روزه به عنوان یکی از ارکان اسلام، دارای احکامی است، که در یکی از آیات وارد شده در این زمینه، اختلاف قراءات وجود دارد و همین اختلاف قراءات سبب اختلاف احکام و برداشت نزد فقهاء شده است. در ذیل به تفصیل این مطالب پرداخته میشود.

۲-۳-۱) فدیه روزه رمضان برای زن و مرد پیر

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ {بقره/۱۸۳-۱۸۴}
در مورد لفظ (یُطیقُونَهُ) یک قرائت متواتر و دو قرائت شاذ روایت شده است:
الف. (یُطیقُونَهُ) قرائت متواتری که عامهی قراء آن را قرائت میکنند. اصلش (یُطْوِقونه) که کسره (واو) به (طاء) انتقال داده شده و (واو) به (یاء) منقلب شده که اعلال به قلب صورت گرفته است.[۵۰۲]
ب. (یُطَوَّقونه) که قرائت ابن عباس، عائشه، ابن مسیب، طاوس، ابن جبیر، عکرمه و عطاء میباشد.
ج. (یَطَّوَّقونه) که قرائت ابن مجاهد است که اصل آن (یَتطَوَّقُونه) میباشد که «تاء» در «طاء» ادغام شده است. دو قرائت اخیر شاذ است.[۵۰۳]
علماء اجماع دارند، افراد پیری که توانایی روزه گرفتن را ندارند میتوانند افطار کنند.[۵۰۴] ولی در وجوب فدیه اختلاف نظر دارند که آیا در صورت روزه نگرفتن، فدیه بر آنها واجب است یا نه؟ این اختلاف نظر به شرح ذیل به دو قول تقسیم میشود:
قول اول: واجب بودن فدیه بر افراد پیر و ناتوان زمانی که افطار کنند.
افراد پیر و ناتوان زمانی که توانایی روزه گرفتن را نداشته باشند میتوانند افطار کنند و فدیه بدهند. از میان مذاهب فقهی احناف،[۵۰۵] حنابله،[۵۰۶] شافعیه در قول اصح[۵۰۷] و برخی از علماء امامیه از جمله طوسی[۵۰۸] و ابن بابویه[۵۰۹] بر این باورند همچنان که بزرگانی مثل علی، ابن عباس، ابوهریره، سعید بن جبیر و أوزاعی بر این قول قائلند.
این گروه برای قول خود به ادلهی زیر استدلال کردهاند:
دلیل اول: وعلی الذین یطیقونه فدیه طع

ام مسکین برای وجوب فدیه از سه وجه به این آیه استدلال شده است:

1. لفظ (طاقت) پایینترین درجهی قدرت بر چیزی است. (أطاق الشیء) در عربی زمانی استعمال میشود که قدرت بر انجام فعلی در نهایت ضعف بوده به گونهای که در آن مشقت شدید باشد. پس منظور از (الذین یطیقونه) افراد پیر و مثل آنها کسانی که مریض هستند و امیدی به بهبودیشان نیست این افراد میتوانند افطار کنند و به جای آن فدیه دهند.[۵۱۰]

1. (کَانُوا یُطِیقُونَهُ) که فعل (کانوا) حذف شده است یعنی کسانی که در جوانی توانایی روزه گرفتن را داشته ولی در پیری از آن ناتوانند پس باید فدیه بدل از روزه بدهند.[۵۱۱]

1. (لایطیقونه) بوده که (لا) به دلیل اختصار حذف شده است که در قرآن و لغت عرب آمده است. مثل آیات یُبَیِّنُ الله ُلکم أن تَضِلّوا {نساء/۱۷۶} یعنی (لئلا تضلوا) و أن تَمیدَ بِکُم {نحل/۱۵}یعنی (لئلا تمید) و قَالُوا تَاللَّهِ تَفْتَأُ تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتَّى تَکُونَ حَرَضًا أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهَالِکِینَ {یوسف/۸۵} یعنی (لَا تَفْتَأُ) که (لا) در این آیات حذف شده است.

دلیل دوم: قرائت عائشه و ابن عباس (یُطَوَّقونه) به صیغه بناء للمفعول یعنی یُکلفونه أو یقلدونه از طوق به معنی طاقت و قلاده است و همچنین قرائت مجاهد (یَطَّوَّقونه)بناء بر فاعل به معنی یتکلفونه أو یتقلدونه یعنی مثل طوق در گردنشان است و کنایه از تکلیف باشد یعنی روزه بر آنها سخت است شکی نیست که روزه بر افراد پیر سخت است بنابراین اطعام به جای آن قرار میگیرد.[۵۱۲]
دلیل سوم: نصوصی که در این زمینه وارد شده است از جمله:
دو حدیث روایت شده از ابن عباس :« یَقْرَأُ وَعَلَى الَّذِینَ یُطَوَّقُونَهُ فَلاَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: «لَیْسَتْ بِمَنْسُوخَهٍ هُوَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَالْمَرْأَهُ الْکَبِیرَهُ لَا یَسْتَطِیعَانِ أَنْ یَصُومَا فَیُطْعِمَانِ مَکَانَ کُلِّ یَوْمٍ مِسْکِینًا»[۵۱۳] «رُخِّصَ لِلشَّیْخِ الْکَبِیرِ أَنْ یُفْطِرَ وَیُطْعِمَ عَنْ کُلِّ یَوْمٍ مِسْکِینًا وَلَا قَضَاءَ عَلَیْهِ»[۵۱۴]

2. روایتی از ابوهریره «مَنْ أَدْرَکَهُ الْکِبْرُ فَلَمْ یَسْتَطِعْ أَنْ یَصُومَ رَمَضَانَ فَعَلَیْهِ لِکُلِّ یَوْمٍ مَدٌّ مِنْ قَمْحٍ»[۵۱۵]

2. از انس بن مالک روایت شده است زمانی که پیر شد و توانایی روزه گرفتن را نداشته افطار میکرد و به جای آن فدیه میپرداخت.[۵۱۶]بنابراین فعل صحابه و عمل آنها مؤید این حکم و قول میباشد.[۵۱۷]