۲۰۰۰

 

 

دولت دانمارک

 

 

اولین راهنمای حسابداری سرمایه فکری را منتشر کرد.

 

 

 

 

۲۰۰۱

 

 

موسسه بروکینگ

 

 

گزارش خود درباره “ثروت نامشهود” را منتشر کرد.

 

 

 

 

۲-۳ بخش دوم : دلایل اندازه گیری سرمایه فکری
ایجاد شکاف بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت ها و اینکه آیا بازار سرمایه تحت تاثیر سرمایه فکری قرار دارد، موجب انجام تحقیقات گسترده ای توسط محققان و پژوهشگران مختلف شد. بسیاری از این تحقیقات تاکید می کنند که ارزش بازار شرکت ها به وسیله سرمایه به کار گرفته شده و سرمایه فکری که شامل سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری می باشد، افزایش می یابد. (بونتیس ۱۹۹۹، پالیک[۵۲]۲۰۰۰)
تاکید به اندازه گیری سرمایه فکری باعث به وجود آمدن مباحثی شد، مانند:
“چگونه سرمایه فکری اندازه گیری می شود” (لو[۵۳] ۲۰۰۱)
“آنچه شما اندازه گیری می کنید می توانید مدیریت کنید و آنچه می خواهید مدیریت کنید باید اندازه گیری کنید” (روس ۱۹۹۷)
“به منظور مدیریت ارزش ایجاد شده باید آن را اندازه گیری کنیم” (پالیک ۲۰۰۰)
بسیاری از دانشگاهیان و محققان بر این باورند که ارزش درست شرکت ها زمانی مشخص می شود که سرمایه فکری به حساب گرفته شود. آنها استدلال می کنند که منابعی مانند الگوها، دانش به کار گرفته شده، دسترسی به بازار و فرایندها، گروهی از دارایی های شرکت می باشند که باید در ترازنامه لحاظ شوند. (هاروی[۵۴] و لاش[۵۵]۱۹۹۲) اگرچه شناسایی و اندازه گیری سرمایه فکری بسیار مفید می باشد اما نباید از مشکلات و هزینه های آن غافل بود.
مار و همکاران (۲۰۰۳) پنج دلیل عمده برای اندازه گیری سرمایه فکری بیان می کنند :
۱- اندازه گیری سرمایه فکری در تدوین راهبرد تجاری به سازمان کمک می کند. با شناسایی و بهره برداری از سرمایه فکری،سازمان می تواند از مزیت رقابتی برخوردار شود.
۲- اندازه گیری سرمایه فکری موجب توسعه شاخص های عملکرد موثر بر ارزیابی راهبرد سازمان می شود.
۳- اندازه گیری سرمایه فکری برای تعیین میزان مبالغ قابل پرداخت در ترکیب های تجاری توسط واحد سرمایه گزار بسیار ضروری و سودمند می باشد.
۴- اندازه گیری سرمایه فکری را می توان به طرح های پاداش سازمان ربط داد.
۵- اندازه گیری سرمایه فکری در راستای گزارشگری دارایی های فکری در تملک سازمان می باشد، یعنی برای گزارشگری سرمایه فکری سازمان ها، ابتدا باید آن را اندازه گیری کرد.
از بحث های مربوط به حسابداری منابع انسانی در دهه ی ۷۰ تا به امروز روشهای متعدد و گوناگونی برای اندازه گیری سرمایه فکری ایجاد شده و توسعه پیدا کرده است. از جمله ادوینسون و مالون (۱۹۹۷) لیستی از روش های اندازه گیری سرمایه فکری تهیه کردند و خود نیز بر مدل اسکاندیا تاکید کردند. کاوین[۵۶] و استایورس[۵۷] (۱۹۹۷) روشهایی جهت اندازه گیری سرمایه فکری در آمریکا و کانادا تهیه کردند. بونتیس، جاکوبسن[۵۸] و روس (۱۹۹۰) چهارچوبی برای اندازه گیری سرمایه فکری با استفاده از روش های ارزش افزوده اقتصادی[۵۹]EVA کارت امتیاز متوازن[۶۰] BSC و حسابداری منابع انسانی[۶۱] HRA تهیه کردند.
