثربخشی مفهوم پیچیده ای است که به طرق گوناگونی تعریف شده است و متناسب با هر تعریف قابل اندازه گیری و ارزیابی است( نقل از حسنی و سامری، ۱۳۸۹).
۲-۱۲٫ اثربخشی و کارایی مدیران آموزشی:
مدیـران در اثربخشـی سازمـان ( انتخاب و تحقق اهداف مناسب) و کـارآیی آن (تحقق اهداف با حداقل منابع) نقـش مهمی دارند. چگونگی کارکرد مدیران در درون هـر سـازمـان از جمله سازمان آموزش و پرورش، بر عملـکرد جامعه تأثیر عمیقی می گذارد و منجر به تغییرات شگرف و بی سابقه در اقتصاد، سیاست، علم، تکنولوژی و غیره می گردد(پرداختچی، ۱۳۷۴: ۴).
بدیهی است اثربخشی و کارآیی نظام آموزشی در گرو مدیریت اثر بخش و کارآمد این نظام است. امروزه با تغییرات شگرف و بی سابقه که در اقتصاد، سیاست، علم، وتکنولوژی بخصوص در چند دهه اخیر به وقوع پیوسته ، وظایف و کارکردهای مدیریت به مراتب گسترده تر، پیچیده تر و دشوارتر از گذشته شده است. به طوری که تنها افرادی که از نظر حرفه ای برای این مسئولیت آموزش دیده و تربیت شده اند، با اثربخشی و کارآیی قادر به انجام وظایف و کارکردهای محوله خواهند بود. به همین لحاظ، مدیریت امروز بر اساس ویژگی هایی که دارد، نوعی حرفه یا کار تخصصی تلقی می شود که مبتنی بر مجموعه ای دانش سازمان یافته است(پرداختچی،۱۳۷۴). در آموزش و پرورش به عنوان اساس پیشرفت و توسعه جوامع، که با تربیت افراد برای آینده جامعه سر و کار دارد، بدون شک وجود مدیران ماهر و دارای تخصص موجب می شود تا تعلیم وتربیت افراد بهتر صورت گیرد و زمینه برای شکوفایی استعدادهای افراد جامعه و به تبع آن توسعه جامعه فراهم شود. مدیریت و رهبری از ارکان اساسی سازمان و جامعه است. مدیریت آموزشی در میان انواع مدیریت از جایگاه ویژه ای برخورداراست. گفته می شود که اگر مدیران آموزشی یک جامعه دارای دانش ومهارت های کافی باشند، بدون تردید نظام آموزشی نیز از اثربخشی، کارآیی، و اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود(میرکمالی، ۱۳۸۰: ۹).
۲-۱۳٫ مدل مفهومی یا چارچوب اصلی طرح:
با توجه به مطالب عنوان شده چنین به نظر می رسد که می توان رابطه ای بین متغیرهای حاضر در این پژوهش به گونه ای در نظر گرفت که ارتباط منطقی و معقولانهی بین آنها را توجیه کند. چنین ارتباطی در شکل(۲-۲) تصویر شده است. ملاحظه می شود که بر اساس مبانی نظری و همچنین نتایج تحقیقات، هر مدیر چه در سطح عالی، میانی و یا اجرایی(عملیاتی) به تناسب سطح مدیرتی خود، باید از سه مهارت انسانی، ادراکی و فنی برخوردار باشد. بدیهی است این سه مهارت عملکرد مدیر یعنی مجموع کارایی و اثربخشی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به طوری که هر قدر مدیری از مهارت های بالاتری برخوردار باشد، از میزان اثربخشی و کارایی بیشتری نیز بهره مند خواهد بود.
اثر بخشی
کارایی
انسانی
ادراکی
فنی
مهارتهای سه گانه مدیریتی
نمودار(۲-۲): مدل مفهومی تحقیق
بخش دوم: پیشینهی تحقیقاتی
تحقیقات داخلی:
انصاری پور (۱۳۷۳) در بررسی نظرات مدیران و معلمان شهر اصفهان در بارهی عوامل مؤثر بر افزایش اثربخشی مدیران ابتدائی در سال تحصیلی ۷۳ ـ ۷۲» به نتایج زیر دست یافته است:
ویژگی های شغلی و حرفه ای و روابط انسانی مطلوب و نظارت بر کارکنان بر افزایش اثربخشی مؤثر است.
بین نظرات مدیران و معلمان در مورد ویژگی های شغلی و حرفه ای مؤثر بر افزایش اثربخشی تفاوت معنی داری وجود دارد.

rong>
مهم ترین عامل مؤثر بر افزایش اثربخشی به نظر مدیران و معلمان خوش روئی بوده است.
در سال( ۱۳۷۳) مهاجران تحقیقی تحت عنوان: «بررسی سبک رهبری و اثربخشی رفتار مدیران مدارس متوسطه شهرستان ارومیه» انجام داده است؛ نتایج این تحقیق نشان داد که:
بین سن مدیران و میزان اثربخشی رفتار آنان رابطهی معنی داری وجود دارد. بدین معنی که با افزایش سن مدیران اثربخشی رفتار آنها نیز افزایش می یابد.
بین سوابق خدمتی و مدیریتی مدیران و اثربخشی رفتار آنها رابطهی معنی داری وجود دارد. بدین معنی که با بالا رفتن سابقه خــدمت و مدیریت میزان اثربخشی رفتار آنها افزایش می یابد.
پژوهش بیگدلی(۱۳۸۰) و سید شجاع (۱۳۸۵)، مؤید آن است که نیازمندی مدیران در زمینهی مهارت های سه گانه مدیریتی به ترتیب مهارت فنی، اداراکی و انسانی است. این در حالی است که فرتاش(۱۳۸۳) عنوان می کند که نیازسنجی آموزشی مدیران سازمان بازرگانی استان آذربایجان شرقی به ترتیب شامل مهارت های ادراکی، انسانی و فنی است. گودرزی (۱۳۸۱) نیز گزارش داده است که بین مهارت های سه گانه مدیران سطوح مختلف سازمان تربیت بدنی رابطه معنی داری وجود دارد. امینیان (۱۳۸۲) در پژوهشی با عنوان بررسی میزان آگاهی مدیران زن از مهارت های مدیریتی و رابطهی آن با عملکرد مدیریتی آنان، رابطهی معنی داری بین مهارت های مدیریتی (فنی- انسانی- ادراکی) و عملکرد آنان مشاهده کرد.