فصل سوم

بررسی تحریمهای اقتصادی و آثار آن بر اقتصاد ایران

مقدمه

ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی در زﻣﺮه اﺑﺰارﻫﺎی دیپلماسی اﺟﺒﺎر در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦالملل ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. ﺗﺤریمهای اقتصادی ﻋﻤﻮﻣاً ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﯽ و اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد. ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ غرب، بر اﯾﻦ اﻣﺮ واقف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ نوسازی، ﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺷـﺪه اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮرﻫﺎی درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. ﭼﻨﯿﻦ اﺑﺰاری ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮاﻧﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮادﺳﺘﯽ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی را ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از اﺑﺰارﻫﺎی دیپلماسی اﺟﺒﺎر برای ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎزی ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ اما ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﻗﻮاﻋﺪ مربوط ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ. در این فصل سعی داریم واژۀ تحریم، انواع و اهداف آن را همراه با مروری بر تاریخچه تحریمهای اقتصادی در جهان و ایران تأثیر آن را بر وضعیت اقتصادی و ایجاد بحران مالی در دولت رانتیر ایران بررسی کنیم.

گفتار اول: مروری بر واژه شناسی تحریم

۱-واژه شناسی تحریم

۱-۱- Sanction

نوعی جریمه که با هدف واداشتن تحریم شونده به اطاعت از قانون صورت می‌گیرد، مانند: تحریم‌های علیه ایران، تحریم به معنای وسیع ، انواع گوناگونی از اقدامات را در برمی گیرد، از جمله تعلیق روابط سیاسی ، ایجاد وقفه در ارتباطات از راه محدود ساختن یا قطع کردن بخشی از امور تجاری و مالی یا تمامی آن ، و برخورد نظامی( فرهنگ فشرده علوم سیاسی آکسفورد) ذیل ” “sanctionدولت تحریم کننده را دولت آغازگر و دولت تحریم شونده را دولت هدف مینامند.
دایره المعارف Sanction and Guarantee در تعریف sanction آورده است:
” مجازات و ضمانت در وسایلی هستند که از طریق اقدامات دستهجمعی دولتها ﺑـﺮﺍﻱ ﺍﺟـﺮﺍﻱ ﻣﻘـﺮﺭﺍﺕ ﺣﻘـﻮﻕ بینالملل علیه دولت دیگرآغاز و به ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ قوای نظامی ختم میشوند(تقیزاده، ۱۳۵۴: ۱۰). در جایی دیگر درباره این لغت آمده است: (Sanction) به معنای ضمانت اجرا یا ﻣﺠﺎﺯﺍتها، ﺍﻗــﺪﺍﻣﺎﺕ تنبیهی سیاسی، ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻳﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ هستند که ﺍﺯ ﻃﺮیق سیستم ﺍﻣﻨﻴﺖ دسته جمعی علیه ناقضین حقوق بینالملل اعمال میگرددC. M. J. Vild , Op.Cit PP.87)).

۱-۲- Boycott

تحریم ﺩﺭ ﺩﺍیرهالمعاﺭﻑ ﺑﺮﻳﺘﺎنیکا،Boycott اینگونه تعریف شده: خودداری و اصرار به امتناع ﺍﺯ ﺑﺮقراری رابطه تجاری، ﺑﺎﺯﺭگانی ﻭ ﺍجتماﻋﻲ با شخص ﻭ ﻣﻮضوعی که در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺁﻥ، ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ(آریانپور، ۱۳۷۳: ۴۳).
در علوم سیاسی، فعالیتی اعتراضی در شکل خودداری از انجام یک کار، مانند: تحریم انتخابات، تحریم بازی‌های المپیک

۱-۳- Embargo

ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﻱ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻓﺎﺭﺳﻲ ذیل ﻭﺍژﻩ Embargo این معانی آمدهاند باﺯﺭﮔﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺠﺎﺭﺕ، ﺍﻳﺴﺖ، ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺖ، ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛـﺮﺩﻥ ﻛﺸﺘﻲ ﺩﺭﺑﻨﺪﺭ ممنوع کردن، رفت ﻭ ﺁﻣﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺍﻳﺴﺖ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺷﺘﻦ، ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ، ﺗﺤﺮﻳﻢ، ﻣﺎﻧﻊ ﻭ ﻣﻨﻊ ﺻﺪﻭﺭ جنس، ﻣﻨﻊ ﻭﺭﻭﺩ. ﺩﺭ فرهنگ لغات ﻭاصطلاحات سیاسی زیر ﻋﻨــﻮﺍﻥ Embargo ﺁمده است: تحریم، ﻣﺤﺪﻭﺩﻳﺖ، ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺩﺍﺩ ﻭ ستد با یک کشور، ممنوع کردن ﺧﺮید ﻭ فرﻭﺵ کالای بخصوص(ﭘﻼﻧﻮ ﻭﺭﺩﻩ،۱۳۷۵: ۱۵۸).

