تلف نظام آموزشی، ضرورت اهمیت و توجه به کارآمدی و تخصص فرهنگیان (علی الخصوص آموزگاران)، از اهمیت بسزایی برخوردار است “(موسوی،۱۳۸۵،ص۲۹).
“به طور معمول ارائه ی یک دوره ی آموزشی جدید، کار آسانی است، ولی اگر این اقدام آموزشی مورد ارزشیابی قرار نگیرد امکان دارد بتوان هرگونه برنامه ی آموزشی را موجه دانست. به عبارت بهتر، هرگز نمی توان ادعا کرد که آموزش خودبه خود سودمند است مگر آنکه ارزیابی شود . برای جلوگیری از گسترش بی رویه ی هزینه ها ، زمان و سرمایه آموزشی، مدیریت باید بر ارزیابی کامل دوره ها اصرار ورزد تا زمان و هزینه ای که صرف می شود (از برنامه ریزی و نیازسنجی مقدماتی گرفته تا اجرای نهایی و ارزیابی پایانی) ،دستمایه ی رضایت بخشی را به همراه آورد”( دولان و شولز، ترجمه طوسی، ۱۳۸۴، ص ۲۸۵).
“فقدان ارزیابی ممکن است جدی ترین مشکل را در برنامه های آموزشی و توسعه بوجود آورد، به عبارت ساده تر، سؤالی که اکثر متخصصان پرسنلی مطرح می کنند این است که، آیا برنامه های آموزشی به اهداف از پیش تعیین شده خود رسیده اند؟”(جزنی،۱۳۷۵،ص ۱۸۶). در حقیقت “اهمیت ارزیابی اثربخشی آموزشی دوره های تخصصی ضمن خدمت در این است که نتایج آن به صورت بازخورد به برنامه های آموزشی مجدداً تغذیه شود تا به این ترتیب تغییرات لازم و اساسی در متن برنامه ها ایجاد گردد. مسئله ی مهم دیگر اینکه ارزشیابی برنامه های آموزشی بدون ارزشیابی صحیح از نحوه ی کار شرکت کنندگان در برنامه، کاری ناقص و بدون ثمر خواهد بود. بنابراین در یک ارزشیابی کامل از برنامه ی آموزشی، باید به محتوا و چگونگی برنامه ها و تأثیرات آن در کار و عملکرد شرکت کنندگان توجه مخصوص و دقیق داشت “(ابطحی، ۱۳۸۳، ص ۱۲۲). از این رو چنین به نظر می رسد که تحقیق و تفحص در این زمینه و ارائه ی پیشنهادها و راهکارهای مناسب می تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند، بنابراین جهت برگزاری منظم و موفقیت آمیز دوره های آموزشی لازم است ارزیابی های دقیق و حساب شده ای از دوره ها به عمل آید تا مشخص شود آیا دوره هایی که اجرا می شوند به اهداف پیش بینی شده ی خود نائل آمده اند یا خیر و این موفقیت به چه میزانی و در کدام ابعاد از اهداف دوره هاست و یا اینکه نقاط ضعف و معایب دوره ها را شناسایی کرد و در راستای بهبود آن ها گام برداشت.
نظر به اهمیت و جایگاه آموزش، به ویژه آموزش ضمن خدمت آموزگاران در جامعه و علاقه ی پژوهشگر به بخش آموزش و بهبود منابع انسانی و اعتقاد به ضرورت آموزش های کاربردی به آموزگاران و با توجه به هدف کلی تحقیق که بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت آموزگاران شهرستان طارم زنجان است، این موضوع برای پژوهش انتخاب شده است.
ارزشیابی دوره های ضمن خدمت به شکل های متفاوتی می تواند انجام شود. در این پژوهش از مدل هدف مدار برای بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت ضمن خدمت آموزگاران شهرستان طارم استفاده می گردد.
البته در این راستا تحقیقات متعددی از سوی پژوهشگران انجام شده است و هریک با روش و دید خاصی این دوره ها را مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند. اما از آنجا که علوم و فنون ایستا نبوده و دائماً در حال تغییر و تحول می باشند و کارکنان و نیازهای آنان در شرایط مختلف متفاوت می باشد لازم است که به طور مستمر و با استفاده از روش های مختلف تأثیرات این دوره ها را مورد بررسی قرار داد.