بونتیس در سال ۲۰۰۲ بیان کرد که موضوعات فکری از جنبه های اجتماعی، روانشناسی، تکنولوژی اطلاعات، مدیریت منابع انسانی، آموزش، توسعه و تحقیقات و حسابداری قابل بررسی می باشد. بر اساس همین نظرات، بونتیس و اندریسن[۶۲](۲۰۰۲) تحت یک نظام طبقه بندی، روش های سرمایه فکری را به پنج دسته حسابداری اندازه گیری، عملکرد، ارزیابی، منابع انسانی و سرمایه فکری تقسیم کردند. تعدد روش های ارزیابی و اندازه گیری سرمایه فکری باعث شده است مدیران به فراخور نیاز و خصوصیات صنعت و نوع شرکت خود از مدلهای گوناگون سرمایه فکری استفاده کنند.
۲-۴ بخش سوم : روشهای اندازه گیری سرمایه فکری
تمام روشهای اندازه گیری سرمایه فکری با توجه به ماهیت آنها در چهار گروه به شرح زیر قابل طبقه بندی هستند :
۲-۴-۱ روشهای مستقیم سرمایه فکری [۶۳]
این روش ها، ارزش پولی سرمایه فکری را به وسیله شناسایی اجزای مختلف سرمایه فکری پیش بینی می کنند .این روش ها بر شناسایی اجزاء سرمایه فکری متمرکز هستند.برخی از این مدل ها عبارتند از: حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی، روش ارزشگذاری جامع، اعلامیه منابع انسانی، جستجوگر ارزش، ارزش گذاری دارایی های فکری، کارگزار فناوری.
۲-۴-۲ روش های سرمایه گذاری بازار یا ارزش بازار[۶۴]
در این روش ها، اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت ها به عنوان سرمایه فکری در نظر گرفته می شود. در واقع در این روشها چنین استدلال می شود که تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری مربوط به داراییهای نامشهودی می شود که در ترازنامه شرکت شناسایی نشده اند. مدل کلی به صورت زیر می باشد:
= Market Value – Book Value Intellectual Capital
اگر چه این استدلال خالی از اشکال نمی باشد و ارزش بازار شرکت تحت تاثیر عوامل گوناگون سیاسی و اقتصادی دستخوش تغییرات زیادی می شود. برخی از این مدل ها عبارتند از : ارزش بازار به ارزش دفتری، کیوی توبین و ارزش بازار تخصیص یافته سرمایه گذار.
۲-۴-۳ روشهای بازده دارایی ها[۶۵]
در این روش ها، سود قبل از کسر مالیات شرکت در دوره مشخص محاسبه و آن را بر متوسط ارزش دارایی های فیزیکی در همان دوره تقسیم می کنند، تفاوت میان مقدار بازده دارایی های شرکت با متوسط بازده دارایی های صنعت محاسبه می شود و چنانچه مقدار تفاوت صفر یا منفی باشد، شرکت دارای بازده مازاد بر متوسط صنعت نبوده و فرض می شود که سرمایه فکری شرکت صفر ا
ست. چنانچه مقدار تفاوت مثبت باشد فرض می شود که شرکت بازده مازاد بر متوسط صنعت دارد، در این صورت مقدار تفاوت مزبور در متوسط ارزش دارایی های فیزیکی شرکت در همان دوره ضرب می شود تا متوسط مازاد سود سالیانه معین گردد. به وسیله تقسیم این مازاد سود سالیانه بر متوسط هزینه سرمایه شرکت، تخمینی از ارزش سرمایه فکری شرکت حاصل خواهد شد. تعدادی از این روشها عبارتند از: ارزش افزوده اقتصادی، ارزش نامشهود محاسبه شده و درآمد سرمایه دانش.
۲-۴-۴ روشهای کارت امتیازی [۶۶]