گفتار دوم: مروری بر پیشینه تحریمها

۲-۱- تاریخچه تحریمها

ﺩﺭ این گفتار به طور مختصر به ﺑﺮﺭسی تحریمها ﺩﺭ سه ﺩﻭﺭﻩ ﺯمانی، یعنی قبل ﺍﺯ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ، ﻣﻘـﺎﺭﻥ با ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﭘﺮﺩﺍﺯﻳﻢ.
۲-۱-۱- قبل از تشکیل سازمان ملل؛
ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍبزﺍﺭ ﺟﻨﮕﻲ ﻭ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﻪ ﺯﺍﻧﻮ ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻥ ﺩﺷﻤﻦ ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑﺎﺯ ﻣﻄﺮﺡ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺭﻭﻡ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺑـﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺁﺏ ﻭ ﺁﺗﺶ ﺑﺮ ﺩﺷﻤﻦ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ «مشهورﺗﺮﻳﻦ نمونهﺍﻱ که ﺩﺭ خصوص تحریم ﺩﺭ ﻳﻮنان قبل ﺍﺯ ﻣﻴﻼﺩ ﺍﺳﺖ. ﺣﻜﻢ ﭘﺮﺳﻞ در سال ۴۳۲ فبل از میلاد است. این حکم ورود محصولات از «مگارا» ﺑـﻪ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺠﺎﻭﺯﺍت ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﻟﺖ ﺷـﻬﺮ ﻣﻤﻨﻮﻉ ﻛﺮﺩ(براتی، ۱۳۷۳: ۷۴). ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﻴﺰ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺩﺭﺕ ﺑـﻪ ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﺍﻗـﻮﺍﻡ ﺩﻳﮕـﺮ ﻧﻤـﻮﺩ ﻗـﻮﻡ ﻳﻬـﻮﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻣﻴﻼﺩ، ﻗﻮﻡ ﻳﻬﻮﺩ، ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﺭﺍ ﻋﻠﻴﻪ فرقههای ﺩﺭﻭنی ﺧـﻮﺩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲﻫﺎ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻧﻤﻮﺩ(عسگرخانی، ۱۳۷۵).
ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻧﻮﺯﺍﻳﻲ (ﺭﻧﺴﺎﻧﺲ) ﻧﻴـﺰ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﻭ ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎﻱ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺑـﻪ زﺍﻧﻮ ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻥ ﺣﺮﻳﻒ ﻭ دست ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻣـﻮﺭﺩ ﻧﻈـﺮ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷـﺖ. ﺩﺭ ﺍﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻮﻧﺎﻥ، ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺑـﻪ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﻫﻤﻜﺎﺭﻱ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺍﻧﺠﺎمید؛ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺳﺒﺐ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺭﻓﺎﻩ ﻫﻤﻪ ﻃﺮﻓﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻧﺪ، ﺍﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﻫﺎﻱ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﺍﻧﺠﺎﻣﻴﺪ.
ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻣﻴـﺎﻥ ﺩﻭلتﻫﺎ، ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ دولتها ﭼﻴﻦ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﺭﺍ ﻋﻠﻴﻪ ﺩﻳﮕﺮ دولتها ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ژﺍﭘﻦ ﻭ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤـﺪﻩ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻛﺮﺩ و بین سال ۱۹۰۹ تا ﺳـﻴﺰﺩﻩ ﺳﺎﻝ ﺑﻌﺪ یازده مورد دیگر تحریم اعمال کرد. ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ، ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺍﺯ ﻗﺮﻥ ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺷـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ. ﺳﺎﻛﻨﺎﻥ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺩﺭ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ به قانون در آمد[۲]، قانون شکر[۳] ۱۷۶۴ و قانون تمبر[۴] ۱۷۶۵ پارلمان بریتانیا، کالاهای انگلیسی را تحریم کردند که در نهایت به انقلاب آمریکا منجر شد. نمونههای تحریم در تاریخ آمریکا از ابتدای استقلال تا کنون، بسیار است(عسگرخانی، همان).
ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﺸﻮﺭ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺟﻨﮓ ﻭ ﻳﺎ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺟﻨﮓ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬﺍﺷﺘﻦ ﺑـﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻨﮓ ﺍﻋﻤـﺎﻝ میگردید. ﺫﻛﺮ ﺍﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﺍﻧﻴﻢ ﭘﺲ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﺎﻥ جنگهای ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ، ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﺩﺭ ﻣﻌﺎﻫﺪهﺍﻱ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮﺭ ﺍﻧﮕﻠﺴﺘﺎﻥ ﺑـﻪ ﺍﻣﻀﺎء ﺭﺳﺎﻧﻴﺪ، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺣﺮﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮﺩ. ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻭ اوضاع ﻭ ﺍﺣﻮﺍﻟﻲ ﺑﺮﺧﻼﻑ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻭ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺸﺮﻱ ﺑﺮﺷـﻤﺮﺩ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﺤﻜﻮﻡ ﻛﺮﺩ. ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﺸﻮﺭ ﺑـﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﭘﺲ ﺍﺯ جنگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺩﻭﻡ ﺗﺎ ﻛﻨﻮﻥ ﻣﻜﺮﺭاً ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺍﻫﺮﻡ ﻓﺸﺎﺭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ(عسگرخانی، همان).