تعریف اصطلاحات
– آموزش ضمن خدمت معلمان[۸]:
عبارت است از ” ارائه ی درس هایی برای ورزیده تر کردن معلمان به منظور قادر ساختن آن ها برای کسب کردن مهارت های جدید و آگاه کردن از روش های پیشرفته جدید در آموزش و پرورش . به عبارت دیگر، تنظیم و اجرای برنامه ی خاصی برای معلمان که مشغول کارند و این امر را برای افزایش اطلاعات فنی و حرفه ای آنان در تعطیلات تابستان یا در ظرف سال تحصیلی انجام می گیرد” ( فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸، ص ۲۷۳).
در ایران این نوع آموزش به دو صورت کوتاهمدت (۱۵- ۳۰۰ ساعت) و بلندمدت (دوره کاردانی، کارشناسی و ارشد) با هدف بالا بردن سطح دانش و مهارت شغلی، ایجاد تخصصهای لازم و متناسب با مشاغل، افزایشکارایی، بهروز درآوردن دانش و اطلاعات و… کارکنان متداول است.(زرین فر،۱۳۷۸).
در این تحقیق منظور از دوره های آموزش ضمن خدمت، دوره های کوتاه مدت تخصصی ویژه ی آموزگاران مقطع ابتدایی است که نوعی آموزش مقطعی و (۱۶ تا ۱۰۰ ساعته) می باشد که در سال های تحصیلی۸۸-۹۰ از طرف مرکز آموزش نیروی انسانی استان با کسب مجوز از وزارت آموزش و پرورش برای آموزگاران مقطع ابتدایی در دروس معین متناسب با وظایف شغلی آنان دایر می کند، تا دانش و مهارت آنان را افزایش دهد و در پایان دوره در صورت موفقیت، به آن ها گواهینامه ی پایان دوره داده می شود که در ارتقاء شغلی آنان مؤثر می باشد. که در این پژوهش شامل دوره های “ارزشیابی کیفی- توصیفی” ، “روش تدریس در کلاس های چندپایه” ، “مهارت های آزمایشگاهی درس علوم تجربی ابتدایی” ، “روش های تدریس درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی” است.
اثربخشی [۹] آموزشی:
– چستر بارنارد[۱۰] معتقد است ” اگر عملی به هدف برسد اثربخشی حاصل شده است. هرگاه برنامه های آموزشی یک سازمان به تحقق هدف های خود منجر شود اثربخشی به دست آمده است”(صباغیان،۱۳۸۹ ،ص۲۳ ).
علاقه بند در تعریف اثربخشی ذکر می کند که” اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست یا تمرکز بر نتایج کار است و اثربخشی وقتی حاصل می شود که سازمان به هدف ها یا نتایج مطلوب
خود نائل آید”(علاقه بند،۱۳۷۶، ص ۱۶).
در این تحقیق منظور از اثربخشی آموزشی میزان تحقق اهداف دوره های کوتاه مدت برگزارشده توسط اموزش و پرورش شهرستان طارم است. معیارهای اثربخشی نیز عبارتند از: میزان به کارگیری اهداف و محتوای دوره ها ی گذرانده شده در کلاس های درس، که اطلاعات مورد نظر درباره ی آن ها با مراجعه به آموزگاران، دانش آموزان ایشان و مدیران مدارس از طریق پرسشنامه و در مورد دوره های تربیت بدنی و علوم آزمایشگاهی با چک لیست مشاهده از کلاس های درس جمع آوری می گردد.
