یکی از مشکلات عمده در منابع طبیعی و به خصوص مراتع،وجود خاکهای شور و شور شدن خاکهای شور می باشد که شرایط رشد گیاه را مختل می کند.از آنجایی که بخش وسیعی از مراتع ایران دارای خاکهای شور و قلیایی می باشد،در تولید علوفه مراتع،شوری و شور شدن خاک یکی از عوامل مهم بازدارنده بشمار می رود،به طوری که یکی از موانع گسترش و زادآوری گیاهان مرتعی،میزان شوری در هنگام جوانه زدن بذرها می باشد(جعفری،۱۳۷۳)
درجه مقاومت به شوری برای گیاهان مختلف در مرحله جوانه زنی متفاوت است.تحقیقات نشان می دهد که افزایش میزان شوری در مرحله جوانه زنی،مانع جوانه زدن بذر در اکثر گیاهان می شود(کوچکی و سلطانی،۱۳۷۷)بین مقاومت به شوری در مرحله جوانه زنی و مقاومت گیاه در مراحل بعدی رابطه مستقیمی برقرار نیست،بیشتر گیاهان در مرحله جوانه زدن به شوری حساس می باشند مانند چغندر،اما بعضی از گیاهان مانند ذرت در مرحله جوانه زنی نسبتا به شوری مقاوم هستند ولی در مرحله بعدی از مقاومت کمتری برخوردار می باشند(کوچکی و سلطانی،۱۳۷۷).همچنین حساسیت جوانه زنی بذرهای گونه های مختلف نسبت به شوری بسیار متنوع است،به عنوان مثال بذر گونه ای pharagmites autstralis و hordeum jubatum نسبت به شوری ۵۰۰۰ میلی گرم در لیترNaCl حساس نبوده،اما جوانه زنی بذر scolochloa festucaceae و typha glauca نسبت به شوری ۱۰۰۰ میلی گرم در لیتر کاهش نشان داده است(گالیناتو و همکاران،۱۹۸۹).با افزایش شوری میزان جوانه زنی کاهش یافته و اثر شوری بر جوانه زنی به طور معمولی بازدارنده است(گلزار و خان،۲۰۰۰).حتی ممکن است افزایش غلظت نمک به صورت تصاعدی جوانه زنی را کاهش دهد(گلزار و خان،۲۰۰۱). به طوری که غلظتهای پایین بیشترین میزان جوانه زنی را به خود اختصاص داده و افزایش غلظت آن را کاهش می دهد(ضیاو خان،۲۰۰۴). همچنین تحقیقات نشان می دهد که نمکهای مختلف اثر متفاوتی بر جوانه زنی بذرها دارند،به همین منظور جوشی و همکاران(۲۰۰۴)اثر نمکهای مختلف از جمله MgCl2-NaCl-Kcl-MgSO4-CaCl2 و آب دریا را برجوانه زنی دو گونه علوفه ای A.lagopoides,Sporobollus madraspatanusمورد برسی قرار داده وبه این نتیجه رسیدند که۹۰تا۹۹درصد جوانه زنی در شرایط بدون نمک صورت گرفته وبا افزایش میزان نمک مقدار جوانه زنی کاهش می یابد،همچنین نتایج نشان داد کهNaCl,KCl وآب دریا بیشترین محدودیت جوانه زنی را برای این گونه ها نسبت به سایر نمکهای ذکر شده ایجاد مینماید.
تنش شوری به عنوان عامل محیطی موثر بر سرعت جوانه زنی،علاوه بر مسمومیتی که می تواند در گیاه ایجاد کند باعث بالا رفتن فشار اسمزی نیز می شود،بنابراین جذب آب توسط بذر را با اشکال جدی روبرو می کند.توان آب محیطی که بذر در آن قرار گرفته است تاثیر مستقیمی بر جذب آب توسط بذر دارد،عوامل کاهش دهنده توان آب نظیر نمکهای محلول در آب می توانند تاثیر قابل توجهی در این امر داشته باشند(خان و یونگار،۱۹۸۶).
فرایند فیزیکی جذب آب به فرایندهای متابولیکی فعالی چون آبگیری و شکسته شدن خواب بذر منجر می شود،به طوری که بالاترین غلظت کلرید سدیم،کمترین میزان جوانه زنی را موجب می شود.همچنین کلرید سدیم[۱] ممکن است بازدارنده فعالیت برخی ار آنزیمهایی باشد که در جوانه زنی بذر نقش بحرانی دارند(خان و یونگار،۱۹۸۶).استنباط کلی چنین است که شروع جوانه زنی و ورود به مرحله پیچیده وحساس جوانه زنی از حیات بذر به طور عموم در شرایطی که غلظت شوری در محیط کم است آغاز می شود و این موضوعی است که در بیشتر بذرها اعم از شورزی و غیر شورزی دیده می شود،چرا که همواره در چنین شرایطی که محیط عاری از هر عامل تنش آور ویا به عبارتی عاری از هر گونه عامل بی ثباتی وعدم تعادل بین مواد تشکیل دهنده موجود در محیط باشد،بذرها بهتر وسریعتر شروع به جوانه زنی می نمایند. هر چه غلظت مواد شور بیشتر گردد،محیط نامناسبی جهت جوانه زنی بذرها ایجاد می گردد به طوری که با افزایش شوری علاوه بر کاهش جوانه زنی، سرعت آن نیز کم میشود(فرخواه و همکاران۱۳۸۰).
ازآنجا که جوانه زنی[۲] یکی از دوره های حساس چرخه زندگی گیاهان محسوب میشود وهر چه بهتر وبیشتر صورت گیرد،گیاه شانس بیشتری برای بقاء واستقرار پیدا میکند،در این تحقیق گونه مرتعی از خانواده گندمیان(Aeluropus macrostachys) که دارای ارزش علوفه ای و همچنین حفاظتی برای خاک می باشد انتخاب شده تا میزان تحمل به شوری آن در مرحله جوانه زنی مشخص گردد.