۲-۱-۲- بعد از تشکیل جامعه ملل قبل از (۱۹۴۵)؛

ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺎمعه ملل ﺑﻌﺪ ﺟﺪﻳﺪﻱ ﺑﻪ ﺭژﻳﻢ تحریمها ﺩﺍﺩ. بر ﺍﺳﺎﺱ ﭘﻴﺶبینی ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬﺍﺭﺍﻥ ﺍﻳﻦ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ، ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺩﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﺣﻔﻆ ﺻﻠﺢ ﻭ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﻲ ﻭ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻨـﮓ ﺍﻓـﺮﻭﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﻣﻴﺜﺎﻕ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ملل امکان ﺍﻋﻤـﺎﻝ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺑـﻴﻦﺍﻟﻤﻠﻞ ﺩﺭ ﻗـﺮﻥ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﮔﺮﺩﻳﺪ. ﺑﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ پیشرفت ﺭﻭﺯ ﺍﻓﺰﻭﻥ ﺣﻘـﻮﻕ ﺑﻴﻦﺍﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺗﺪﺭﻳﺠﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ جمله قطع روابط تجاری و مجازات نظامی علیه دولتی که تعهدات ناشی از میثاق را نقض میکرد پیشبینی شد(ممتاز، ۱۳۶۰: ۲۲).
برﻃﺒﻖ ماده ۱۶ ﻣﻴﺜﺎﻕ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻀﻮﻱ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻘـﺾ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ ﻣﻴﺜـﺎﻕ ﻣﻲشد، ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ کشوری ﻛـﻪ علیه ﺳﺎﻳﺮ ﺍﻋضای ﺟﺎﻣﻌﻪملل مبادرت به جنگ نموده ﺑﺎﺷـﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ، ﻭ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺍﻋﻀﺎﻱ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﻮﻇـﻒ بودند که بیﺩﺭﻧـﮓ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻭﻟﺖ ﺧﻄﺎ ﻛﺎﺭ ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ. ﺍﺯ ﺍﺑﺘﺪﺍﻱ ﺣﻴﺎﺕ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺍﻣﻴﺪ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴـﻖ ﺗﺤـﺮﻳﻢها ﺑـﻮﺩ. ﻭﻳﻠﺴﻮﻥ ﺭﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮﺭ ﻭﻗﺖ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﺪﺍﺭﺍﻥ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺑـﻮﺩ ﺑـﺮ ﺍﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺩﺍﺷﺖ ﻛﻪ حتماً ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﻗﻄﻊ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﻭ ﻣﺎﻟﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺳﻼﺣﻲ در برابر ﺩﻭﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺜﺎﻕ ﺭﺍ ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺕ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺩﺭ ﻣﻴﺜﺎﻕ ﺑﻪ ﺯﻭﺭ ﻣﺘﻮﺳﻞ متوسل میشود، استفاده شود(شایگان، ۱۳۷۸: ۱۰). ویلسون طی یک سخنرانی در سال ۱۹۱۹ اعتقاد خود را در مورد تحریمهای ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻥ میکند، « ﺍﻳﻦ ﺭﺍﻩ ﺣﻞ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺻﻠﺢﺁﻣﻴﺰ ﺁﺭﺍﻡ ﻭ ﻣﺮﮔﺒﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎﺯﻱ ﺑـﻪ ﺯﻭﺭ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ. ﺭﺍﻩ حل ﻭحشتناکی ﺍﺳـﺖ. تحریمهای اقتصادﻱ ﺑﺮ ﺯندگی مرﺩﻡ ﺩﺭ خارج ﺍﺯ کشوﺭ هدف ﺗﺄﺛﻴﺮﻱ ندارﺩ، اما فشاری ﻭﺍﺭﺩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻭﺭﺩ ﻛﻪ هیچ ملتی ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻌﺎصر تاب ﻣﻘﺎﻭمت ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺁﻥ را ندارد» (شایگان، همان).