ارزش یابی توصیفی[۱۱]:
شیوه ای از ارزش یابی تحصیلی تربیتی است که اطلاعات لازم، معتبر و مستند برای شناخت دقیق و همه جانبه ی فراگیران در ابعاد مختلف یادگیری، با استفاده از ابزارها و روش های مناسب مانند کارپوشه، آزمون ها (با تأکید بر آزمون های عملکردی) و مشاهدات در طول فرایند یاددهی یادگیری به دست می آید؛ تا براساس آن بازخوردهای توصیفی موردنیاز برای کمک به یادگیری و یاددهی بهتر در فضای روانی و عاطفی مطلوب برای دانش آموز، معلم و اولیا حاصل آید.[۱۲]
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل به بررس ادبیات و پیشینه ی تحقیق پرداخته شده است. برای این کار محقق با مراجعه به منابع کتابخانه ای از قبیل کتب و نشریات تخصصی و مرتبط با موضوع تحقیق، اسناد و مدارک مرتبط، اینترنت و همچنین با جستجو و بررسی پژوهش ها و گزارش های تحقیقاتی مرتبط با موضوع و مسئله ی تحقیق به انتخاب مرتبط ترین موضوعات پرداخته شده است. در پژوهش حاضر با مراجعه به منابع داخلی و خارجی از قبیل کتابخانه ای و یا اینترنتی و با مراجعه به تحقیقات مرتبط انجام شده، ادبیات و پیشینه ی تحقیق تدوین گردیده است. برای انجام این کار ابتدا جایگاه آموزش در منشور توسعه سازمانها تشریح شده و ضرورت آموزش های کارکنان و انواع آن مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه ضمن ارائه تعاریفی ازآموزش های ضمن خدمت و ویژگی ها،اهداف،اصول و مراحل آن، اثر بخشی و ارزیابی اثر بخشی آموزش، عوامل مؤثر در اثر بخش بودن آموزش مطرح ، شاخص ها و روشهای مختلف ارزیابی اثر بخشی دوره های آموزشی ضمن خدمت مورد بحث قرار گرفته و همچنین به تشریح دوره های کوتاه مدتی که در سال های ۸۸-۹۰ برای آموزگاران برگزار شده، پرداخته شده و در پایان نمونه هایی از تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع ارائه شده است.
آموزش [۱۳]
کمیسیون خدمات نیروی انسانی تعریف وسیع و گسترده ای از آموزش ارائه می دهد و آموزش را “یک فرآیند طراحی شده جهت اصلاح نمودن طرز فکر، دانش یا مهارت ها ی رفتاری از طریق یادگیری تجربی، جهت نائل شدن به عملکرد موثر در یک فعالیت یا در دامنه ای از فعالیتها و اهداف آنها در کارگاههای آموزشی که توانایی های افراد و رضایت فعلی و آتی نیازهای نیروی انسانی سازمان را توسعه می دهند” می داند (حاجی کریمی و رنگریز، ۱۳۷۹ ، ص ۲۶۶ ). اما بنا به تعریف یونسکو ، سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد، “آموزش و پرورش عبارت است از تمام کنش ها، اثرات، راهها و روشهایی که برای رشد و تکامل و توانایی های مغزی، معرفتی و همچنین مهارت ها، نگرش ها و رفتار انسان بکار می روند، البته به طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن ترین حد آن تعالی بخشد و یکی از ارزشهای مثبت جامعه ای که در آن زیست می کند، باشد” (خراسانی و حسن زاده بارانی کرد، ۱۳۸۶ ، ص۳۸).
“آموزش، تجربه ای است مبتنی بر یادگیری، که به منظور ایجاد تغییرات نسبتا ماندگار در فرد صورت می گیرد تا وی بتواند توانایی خود را برای انجام کار بهبود بخشد” (شیمون[۱۴] ،۱۳۸۰ ، ص ۲۴۸ ). به عبارت دیگر” به هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای که هدف آن آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان است، آموزش گویند” (سیف، ۱۳۷۹ ، ص۳).
جان اف ام می[۱۵] آموزش را عبارت از “بهبود سیستماتیک و مستمر شاغلین از نظر دانش ها، مهارت ها، توانایی ها و رفتارها می داند که به رفاه آنها کمک، می کند و شرایط بهتری را برای احراز مقام بالاتر فراهم می آورد”، تعریف کرده است (محمدی، به نقل از جان اف ام می، ۱۳۸۲،ص۱۴-۳ ۱). در جایی دیگر “آموزش کلیه مساعی وکوشش هایی تعریف شده که جهت ارتقاءسطح دانش وآگاهی، مهارتهای فنی وحرفه ای وشغلی وهمچنین ایجادرفتارمطلوب درکارکنان یک سازمان جهت آماده کردن آنان برای انجام وظایف ومسئولیتهای شغلی صورت می گیرد”.
در تمامی این تعاریف، ” آموزش عامل اساسی تعالی انسانهاست و این تعالی می تواند در تلطیف روابط کارکنان و مدیریت نیز اثربخش باشد . فردی که کار خود را خوب بداند از کار کردن لذت می برد و برایش ایجاد رضایت می کند و ناخودآگاه این رضایت را ناشی از محیط کار می داند . آموزش به خوبی این هدف را تحقق می بخشد “(میرسپاسی، ۱۳۸۵ ، ص ۴۸۵).
اهمیت آموزش