کنترل مالی

۷۷۸-۷۰۶

محروم کردن دولت عراق از داشتن کنترل بر درآمدهای حاصل از فروش نفت عراق ازنظر مالی، اقتصادی و همچنین از جهت تحقیر آن رژیم و ضربه به حاکمیت عراق تحول مهمی بود. اعمال چنین کنترلی بر درآمد نفتی عراق همچنین یکی از مؤثرترین اهرم‌ها برای جلوگیری از دسترسی و توسعه برنامه‌های تسلیحاتی عراق بود. بر اساس قطعنامه ۷۷۸، مقرر شد که یک حساب امانی تحت نظارت دبیر کل تشکیل شود. همچنین مقرر شد کلیه کشورها نسبت به واریز کلیه درآمدهای حاصل از فروش نفت بعد از ۶ اوت ۱۹۹۰ به صندوق امانی اقدام نمایند. این امر طبعاً حوزه مانور دولت عراق را در امور مالی بسیار محدود می‌کرد و درعین‌حال امکانات عراق را برای توسعه برنامه‌های تسلیحاتی‌اش به حداقل می‌رساند.((Lynch,2004:19

۴

صندوق غرامت

۷۰۵-۶۹۲-۶۸۷

قطعنامه ۶۸۷ که بعد از اخراج عراق از کویت در سال ۱۹۹۱ صادر شد، نخستین گام باهدف رفع بخشی از آثار تجاوز عراق به کویت از طریق ایجاد ((کمیسیون غرامت سازمان ملل[۶۱])) به‌عنوان یک ارگان فرعی شورا را برداشت. نهایتاً شورا در ماه مه همان سال طی قطعنامه ۶۹۲، تأسیس کمیسیون غرامت سازمان ملل را تصویب کرد (Security Council Resolution 687,1991.) و طی قطعنامه ۷۰۵، سقف ۳۰ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت عراق برای پرداخت خسارت را تعیین نمود؛ اما بعد از شروع برنامه نفت در برابر غذا در دسامبر ۱۹۹۶، رقم مذکور به صندوق کمیسیون واریز شد. تا ماه مارس سال ۲۰۰۴، حدود ۲/۴۸ میلیارد دلار توسط کمیسیون برای پرداخت به مدعیان تصویب‌شده و از این مبلغ حدود ۲/۱۸ میلیارد دلار برای توزیع بین آن‌ها در اختیار دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی قرارگرفته است؛ یعنی درنتیجه اقدامات شورای امنیت مبلغ مذکور به‌عنوان خسارت از دولت صدام دریافت شد، ضمن اینکه عراق همچنان مسئول پرداخت مابقی مطالبات محسوب می‌شود (Security Council Resolution 692,1991

۵

تهدی منع سفر مقامات

۱۱۳۷

در سال ۱۹۹۷ در شرایطی که عراق مانع بازدید و دسترسی بازرسان به محل‌های موردنظر آنسکام در عراق می‌شد، شورای امنیت با تصویب قطعنامه ۱۱۳۷، محدودیت‌هایی علیه سفر به خارج مقاماتی که مسئول موارد عدم پایبندی عراق نسبت به قطعنامه‌های شورا بودند یا در آن مشارکت داشتند، اعلام کرد و خواستار آن شد که ضمن مشورت با آنسکام، لیستی از مقامات عراقی تهیه و ورود یا عبور آن‌ها از قلمرو اعضای سازمان ملل ممنوع اعلام شود.((Security Council Resolution 1137,1997

۶

مناطق پروازممنوع

۶۸۸

ایجاد منطقه پروازممنوع در شمال و جنوب عراق، باوجودآنکه ارتباط مستقیمی با تحریم‌ها و رژیم خلع سلاح عراق نداشت، اما ازآن‌جهت که یکی از اهداف اصلی آن اعمال فشار بر عراق و مهار رژیم صدام حسین بود، از اهمیت بالایی برخوردار بود. فرانسه که در ابتدا یعنی تا سال ۱۹۹۶ درزمینه مناطق پروازممنوع، با آمریکا و انگلستان همکاری کرده بود، نهایتاً همراه با روسیه و چین به مخالفت شدید با این امر پرداخت. اما اقدامات آمریکا و انگلستان برای آنچه اجرای قطعنامه ۶۸۸ می‌شمردند، به‌ویژه بعد از توقف همکاری عراق با بازرسان و اخراج آن‌ها از عراق در سال ۱۹۹۸، نه‌تنها ادامه یافت، بلکه اهمیت بیشتری هم یافت، به‌گونه‌ای که طی دوره چهارساله بعد دو کشور مذکور تأسیسات نیروی هوایی عراق را در پاسخ به آنچه اقدامات عراقی‌ها برای هدف قرار دادن هواپیماها و درنتیجه دفاع از خود می‌شمردند، هدف حمله قرار می‌دادند.(Securty Council Resolution 688,1991)

۱۲٫ ۵ کشمکش‌های بین عراق و بازرسان سازمان ملل متحد

رژیم بعث اگرچه قطعنامه ۶۸۷ را پذیرفت و تعهد کرد که آن را اجرا نماید ولی همواره تلاش کرد تا با یک برنامه‌ریزی دقیق از اجرای تعهداتش سرباز زند و با ایجاد مانع در انجام مأموریت بازرسان از پیشرفت خلع سلاح جلوگیری کند. به‌گونه‌ای که بازرسان، در طول ۷ سالی که فعالیت‌های آنسکام و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در عراق ادامه داشت، شورای امنیت بنا به همین دلایل، با تصویب قطعنامه ۷۰۷، دولت عراق را به نقض فاحش یا نقض آشکار تعهدات خود محکوم کرد. این جریان درنهایت با توقف همکاری عراق با بازرسان و خروج آنان از عراق در سال ۱۹۹۸ و بمباران سه‌روزه عراق توسط آمریکا و انگلیس به انتها رسید. به‌طورکلی مراحل کشمکش بین عراق و بازرسان ۱- شروع دشوار بازرسی‌ها: از سه ماه بعد از تصویب قطعنامه ۶۸۷ تا ژوئن ۱۹۹۲ ۲-افزایش تنش در روابط عراق و بازرسان: از ژوئی

ه ۱۹۹۲ تا نوامبر ۱۹۹۵ ۳-اوج‌گیری بحران و توقف کار بازرسان: از اواسط فوریه ۱۹۹۶ تا اواخر سال ۲۰۰۲ ۴-مشکلات و موانع بر سر راه شورای امنیت: اختلاف بین آمریکا و انگلیس از یک‌سو و فرانسه و چین و روسیه از سوی دیگر. (Presidential Statement,1991)

۱۳٫ ۵ خلع سلاح عراق از طریق سرنگونی رژیم صدام