sup>[۷۶]
فیتز-انز[۷۷] (۱۹۹۴) روش هوش سرمایه انسانی را بدین نحو تدوین کرد که مجموعه ای از شاخص های سرمایه انسانی جمع آوری شده را از طریق پایگاه داده، الگو برداری نمود. بنا به عقیده فیتز-انز، زمانی که هزینه نیروی انسانی بالغ بر ۴۰ درصد از هزینه سازمانها را شامل می شود، اندازه گیری سرمایه انسانی امری ضروری است .او مدعی است که وظایف بخش منابع انسانی در سازمان باید فراتر از مواردی نظیر جذب، آموزش و جبران خدمات باشد. منابع انسانی باید به عنوان شریک راهبردی در موضوعات اساسی و زیربنایی مشارکت نماید. در زمانی که دانش به عنصر جدی در موفقیت اقتصادی تبدیل شده است، اندازه گیری و مدیریت دارایی های فکری، وظیفه اصلی شرکت ها می باشد. (فیتز-انز).
۲-۴-۵-۶ حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی
این روش که توسط جوهانسن تدوین شد، هزینه های مرتبط با اثرات مخفی منابع انسانی را محاسبه می نماید که سود شرکت را کاهش می دهد (جوهانسن[۷۸]، ۱۹۹۶). سرمایه فکری به وسیله محاسبه میزان مشارکت دارایی های انسانی تقسیم بر هزینه های حقوق سرمایه گذاری شده، اندازه گیری می شود. گراجر و جوهانسن کاربرد های حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی را به صورت زیر بیان می کنند :
* به عنوان ابزار سیاسی، برای نشان دادن سوء تدبیرمدیریت منابع انسانی و سپس بحث برای سرمایه گذاری بیشتر و یا مدیریت بهتر،
* به عنوان ابزار آموزش برای تجزیه و تحلیل، ساختاردهی و در نتیجه فهم بهتر، حل مشکلات کارکنان از منظر کاربردی و بنابراین توانائی بهتر برای تعادل ارزشهای کاربردی در مقابل سایر ارزش ها.
*به عنوان حامی تصمیم سازی برای اطمینان از اینکه از نقطه نظر مدیریت تصمیمات در مورد منابع انسانی منطقی هستند. (گراجر[۷۹] و جوهانسن، ۱۹۹۶).
۲-۴-۵-۷ مدل کارگزار فناوری[۸۰]
مدل کارگزار فناوری تدوین شده توسط بروکینگ، دانش سازمانی را به چهار طبقه، دارایی های انسان محور، دارایی های زیرساختی، دارایی های فکری و دارایی های بازار تقسیم بندی می کند و ارزش سرمایه فکری سازمان را طی فرآیند ارزیابی مشخص می کند. هر بخش از مدل به وسیله پرسشنامه های مخصوص درباره متغیرهای مرتبط با طبقه دارایی بررسی می شود. بخش اول پرسشنامه مشتمل بر ۲۰ سئوال است که بر نیاز به تقویت سرمایه فکری تاکید دارد و در ادامه، پرسشنامه شامل ۱۷۸ سئوال است که مرتبط با چهار طبقه نامبرده از سرمایه فکری می باشد. در مقایسه با سایر چهارچوب ها، این مدل بخش دوم (سرمایه ساختاری یا ساختار داخلی) را به سرمایه زیرساختی (فرآیندها، روش ها و فن آوری ها) و دارایی های فکری (دارایی معنوی، ابداعات ثبت شده، علامات تجاری و رمزهای تجاری) تفکیک می کند. قابل توجه است که شباهت های زیادی بین سئوالات ممیزی سرمایه فکری کارگزار فناوری و سرمایه فکری هدایت کننده اسکاندیا وجود دارد (بروکینگ، ۱۹۹۶).
۲-۴-۵-۸ امتیازات موزون مستند[۸۱]
بونتیس و شرکت شیمیایی داو، پیشرو استفاده از حق امتیازات ثبت شده به عنوان جایگزینی برای اندازه گیری عملی سرمایه فکری می باشند. در این روش عامل فن آوری به وسیله حق امتیازات شرکت، محاسبه می شود. در این روش سرمایه فکری و عملکرد وابسته به آن به وسیله تاثیر تلاش های تحقیقاتی بر مجموعه ای از شاخص ها نظیر تعداد حق امتیازات ثبت شده، هزینه حق امتیازات ثبت شده تقسیم بر برگشت حاصل از فروش، هزینه تحقیق و توسعه به ازای هر واحد پولی فروش و هزینه چرخه عمر پروژه به ازای هر واحد پولی فروش اندازه گیری می شود. بخش دارایی های فکری شرکت داو، یک فرآیند شش مرحله ای برای مدیریت دارایی های فکری اجرا نمود که شامل موارد زیر است :
* تعریف نقش دانش در کسب و کار،
* ارزیابی راهبردهای رقابتی و دارایی های دانش،
*  طبقه بندی سبد دارایی های دانش شرکت،
* ارزیابی این دارایی ها به منظور نگهداری، توسعه، فروش یا رها کردن،
* سرمایه گذاری در زمینه هایی که در آنها فاصله ای معنادار مشاهده شده است، و
*  یکپارچه کردن سبد دانش جدید و تکرار موارد فوق. (بونتیس، ۱۹۹۶)
۲-۴-۵-۹ هدایت کننده اسکاندیا[۸۲]
