دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir

 

۲-۴ استنتاجات از نظریات ارائه شده در حوزه های مختلف مفهوم فضا

 

 

با جمع بندی مجموع نظرات افراد مختلف در خصوص فضای شهری و نیز با توجه به نتایج ارایه شده در حوزه فضا می توان نتیجه گیری کرد که فضای شهری، حوزه ای است از فضا که در شاخه سوم یعنی فضای هستی قابل تعریف است. با توجه به طبقه بندی ارایه شده در بخش قبلی، فضای هستی در شاخه ای تقسیم بندی گردید که ارتباط بشر را با یک کلیت فرهنگی و اجتماعی پیوند می زند و از این رو فضای شهری حوزه ای از فضای هستی فلسفی است.
این موضوع از سال های پس از جنگ جهانی دوم همواره بحث اصلی اندیشمندان رسته های مختلف بوده است و از جمله جغرافیدانان: (هربرت: ۱۹۸۱، هاروی: ۱۹۶۱)، مردم شناسان: ( لویاشتراوس: ۱۹۶۳)، باستان شناسان: ( هولدز: ۱۹۷۸، اکو: ۱۹۷۲)، جامعه شناسان: (گیدنز: ۱۹۸۱) و برنامه ریزی شهری (کستلز: ۱۹۷۱، بنتلی: ۱۹۹۹) بدان پرداخته اند. از این رو چنین به نظر می رسد که برای شناخت فضای شهری بستر زندگی عمومی و اجتماعی مردم تلقی می شود و همچنین باید با تاکید بر تاثیر نیروهای اجتماعی و فرهنگی در شکل گیری فضای شهری، نقش این عامل را در درجات بالاتری خاطر نشان نمود. “بنابراین عواملی که بنیان های اصلی فضاهای شهری را شکل می دهند، برآیند نیروهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، حقوقی، دینی و سیاسی هستند”.
از آن جایی که فضاهای اجتماعی حاوی اطلاعات تاریخی می باشند که در طول زمان پدید آمده و توسط عناصر فرهنگی منتقل شده اند، بنابراین فضاهای شهری در بردارنده شاخص های تاریخی هستند و از این رو فضاهای شهری، عامل انتقال میراث فرهنگی جامعه در طول زمان هستند و همین کیفیت فضای شهری است که ” به عنوان سازوکار بزرگ برگزیننده ای عمل می کند که به گونه ای خطا ناپذیر، افرادی را که برای زندگی محیطی خاص از همه مناسب ترند، گزینش کی نماید”.
به همین جهت دست به ایجاد اجتماع می زند و از این رو فضای شهری، حاصل اندیشه ای اجتماعی محسوب می شود و در سایه تفکر اجتماعی و سایر شاخص های مربوط به آن است که این فضا شکل می گیرد. این شاخص ها در بخش های “عملکرد”، “تعامل اجتماعی” و “تعامل بین فرهنگ اجتماع” مورد بحث واقع می شود.

 

 

۲-۵ فضای شهری، اندیشه های اجتماعی

 

 

۲-۵-۱ عملکرد

 

 

عملکردهای فضاهای شهری، دارای ابعاد گوناگونی می باشد و مکان های عمومی نتیجه عملکردهای انسانی با ابعاد اجتماعی و عمومی است. این عملکرد های انسانی دارای خصلت های چند بعدی هستند و ضرورتا در فضا شکل می یابند.
عملکردهای ناشی از فعالیت های انسانی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده و معطوف به هدف معینی می باشند و ضامن بقای جامعه و تداوم بخش زندگی عمومی و اجتماعی مردمان آن جامعه می باشند. بنابراین انتظام عملکرد، مهم ترین وجه فضای شهری است و شناخت آن به منزله شناخت مهم ترین وجه فضای شهری بوده و “انتظام عملکرد است که در آمیختگی رفتارهای انسانی جامعه را باعث می شود”. و از این روست که “تنظیم عملکردهای شهری، از عناصر اساسی و اصلی طراحی شهری به حساب می آید”. البته باید در نظر داشت که تنظیم عملکردهای شهری به خودی خود جزو اصول صرف بوده و ترتیب آن باید با رفتارها و فعالیت های مردم و نحوه استفاده آنان از محیط سازگاری و مطابقت داشته باشد. درضمن با دسته بندی عملکردهای مختلفی که در طول روز دارد مشخص گردد. مردم مختلف، کارهای مختلفی انجام می دهند و بین آن ها می تواند تضادها و برخوردهایی وجود داشته باشد، اما به ندرت ممکن است بین فرم ها وعملکردها تطابق وجود نداشته باشد.
عملکردهای شهری، بر اساس هم پیوندی میان آن ها نیز طبقه بندی است و پس از طبقه بندی آن هاست که نوبت به تحلیل پیوند های میان آن ها می رسد. این عملکردها می توانند دارای دو حالت کلی می باشند که یا عملکردهای رسمی هستند و یا غیر رسمی، عملکردهای رسمی، عملکردهایی هستند که توسط طراحان شهری، برنامه ریزان و دست اندر کاران امور شهری از قبل برای یک فضای شهری در نظر گرفته می شوند در حالی که عملکردهای غیر رسمی، در مکان معین و از پیش تعیین شده ای به ظهور نمی رسند، بلکه در فضای عمومی شکل می گیرند. این عملکردها به طرق مختلف به طور خود به خود و ارگانیک و یا در نبود برنامه از پیش تعین شده، برخاسته از رفتارهای اجتماعی و اقتصادی در فضای شهری حاصل می شوند.