در جنگ جهانی دوم جامعه بینالمللی شاهد این واقعیت بود که این سلاح- سلاحی که ویلسون از آن یاد میکند از سلاحهای آتشین هم خطرناکتر است(ممتاز، پیشین).
ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘـﺲ ﺍﺯ تصویب ﺍﻳـﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎ، ﺷـﺮﺍﻳﻂ ﻭ ﻣﺤﺘـﻮﺍﻱ ﻗـﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺗﻮﺍﻓﻖ شده بین ﺍنگلستان ﻭ فرانسه (ﺗﻮﺍفقنامه ﻫﻮﺁﺭـــ ﻻﻭﺍﻝ)[۵] آشکار ساخت که دو دولت مذکور ﻣﺼﻤﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺩﺭ ﻣـﻮﺭﺩ ﺍﺗﻴـﻮﭘﻲ ﺑـﺎ ﺍﻳﺘﺎﻟﻴـﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ. تحریمهای مذکور در ژوئیه ۱۹۳۶ پس ﺍﺯ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺍﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻛﺸﻮﺭ ﺍﺗﻴﻮﭘﻲ ﺭﺍ ﻛﺎﻣًﻼ ﺗﺼﺮﻑ ﻧﻤﻮﺩ، ﻟﻐﻮ ﺷﺪ(تقیزاده، ۱۳۵۴: ۱۴۷-۱۵۶). ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻋﻀﺎﻱ جامعه ملل ﻭ ﺧﺼﻮصاً عدم حضور ایالات متحده ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺭژﻳﻢ ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎﻱ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻗـﺪﺭﺕهای ﺑـﺰﺭگ ﺍﻭﺍﻳـﻞ ﻗـﺮﻥ ﺑﻴﺴـﺘﻢ ﻛﺎﺭﺍﻳﻲ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﻛﻤﺘﺮﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻱ ﮔﺬﺍﺭﺩ. ﭼﺮﺍ ﻛﻪ ﻭﺍﻛﻨﺶ ﺿﻌﻴﻒ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﻠـﻞ ﺩﺭ ﻗﺒـﺎﻝ ﺣﻤﻠـﻪ ﺍﻳﺘﺎﻟﻴـﺎ ﻋﻠﻴـﻪ ﺍﺗﻴـﻮﭘﻲ ﺩﺭ ﺍﻛﺘﺒـﺮ ﺳـﺎﻝ ۱۹۳۵ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻭ ﻓﺮﺍﻧﺴﻪ ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ ﺣﻤﻠـﻪ ژﺍﭘـﻦ ﺑـﻪ ﻣﻨﭽـﻮﺭﻱ ﺑﻲتأثیر ﺷﺪﻥ ﺗﺤﺮﻳﻢهای ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ژﺍﭘـﻦ ﺑـﻪ ﺷﻜﺴـﺖ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻬـﺎﻱ اقتصادی ﻭ ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﺩﺭ ﺭﻛﻮﺩ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ. ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ شکست ﻭناکامی تحریمهای اقتصادی ﻣﺬﻛﻮﺭ ﺑﺎﻋﺚ تحلیل رفتن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﺷﺪ. ﺑﻄﻮﺭیکه ﻧﻬﺎﻳﺘـًﺎ ﺩﺭ سال ۱۹۳۹ جامعه ملل عملاً در حفظ ﺻﻠﺢ ﻧﺎﻛﺎﻡ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ شروع جنگ جهانی ﺩﻭﻡ ﻭگسترش ﺁﻥ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اعظمی ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﻋﻤﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ رسید(داگسی، ۱۳۷۶: ۱۹۵).
۲-۱-۳- تحریم در دوره سازمان ملل متحد؛
ﭘﺲ ﺍﺯ ﻋﺪﻡ ﻛﺎﺭﺍﻳﻲ ﻭ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً انحلال جامعه ملل ﻛـﻪ ﺑـﺎ جنگ جهانی ﺩﻭﻡ همراه شده بود ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺩﺭ سال ۱۹۴۵ و به دنبال آن با لازم اجرا شدن منشور ملل متحد منشور ملل متحد اﺑﺰﺍﺭﻫﺎﻱ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺗﺤﺮیمها فراهم آمد. ﺍﺯ آنجا ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ابَر قدرتها عامل مهمی ﺩﺭ پیروزی آنان ﺩﺭ جنگ جهانی ﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩ، ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻜﻢ میکرد ﻛﻪ بعد ﺍﺯ جنگ نیز ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ رهیافت برای حفظ صلح