فصل اول:

مبانی نظری تحقیق

۱-۱- بیان مساله

شوری پس از خشکی از مهمترین و متداول ترین تنش های محیطی در سطح جهان و از جمله ایران است (اخایی. ۱۹۹۳). حدود ۲۵ میلیون هکتار از خاکهای ایران به حالت شور و کیفیت آب آبیاری بسیاری از اراضی لب شور و بعضاً شور طبقه بندی شده است (اهدایی، ب، ۱۳۷۳).
بررسی اثر تنشهای محیطی و نقش آنها در پیش بینی و ارزیابی رشد گیاهان بسیار ضروری است. گیاهان رشد یافته در خاکهای شور ممکن است به دلیل خواص اسمزی شوری با درجاتی از تنش کم آبی و در نتیجه با کاهش سرعت رشد مواجه شوند. همچنین ممکن است با ورود مقادیر زیادی نمک به درون گیاه، سلول های گیاهی در اثر سمیت یونی آسیب ببیند و چه بسا جذب برخی عناصر معدنی از خاک مختل شده و رشد و عملکرد گیاه زراعی به دلیل فقر عناصر غذ

ایی تضعیف گردد.
براساس تعریف شانون و گریو (۱۹۹۹) شوری عبارت است از حضور بیش از اندازه نمکهای قابل حل عناصر معدنی در محلول آب خاک که منجر به تجمع نمک در ناحیه ریشه و ریشه چه و گیاه در جذب آب کافی از محلول های خاک با مشکل روبه رو می شود.
جوانه زنی مرحله ای بحرانی در زندگی گیاهان بوده و تحمل شوری در طی جوانه زنی برای استقرار گیاهانی که در این محیط رشد می کنند یک بحران محسوب می شود. از طرفی برای تولید علوفه مراتع شوری و شور شدن خاک یکی از عوامل بازدارنده به شمار می رود و مدیریت اراضی شور و اصطلاح خاکهای شور و جلوگیری از پیشروی خاکهای شور در مدیریت منابع طبیعی به ویژه مراتع امری لازم و ضروری است (جعفری، ۱۳۷۹).
گرچه حجم مطالعات انجام شده در رابطه با اثر شوری بر جوامع گیاهای و ویژگی های رشد و نمو گیاهان کم نیست ولی اکثر این مطالعات در مورد گیاهان خاص و بویژه گیاهان زراعی است. گیاهان مرتعی شور زیست کمتر مورد توجه واقع شده اند.
هدف از انجام این تحقیق بررسی اثر اعمال تیمارهای مقاوم سازی بذر گونه Aeluropus macrostachys بر درصد و سرعت جوانه زنی ،طول ریشهچه و ساقهچه این گیاه تحت شدتهای مختلف تنش شوری است.تا نهایتا بتوان با مقاوم سازی بذور این گیاه که از گیاهان با ارزش مراتع استان کرمان محسوب می شود،به گسترش آن در مناطقی که با مشکل شوری خاک درگیر هستند امیدوار شد.
۱-۲ اهداف تحقیق

۱-۲-۱ هدف اصلی

بررسی درصد و سرعت جوانهزنی و طول ریشهچه و ساقهچه گیاه Aeluropus macrostachys پس از اعمال تیمارهای مقاوم سازی بذر تحت شدتهای مختلف تنش شوری.