 

 

۲-۵-۲ تعامل اجتماعی

 

 

فضای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی فرد جامعه است که بر اساس پایه های فکری خرد گرایانه، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی شکل گرفته بر پایه ارزش های انسانی شکل می گیرد.
این تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی را می توان عنصر اصلی و اساسی محتوای فضای شهری بر شمرد که روابط انسانی و فعالیت های شهری را تحت تاثیر خود قرار می دهد. در باز شناسی مفهوم تعامل اجتماعی به عنوان پایدار فضای شهری “این مفهوم معطوف به مجموعه پویش ها، گرایش ها و نگرش هایی است که بر پایه عقلانیت جمعی، باورهای مردم سالاری، خود باوری، خردگرایی و قانون گرایی است”. به عبارت دیگر، اگر پیشرفت تمدن شهرنشینی و شهرگرایی و جامعه بشری را در طول تاریخ معطوف و در ارتباط با رشد روابط انسانی و تعامل اجتماعی افراد جامعه در نظر بگیریم و از آن جایی که تعاملات اجتماعی در کامل ترین تعریف خود، در تمامی ابعاد قابل ظهور می رسد، از این رو می توان فضای شهری را مکان ظهور تعامل اجتماعی قلمداد نمود و این چنین است که فضای شهری علاوه بر تاثیر پذیرفتن در شکل گیری خود از تعاملات اجتماعی، به آن شکل نیز می دهد و “از این روست که فضای شهری به واسطه محتوای شکل دهنده خود، مرکز نمادین پایداری ارزش های مردمی است که به بیان قدرت خویش می پردازند و آن را در فضا متبلور می سازند.

 

 

۲-۵-۳ تعامل بین فرهنگ و اجتماع

 

 

شهر به طور کلی قوانین حاکم بر روابط فرهنگی مردمان یک جامعه را در خود به نمایش می گذارد. فرهنگ در اشیا، اشکال، ترسیمات، ابزار و محیط فیزیکی ظاهر می شود و طراحی خانه ها و ساختارهای عمومی به طور صریح بازتاب ارزش ها و اعتقادات یک فرهنگ می باشند.
از اینرو فرهنگ مستقیما از طریق نظام فعالیت ها و با ارایه دستورالعمل های معین ناظر بر انجام فعالیت ها مستقیما بر فضا و محیط شهری تاثیر می گذارد و فضای شهری را محصولی فرهنگی می نمایاند. لذا فضای شهری با رویکردی اجتماعی، به عنوان فضایی ساخته شده، محصول فرهنگی به شمار می آید که تحت تاثیر نیروهای برخاسته از فرهنگ و اجتماع شکل گرفته است. این نیروها مجموعه قوانین و هنجارهای نهادینه شده جامعه است که به واسطه ارزش ها از قدرت و نیروی لازم برای به هنجار کردن مردم برخوردار است و همین نیروها هستند که در تعامل بین فرهنگ و اجتماع به خلق فضای شهری منجر می شوند، به طوریکه توسلی در این خصوص می گوید: “همین نیروها و تعاملات فرهنگی و اجتماعی است که در طول اعصار به شکل گیری توده و فضا منجر شده است”.
مثال این مورد را می توان در شکل گیری فضاهای شهری مختلف در طول تاریخ پیگیری نمود.
فضای شهری آگواری یونان باستان، برخاسته از تفکرات فلسفی و نظرات اقشار عامه مردم در جامعه آن زمان یونان باستان بوده است. در روم باستان، تفکرات مردمی با نظر حکومتی در قالب فوروم خود را می نمایاند و در قرون وسطی استقرار حکومت های محلی، بافت های متراکم و فشرده را متجلی می نماید.
در دوران رنسانس، رشد تفکرات علمی و کشف حقایق فیزیکی و از جمله کرویت زمین و مرکز عالم نبودن زمین، فضاهای شهری خاص خود را به وجود می آورد که در آن میان تاثیرات بازرگانی و تجارت نیز در آن مشهود است و عناصر پیرامون میدان های شهری، از کلیساها و کاخ شاهان، به ساختمان شهرداری و خانه بازرگانان تغییر می یابد. در دوران انقلاب صنعتی، روح زمانه که همانا تحولات شگرف صنعتی و فن آورانه است، فضای شهری را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد و اکنون در ابتدای قرون حاضر فضاهای شهری، بر اساس تفکرات فرهنگی، اجتماع، مشارکت های مردمی، مردم سالاری، قانون گرایی، عقلانیت، برابری و همانند آن ها عمیقا تاثیر پذیرفته و شکل می گیرد و از این رو فضاهای شهری حاصل و نتیجه تعامل فرهنگ و اجتماع می شود که رابطه ای دو سویه باهم دارند.

 

 

۲-۵-۴ ساختار فضایی

 

 

ساختار فضایی شهر حاصل فرآیندهای تاریخی و شرایط متحول اقتصادی – اجتماعی و سیاسی است. ساختار فضایی شهر اعم از ساختار کالبدی شهر می باشد. ساختار فضایی شهر شیوه به طور نسبی پایدار تشکل عناصر و عوامل شهر می باشد که چگونگی استقرار و نحوه ارتباط آنها را با درجه معینی از انتظام و ظرفیت عملکردی سامان می بخشد (حسن زاده رونیزی، ۱۳۸۷: ۱۸).

 

 

۲-۶ دیدگاه های رایج در ارتباط با ساختار فضایی

 

 

۲-۶-۱ دیدگاه سیستمی

 

 

برا اساس این دیدگاه شهر به مثابه سیستمی عمل می کند متشکل از مجموعه ای بیشمار از زیر سیستم ها که در یکدیگر تاثیر متفاوت می گذارند و در کل، مجموعه ای پیچیده را پدید می آورند.