استفاده شود. با این ملاحظه منشور ملل متحد در دوم ژوئن سال ۱۹۴۵ به امضاء رسید. ﻣﻨﺸﻮﺭ ﻧﻴﺰ مانند میثاق ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﻛـﻪ ﺍﺳﺎساً ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨـﺪﻩ ﺳﻴﺎﺳـﺖ قدرتهای ﺑﺰﺭگ ﺑﻮﺩ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺗﺪﻭﻳﻦ ﺷﺪﻩ ﺑـﻮﺩ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺪﻭﺩ ﺯﻳـﺎﺩﻱ ﻣﻨـﺎﻓﻊ قدرتهای بزﺭگ ﺭﺍ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ. پنج ﻛﺸـﻮﺭ ﻗﺪﺭﺗﻤﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻋﻀﺎﻱ ﺍﺻﻠﻲ ﺷﻮﺭﺍﻱ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ را یافتند ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻋﻀﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ بگیرند. اعضای دائم میبایستی ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ که ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎ ﺩﺭ ﭼﻪ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺷﻮﺩ. ﺗﻮﺍﻧﺎ
ﻳﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺩﺭ ﻣﻨﺸـﻮﺭ ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮﺍﻥ یک ﺍﺑـﺰﺍﺭ ﻣﺤﻮﺭﻱ که ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺁﻥ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ و (ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ) ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧـﺪ ﻋﻜـﺲ ﺍﻟﻌﻤﻠﻲ ﺑـﻪ تهاجم نظامی یا نقض دیگر مفاد منشور نشان دهند تعبیه شد(زهرانی، ۱۳۷۶: ۱۹).
ﺩﺭ ﻣﻨﺸــﻮﺭ ﺍﺯ ﻋﺒــﺎﺭﺕ ﺗحریم(Sanction) استفاده نشده است اما در مقررات آن از اجرای اقداماتی[۶] یاد میکند که در عمل میتواند به صورت تحریم اجرا شود. ﻃﺒﻖ ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻨﺸﻮﺭ، ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﻠﺢ، ﻧﻘض ﺻﻠﺢ ﻭ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺗﺠﺎﻭﺯ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺩﻭﻟﺖ ﻋﻀﻮ، ﺷـﻮﺭﺍﻱ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺍﻳـﻦ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ میﺗﻮﺍند ﺑـﻪ منظور تضمین صلح ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺕ ﺍﺟﺮﺍﺋﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﺩ. اﺧﺘﻴﺎﺭ برقرای تحریمهای ﺍﻗﺘﺼـﺎﺩﻱ اجباری ﺑـﻪ ﺷـﻮﺭﺍﻱ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. بر اساس ماده ۳۹ منشور، زمانی که شورا به این نتیجه برسد که صلح تهدید یا نقض شده یا عمل تجاوزی صورت گرفته است به تحریم مبادرت میکند(همان).
طبق ماده ۴۱ منشور:
“ﺷﻮﺭﺍﻱ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ بگیرﺩ ﻛـﻪ برای اجرای تصمیمات ﺁﻥ ﺷـﻮﺭﺍ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺗﻲ انجام دهد که ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑـﻪ ﻛﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴﺮﻭﻱ ﻣﺴﻠﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ، میتواند ﺍﺯ اعضای ملل ﻣﺘﺤـﺪ ﺑﺨﻮﺍﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﻣﺒﺎﺩﺭﺕ ورزند. این اقدﺍﻣﺎﺕ ممکن ﺍﺳـﺖ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎﻡ ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺍﺯ روابط، اقتصادی ﻭ ارتباطات ﺭﺍﻩ ﺁهن، ﺩﺭیاﻳﻲ، هوایی، ﭘﺴـﺘﻲ، ﺗﻠﮕﺮﺍﻓﻲ، ﺭﺍﺩﻳﻮﻳﻲ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻲ ﻭ ﻗﻄﻊ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ.”