اسکاندیا، شرکت خدمات مالی سوئدی است که به دلیل جلودار بودن در امر اندازه گیری دانش خود به خوبی برجسته شده است. اسکاندیا برای اولین بار در سال ۱۹۸۵ بصورت داخلی گزارش سرمایه فکری خود را تدوین کرد و در سال ۱۹۹۴ به عنوان اولین شرکت بزرگ، گزارش سرمایه فکری را به پیوست گزارش مالی سنتی به سهامداران عرضه کرد. اسکاندیا به طور وسیعی ابزارها و روش های مختلف اندازه گیری سرمایه فکری را تجربه کرد و سرانجام ابزار اندازه گیری خاص خود را با عنوان هدایت کننده اسکاندیا به همراه مدل ایجاد ارزش مربوطه ارائه نمود. ادوینسون اساسا سرمایه های فکری را به عنوان ارزش های نامشهودی تلقی می کند که می تواند منشا شکاف و اختلاف میان ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت ها و سازمان ها باشد. بر همین اساس معادله زیر را برای تعیین ارزش بازار شرکت پیشنهاد نموده است :
سرمایه های فکری + ارزش دفتری = ارزش بازار
سرمایه های ساختاری + سرمایه های انسانی = سرمایه فکری
هدایت کننده ابزاری برای ارزیابی دارایی های نامشهود سازمان است که همانند سیستم گزارش دهی مدیریت، به مدیران در به تصویر کشیدن و توسعه شاخص هایی کمک می کند که دارایی های نامشهود را اندازه گیری می کنند. (مالون، ۱۹۹۷) هر واحد سازمانی نیاز دارد تا شا
خص هایی از سرمایه فکری را ایجاد نماید که برای توسعه آتی سازمان حیاتی است. ادوینسون به عنوان معمار مباحث ابتکاری فوق در شرکت اسکاندیا، مدل جامع و پویای گزارشگری سرمایه فکری را با عنوان هدایت کننده در پنج حوزه مالی، مشتری، فرآیندها، بازسازی و توسعه و انسان تدوین کرد. بر اساس مدل اسکاندیا، با ترکیب فاکتورهای پنهان سرمایه انسانی و ساختاری، سرمایه فکری تشکیل می شود. (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷)
۲-۴-۵-۱۰ نمایشگر دارایی نامشهود[۸۳]
نمایشگر دارایی نامشهود توسط سویبی تدوین شد و سه نوع از دارایی های نامشهود را تعریف نمود که حاصل اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت می باشد. این سه جزء دارایی های نامشهود شامل ساختار خارجی (علائم تجاری، ارتباطات مشتری و تامین کنندگان)، ساختار داخلی (مدیریت، قانون، نظامنامه، روش و رفتار، نرم افزار) و شایستگی فردی (تحصیلات، تجربه، خبرگی) هستند. برای هر جزء دارایی نامشهود، سه شاخص بر رشد و بازسازی، کارایی و نیز پایداری آن جزء متمرکز هستند. وقتی که هدایت کننده اسکاندیا با فرهنگ و فلسفه مدیریت سازمان به عنوان بخشی از سرمایه انسانی برخورد می کند، نمایشگر دارایی نامشهود آنها را به عنوان ساختار داخلی طبقه بندی می کند. به دلیل تاکید خاص این مدل بر انسان، این مدل بر این فرض استوار است که انسان تنها عامل درست در کسب و کار است و سایر جنبه های ساختاری اعم از داخلی و خارجی، در فعالیت های انسانی مستتر می باشد. (سویبی، ۱۹۹۷).
۲-۴-۵-۱۱ ارزش بازار به ارزش دفتری[۸۴]
ارزش بازار به ارزش دفتری، از روشهای عمومی شناخته شده برای اندازه گیری دارایی های نامشهود و سرمایه فکری است .این ارزش از طریق اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت محاسبه می شود. این روش به رغم سادگی دارای برخی مشکلات در اندازه گیری و نیز تفسیر نتایج می باشد. ارزش دفتری بستگی به استاندارد ملی و یا بین المللی دارد که بر اساس آن حساب ها تهیه شده اند که ممکن است در عمل ارزش دفتری را دستخوش تغییر نمایند. از طرف دیگر ارزش سهام در بازار همواره در حال تغییر است که نتایج حاصل را صرفاً برای زمانی کوتاه معتبر می سازد. آیا این بدان معناست که دارایی های نامشهود همواره در حال تغییر است؟ آیا یک معامله و یا تغییر بازار می تواند به آسانی باعث ظهور و یا ناپدید شدن دارایی های نامشهود شرکت گردد؟ ارزش بازار به ارزش دفتری اندازه ای غیر قابل اعتماد از دارایی های نامشهود حاصل می کند. با این حال می توان در مواردی از این نسبت به شکل درست استفاده کرد. برای نمونه در هنگامی که قصد داریم دارایی های فکری شرکت را در مقایسه با سایر رقبا در صنعت بسنجیم. (استیوارت، ۱۹۹۷).
۲-۴-۵-۱۲ اندازه گیری ارزش نامشهود[۸۵]
مدل اندازه گیری ارزش نامشهود، بر پایه این فرض بنا شده است که درآمد مازاد شرکت، برای نمونه درآمد مازاد بر متوسط درآمد صنعت، از سرمایه فکری آن ناشی می شود. به بیان دیگر، با بکارگیری دارایی های فیزیکی، درآمد شرکت حداکثر به متوسط درآمد آن صنعت نزدیک می شود و تنها با به کارگیری سرمایه فکری است که شرکت به درآمد مازاد دست می یابد. داده های مورد نیاز در این روش از صورت وضعیت مالی شرکت تهیه می شود. اجرای این روش را می توان در شش مرحله تقسیم بندی نمود:
* درآمد متوسط قبل از کسر مالیات شرکت مربوط به سه سال قبل را محاسبه کنید(a)،