۱-۲-۲ اهداف اختصاصی

۱ـ تعیین اثر کلرید سدیم و کلرید کلسیم و کلرید پتاسیم در غلظت های مختلف بر روی درصد جوانه زنی گیاه Aeluropus macrostachys
۲ـ تعیین اثر کلرید سدیم و کلرید کلسیم و کلرید پتاسیم در غلظت های مختلف بر روی سرعت جوانه زنی گیاه Aeluropus macrostachys
۳ـ تعیین اثر کلرید سدیم و کلرید کلسیم و کلرید پتاسیم در غلظت های مختلف بر روی طول ریشه چه گیاه Aeluropus macrostachys
۴ـ تعیین اثر کلرید سدیم و کلرید کلسیم و کلرید پتاسیم در غلظت های مختلف بر روی طول ساقه چه گیاه Aeluropus macrostachys

۱-۳ فرضیات تحقیق

اعمال تیمارهای مقاوم سازی بذر،باعث افزایش معنی دار سرعت و درصد جوانهزنی و همچنین طول ریشهچه و ساقهچه گیاه Aeluropus macrostachys با افزایش سطوح مختلف شوری می گردد.

۱-۴ خصوصیات گیاه شناسی گونه مورد بررسی و تعیین رویشگاهها

۱-۴-۱ خصوصیات گیاه شناسی

تیره گندم دارای جنسها و گونه های همانند و یکنواختی است که انتشار جهانی دارند و از دوره کرتاسه فوقانی به بعد که سنگواره بابمبوزای از آن به دست آمد شناخته شدند و بدون شک ظهور آنها بسیار قدیمتر از دوره یاد شده است. تیره گندمیان امروزه حدود ۴۵۰ جنس با ۶۰۰۰ گونه دارد. (خداشناس،۱۳۹۰).
گیاهان عموماً یکساله یا پایا ،بندرت با اعضای چوبی و از نظر کلی دارای ظاهری شبیه به هم اند. انواع یکساله آنها معمولاً ریشه های افشان و انواع چند ساله آنها غالباً ریزوم متورم دارند. ساقه هوایی گیاهان تیره گندم دارای ساختمان خاصی است که ماشوره نامیده می شود.
از اختصاصات اینگونه ساقه هاآن است که شکل استوانه ای و جدار نازک دارند زیرا بر اثر از بین رفتن مغز ساقه قسمت مرکزی آن توخالی می شود مگر در محل گره‌ها که از به هم پیوستن آوندهائی که به برگ می روند پرده ای تشکیل می شود و نتیجه آن می گردد که فضای خالی طول ساقه در محل گره ها پر شود بعضی از آنها نیز مانند ذرت و نیشکر ساقه توپر دارند. برگ گیاهان این تیره معمولاً از پهنکی دراز منتهی به غلاف مشخص تشکیل می یابد که به استثنای معدودی عاری از دمبرگ می باشند.در گیاهان تیره گندم گلها به شکل خاصی مجتمع می باشند که مجموعاً سنبلک[۳] نامیده می شوند. هر سنبلک دارای براکته‌هایی کوچک و غیر زایائی بنام پوشینه[۴] در خارج است در داخل این پوشینه ها براکته‌های کوچک دیگری بر روی محور سنبلک دیده می شود که پوشینک[۵] نام دارد. پوشینک ها چون در کناره گلها جای دارند از این جهت آنها را زایا به حساب می آورند. (خداشناس،۱۳۹۰).
گیاهان تیره گندم به استثنای معدودی از آنها مانند ذرت گلهایی با پرچم و مادگی دارند پرچم های آنها به تعداد ۳ و واقع در یک ردیف است (بندرت ممکن است تعداد پرچم ها زیادتر یا کمتر باشند ( چون در گیاهان تیره گندم رسیدن دانه گرده معمولاً قبل از مادگی صورت می گیرد از این جهت آمیزش به ناچار از طریق گرده افشانی غیر مستقیم و مداخله عواملی مختلف مانند باد بایدانجام گیرد. مگر در انواعی از آنها که گلها پس از رسیدن کامل پرچم و مادگی نیز ناشکفته باقی می مانند و آمیزش آنها بطور مستقیم در داخل همان محفظه بسته صورت می گیرد. میوه این گیاهان به صورت گندمه[۶] است و آن فندقه ای است که جدارهای میوه آن به صورت لایه نازکی به غشای دانه چسبیده باقی می ماند.دانه آنها دارای آلبومن آردی با ذخائر نشاسته ای فراوان است و لایه ای آنرا از خارج فرا می گیرد که فاقد مواد نشاسته ای ولی دارای مواد چرب آلورون و یا دیاستازهای مختلف است.
رده بندی گیاهان این تیره به صور مختلف صورت می گیرد ولی آنچه که بیشتر معمول می باشد آن است که آنها را ابتدا از روی مفصل بودن سنبلکها در بالا یا پائین پوشینه و سپس از روی اختصاصات مختلف دیگر مربوط به پوششهای گل و غیره تقسیم بندی می نمایند.