ه به عنوان معیاری از دارایی های نامشهود مختلف است که در مرحله قبل شناسایی شده اند. خطوط راهنما مشخصه های مطلوب این شاخص ها و نیز نمونه هایی از عملکرد خوب را توضیح می دهند.
 * عملیات : همان طور که در خطوط راهنما خاطر نشان گردید، این مرحله مستلزم استقرار سیستم مدیریت نامشهود و یکپارچگی آن با جریانات عادی شرکت می باشد. این مرحله، فرآیند یادگیری است که شامل پایش و ارزیابی تاثیری است که هر یک از فعالیت ها بر منابع نامشهود، دارایی های نامشهود دارای اهمیت، و اهداف راهبردی دارند. (خطوط راهنمای مریتوم، ۲۰۰۱)
۲-۴-۵-۲۹ درجه بندی سرمایه فکری[۱۱۸]
درجه بندی سرمایه فکری از ابزارهای مهم اندازه گیری سرمایه فکری است که توسط ادوینسون تدوین شده است. درجه بندی سرمایه فکری دورنمای کارایی، بازسازی و ریسک های اجزای سرمایه فکری را برای پتانسیل درآمد آینده الگو برداری می کند. این روش در حال حاضر توسط بیش از ۲۰۰ سازمان در اروپا و ژاپن استفاده می شود. به نظر می رسد که این روش مورد توجه سازمان های ملی و اجتماعی نظیر مدارس و بیمارستان ها است که بازار سهام عمومی ندارند تا به عنوان نقطه مرجع مورد استفاده قرار گیرد. این رویکرد در حال حاضر برای درجه بندی سرمایه فکری شهرها و ملل استفاده می شود. درجه بندی سرمایه فکری علاوه بر این که نقش هایی برای الگو برداری با بهترین عملکرد ارائه می دهد، پایگاهی نیز برای ارزیابی توانایی های درآمدی در آینده فراهم می کند. (ادوینسون، ۲۰۰۲)
۲-۴-۵-۳۰ روش مالی اندازه گیری دارایی های نامشهود[۱۱۹]
در روش مالی اندازه گیری دارایی های نامشهود، که توسط رودو [۱۲۰]و للیارت [۱۲۱]تدوین شد، ارزش دارایی های نامشهود شرکت با کسر مجموع ارزش های استنتاجی دارایی های مالی و فیزیکی شرکت از مجموع ارزش آن حاصل می شود. (رودو و للیارت، ۲۰۰۲)
۲-۴-۵-۳۱ ارزشگذاری پویای سرمایه فکری
همانطور که بیان شد، بونفور یک چشم انداز از آینده موقعیت سرمایه فکری با توجه به رویکرد دینامیک ترسیم کرد. او ارزش گذاری پویای سرمایه فکری را گسترش داد و سرمایه فکری را به چهار زیر مجموعه شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه بازار و سرمایه نوآوری تقسیم کرد:
(IC-dVAL)
۱- سرمایه انسانی: شامل دانش ساکن و موجود در ذهن پرسنل شرکت است.
۲- سرمایه ساختاری: تمام دارایی های نا مشهودی که قابل تفکیک از دانش موجود می باشند.
۳- سرمایه بازار: شامل تمام ارتباطات تحت کنترل سازمان با جهان بیرون است.(بر طبق نظر بونفور این سرمایه شامل سهم بازار محصولات و خدمات جدید می باشد.)
۴- سرمایه نوآورانه: توانایی نوآوری سازمان.
(IC-dVAL)
رویکرد بونفور بر ابعاد تشکیلاتی و پویای عملکرد اقتصادی و اجتماعی تاکید و بر سطوح اقتصادی خرد و کلان توجه ی ویژه ای دارد.
روش چهار جنبه ی رقابتی زیر را در نظر می گیرد:
(IC-dVAL)
۱- منابع: به عنوان ورودی که به فرایند تولید بر می گردد شامل منابع مشهود، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و تکنولوژی تحت مالکیت.
۲- فرایندها: گسترش استراتژی های پویایی که در فاکتورهای نا مشهود یافت می شود کامل می کند.
۳- سرمایه فکری: از ترکیب منابع نامشهود حاصل می شود و می تواند منجر به نتایج ویژه ای شود، مانند الگو ها، مدل ها، نام تجاری و دانش ترکیبی.
۴- سطوح داخلی: عملکرد شرکت به طور کلاسیک به وسیله ی عواملی مانند سهم بازار و کیفیت محصولات و خدمات سنجیده می شود.
۲-۴-۵-۳۲ خطوط راهنمای دانمارک[۱۲۲]
خطوط راهنمای دانمارک حاصل تحقیقی است که با حمایت وزارت علوم، فناوری و نوآوری دولت دانمارک برای چگونگی گزارش دهی دارایی های نامشهود شرکت های دانمارکی در سال ۱۹۹۸ شروع شد و سرانجام در سال ۲۰۰۳ نسخه عمومی آن ارائه شد. در این مطالعه حدود ۱۰۰ شرکت و سازمان دانمارکی با اندازه های مختلف اعم از عمومی و خصوصی شرکت داشتند. خطوط راهنمای دانمارک برای اظهارنامه های سرمایه فکری، مدل سرمایه فکری شامل چهار عنصر وابسته را تهیه کرد که منابع دانش سازمان را توصیف می کنند. این عناصر شامل کارکنان، مشتریان، فرآیندها و فن آوری ها می باشد. (ریمل[۱۲۳] و همکاران، ۲۰۰۴)
۲-۴-۵-۳۳ بهره هوشی کسب و کار
بهره هوشی کسب و کار ترکیبی از چهار شاخص شامل شاخص هویت، شاخص سرمایه انسانی، شاخص سرمایه دانش و شاخص شهرت است. این روش در یک موسسه خدمات مشاوره در نروژ تدوین شده است. (سندویک[۱۲۴]، ۲۰۰۴)
۲-۵ بخش چهارم : ضریب ارزش افزوده فکری[۱۲۵]
پالیک در سال ۲۰۰۰ با استفاده از روش ضریب ارزش افزوده فکری منابع کلیدی شرکت ها را اندازه گیری کرد. بر عکس حسابداری سنتی که بیشتر بر روی هزینه ها و کنترل آنها تمرکز می کند، پالیک (۲۰۰۰) بر روی خلق ارزش در شرکت ها تمرکز کرد و بیان داشت که دو منبع اصلی ایجاد ارزش در شرکت ها وجود دارد:
سرمایه بکار گرفته شده (شامل سرمایه های مالی و فیزیکی)
سرمایه فکری (شامل سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری)
روش ضریب ارزش افزوده فکری اطلاعات درباره میزان ارزش ایجاد شده توسط دارایی های مشهود و نامشهود شرکت را افزایش می دهد. در واقع در این روش به جای ارزش گذاری محض سرمایه فکری، اساساً راندمان و بازده شرکت توسط سه منبع عمده شرکت اندازه گیری می شود. این سه منبع ورودی عبارتند از:
(VAIC)
سرمایه مالی و فیزیکی

 

 

1. کارایی سرمایه به کار گرفته شده

 

 

(CEE)

 

 

 

2. کارایی سرمایه انسانی

 

 

(HCE)

 

 

 

3. کارایی سرمایه ساختاری

 

 

(SCE)
در واقع مجموع کارایی سرمایه بکار گرفته شده، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری، بیانگر ضریب ارزش افزوده شرکت می باشد.
VAIC = CEE + HCE + SCE
ضریب ارزش افزوده فکری به مدیران کمک می کند تا درک بهتری از ظرفیت های خلق ارزش شرکت داشته باشند.
شکل۲-۱۲: مدل VAIC پالیک
در واقع مدل کارایی ارزش ایجاد شده توسط شرکت یا توانایی های فکری شرکت را نشان می دهد. مدل ارزش افزوده فکری پالیک امکان ردیابی کارایی شرکت را نه تنها در ساختار عملی شرکت بلکه در سطوح شرکت فراهم می کند. در واقع شاخص(VAIC) به عنوان معیاری درنظر گرفته می شود برای فهمیدن اینکه آیا سرمایه فکری با عملکرد شرکت ارتباط دارد یا خیر؟ پالیک (۲۰۰۰) همبستگی مثبتی میان سرمایه فکری و ارزش بازار و عملکرد شرکت پیدا کرد.
(VAIC)
اگرچه مدل یک روش اندازه گیری مناسب برای سرمایه فکری شرکت می باشد، اما این اندازه گیری ممکن است کامل نباشد. ما در این تحقیق دارایی های نامشهود را به عنوان عاملی مهم در تجارت امروز به مدل پالیک اضافه می کنیم و معتقدیم که دارایی های نامشهود باید مانند دارایی های سرمایه ای در نظر گرفته شوند.
(VAIC)
۲-۵-۱ مزیت روش ضریب ارزش افزوده فکری نسبت به سایر روشها :
اگر چه روشهای گوناگونی جهت سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری سازمان وجود دارد اما مدل پالیک نسبت به سایر روشها بسیار کاربردی تر می باشد.برخی از دلایل برتری این مدل به شرح ذیل می باشد:
کلیه داده های مورد استفاده در مدل پالیک به راحتی از صورت ها ی مالی حسابرسی شده سازمانها قابل استخراج می باشد واین امر باعث افزایش قابلیت تایید و تصدیق محاسبات صورت گرفته می شود.
بر خلاف بسیاری از روش های سنجش سرمایه فکری که ذهنی بوده و در فرایند اندازه گیری با مشکلات زیادی همراه می باشند، مبنای سنجش در مدل پالیک بسیار ساده و استاندارد می باشد .
به دلیل سادگی محاسباتی، مدل پالیک برای استفاده کنندگان و ذینفعان بیرونی سازمان به راحتی قابل درک می باشد.
در این مدل از شاخص های مالی مناسبی جهت اندازه گیری سرمایه فکری سازمان استفاده می شود.
دقت مدل پالیک در اندازه گیری سرمایه فکری سازمان نسبت به سایر روشها بسیار بالا می باشد.
مدل پالیک امکان محاسبه سرمایه فکری نه تنها در کل سازمان، بلکه در تمام سطوح سازمان را فراهم می آورد.
با ارائه اطلاعات تفضیلی، امکان تمرکز بر هریک از زیرمجموعه های سرمایه فکری در سطح سازمان را فراهم می آورد.
این مدل در تحقیقات و پژوهش های معتبری مورد استفاده قرار گرفته است.
۲-۶ بخش پنجم: مزایای و مشکلات اندازه گیری سرمایه فکری
اندازه گیری سرمایه فکری دارای مزایای بسیاری می باشد اما در این میان نباید مشکلات مربوط به سنجش سرمایه فکری را نادیده گرفت.در ادامه به بیان مزایا و معایب اندازه گیری سرمایه فکری می پردازیم.
۲-۶-۱ مزایای اندازه گیری سرمایه فکری
با توجه به مباحث مطرح شده ،شاید این سوال پیش بیاید که مزایای اندازه گیری سرمایه فکری چیست. از جمله مزایای اندازه گیری سرمایه فکری می توان به موارد زیر اشاره کرد :
کمک به تنظیم هر چه بهتر راهبردهای اساسی شرکت و ارزیابی راهبردهای اجرایی در سازمان به وسیله ارزیابی سرمایه فکری
شناخت جریانهای دانشی در درون سازمان و اولویت بندی مباحث دانشی در سازمان

۲۰۰۳

 

 

۸۰

 

 

رابطه ی بین سرمایه فکری (با استفاده از مدل ضریب ارزش افزوده فکری) و عملکرد مالی شرکت های تایوانی

 

 

سرمایه فکری با سودآوری و ارزش بازار شرکت همبستگی مثبت، ولی با بهره وری(نسبت گردش دارایی ها) همبستگی منفی دارد.

 

 

 

 

چن و همکاران

 

 

۲۰۰۵

 

 

۱۹۹۲
تا ۲۰۰۲

 

 

۱۳۶

 

 

بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس سهام تایوان

 

 

سرمایه فکری دارای رابطه مثبت و معنی داری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکتها می باشد.

 

 

 

 

ریاحی بلکوئی

 

 

۲۰۰۳

 

 

۱۹۹۲
تا ۱۹۹۶

 

 

۸۱

 

 

بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد شرکتهای چند ملیتی آمریکایی

 

 

بین سرمایه فکری و عملکرد شرکتهای چند ملیتی آمریکایی رابطه مثبت ومعنی داری وجود دارد.

 

 

 

 

فایرر و ویلیامز

 

 

۲۰۰۳

 

 

۲۰۰۱

 

 

۷۵

 

 

بررسی ارتباط بین کارایی ارزش افزوده سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری با سودآوری، بهره وری و ارزش بازار شرکت های پذیرفته شده در بورس ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی

 

 

بین زیرمجموعه های سرمایه فکری با سودآوری، بهره وری و ارزش بازار شرکت های پذیرفته شده در بورس ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی رابطه معنی داری وجود دارد و سرمایه فیزیکی مهم ترین شاخص تعیین کننده عملکرد شرکت ها در آفریقای جنوبی می باشد.

 

 

 

 

 

۲-۹-۲ تحقیقات انجام شده در داخل کشور
اهم پژوهش های انجام شده در زمینه سرمایه فکری در ایران به این شرح است :
همتی و مهرابی(۱۳۸۹)
در تحقیق خود به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و بازده مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. آنها به منظور سنجش سرمایه فکری از ضریب ارزش افزوده فکری، تدوین شده توسط پالیک استفاده کردند. نمونه آماری تحقیق شامل ۱۴۶ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، برای یک دوره ۵ ساله از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۸۷ بود. شاخص های بازده مالی شامل بازده سرمایه، سود هر سهم و بازده سالانه سهام بود. آنها چهار فرضیه تدوین کردند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها نشان داد که بین سرمایه فکری و عملکرد مالی و عملکرد آتی شرکت همبستگی مثبت وجود دارد. همچنین، سهم سرمایه فکری در عملکرد آتی شرکت در صنایع مختلف متفاوت می باشد. ولی نتایج نشان داد که بین نرخ رشد سرمایه فکری و عملکرد آتی شرکت ارتباطی وجود ندارد.
همتی و مظفری (۱۳۸۹)
در تحقیق خود، به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت های غیرمالی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای ۱۳۸۳ لغایت ۱۳۸۷ پرداختند.نمونه تحقیق شامل ۶۰ شرکت بود که به روش تصادفی طبقه بندی،انتخاب شده بودند. به منظور انجام تحقیق پنج فرضیه اصلی مطرح گردید و برای آزمون فرضیات از روش آماری همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیونی تک متغیره و چند متغیره استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که بین سرمایه فکری و ارزش بازار و عملکرد فعلی و آتی شرکتهای غیر مالی نمونه پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین بین نرخ رشد سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای مورد آزمون ارتباط معنی داری وجود دارد و تفاوت معنی داری بین محتوای اطلاعاتی اجزای سرمایه فکری در پیش بینی عملکرد مالی شرکتهای مورد آزمون وجود دارد.