۲-۵-عناصر سرمایه فکری

از زمان پیدایش سرمایه فکری محققین بسیاری درصدد تبیین مفهوم سرمایه فکری به واسطه تأثیر قابل توجه آن بر عملکرد سازمانی و کسب قابلیتهای محوری در محیط رقابتی امروز بوده‌اند. از جمله مزایای بررسی ابعاد سرمایههای فکری را میتوان به شناسایی و تعیین داراییهای ناملموس، تشخیص الگوهای جریان دانش در سازمان، اولویتبندی مباحث کلیدی دانش، سرعتدهی به الگوهای یادگیری سازمانی، ایجاد فرهنگ عملکردگرا،… را اشارهنمود(فقیهی و فیضی،۱۳۸۵).
در ادامه به تشریح عناصر عمده سرمایه فکری میپردازیم:

۲-۵-۱-سرمایه انسانی[۱۳]

سرمایه انسانی نشان دهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است. همچنین، بروکینگ[۱۴] (۱۹۹۶) معتقد است دارایی انسانی یک سازمان شامل مهارت‌ها، تخصص، توانایی حل مسأله و سبکهای رهبری است.
استوارت[۱۵] (۱۹۹۷) اظهار می‌کند اگرچه دریک سازمان یادگیرنده، کارکنان به عنوان مهمترین دارایی در نظر گرفته می‌شوند، با این وجود آنها در تملک سازمان نیستند، چراکه هنوزیک بحث داغ این است که آیا دانش جدید ایجاد شده توسط کارکنان، متعلق به سازمان است یا خیر؟ برای مثال، یک برنامه نویس نرم‌افزار یک شرکت که در تعطیلات آخرهفته درمنزل یک برنامه تدوین می‌کند، آیا شرکت هنوز می‌تواند ادعا کند که این برنامه متعلق به آن است؟ سرمایه انسانی سبب شده است که سازمان‌ها تا حد زیادی به دانش و مهارت‌های کارکنانشان برای ایجاد درآمد، رشد و همچنین بهبود کارآیی و بهره وری متکی شوند(قلیچ لی و مشبکی، ۱۳۸۵).
رس و همکارانش[۱۶](۱۹۹۷)معتقدند کارکنان سرمایه فکری را از طریق شایستگی، نگرش و چالاکی فکری خود ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده سرمایه انسانی بنگاه اقتصادی مجموعهی مهارت‌های نیروی کار، عمق و وسعت تجربه آنان است. منابع انسانی می‌تواند به منزله روح و فکر منابع سرمایه فکری باشد. این سرمایه در شب با ترک سازمان از سوی کارکنان از شرکت خارج می‌شود اما، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای حتی با ترک سازمان در شب هم، بدون تغییر باقی می‌ماند. سرمایه انسانی شامل: الف) مهارت‌ها و شایستگیهای نیروی کار ب)دانش انان در زمینه هایی که برای موفقیت بنگاه اقتصادی مهم و ضروری هستند و ج)استعدادها،اخلاق و رفتار آنان است(مار،۲۰۰۸). بروکینگ معتقد است دارایی انسانی یک بنگاه اقتصادی شامل مهارت ها، تخصص‌ها، توانایی حل مساله و سبکهای رهبری است. اگر در یک بنگاه اقتصادی سطح گردش کارکنان بالا باشد، این موضوع ممکن است به این معنی باشد که سازمان این جزء مهم از سرمایه فکری خود را از دست داده است(بروکینگ،۱۹۹۶).
سرمایه انسانی، پایه سرمایه فکری و عنصر اساسی در اجرای وظایف آن محسوب می‌شود(چن و همکاران،۲۰۰۴).
این سرمایه میتواند به عنوان مولد ابداع قلمداد شود، چه این ابداع مربوط به محصول یا خدمت جدید باشد و چه در زمینهی بهبود فرایندهای تجاری(ریاحی بلکویی[۱۷]،۲۰۰۳).
امروزه در فضای جهانی شدن، سرمایه انسانی پیشرفته یکی از ضرورتهاست و دیگر امری تشریفاتی نیست. در ادامه شاخصههای سرمایه انسانی از دیدگاه‌های مختلف ارائهشده است:
(شفیعا و همکاران،۱۳۸۹)

1. دانش فنی

۱٫۱میزان تحصیلات بالاتر کارکنان دانشور
۲٫۱توجه به آموزشهای دوره
۳٫۱دانش رهبری سازمان

2. توانمندی و مهارت

۱٫۲ توانمندی سازمان در نگهداری دانشور
۲٫۲استفاده از مشاوران متخصص
۳٫۲توجه به میزان آشنایی کارکنان
۳٫شایستگی حرفه‌ای
۱٫۳ وفاداری و تعهد کارکنان
۲٫۳ رضایت‌مندی کارکنان دانشور
۳٫۳ توانمندی سازمان در ایجاد انگیزه
شاخصهای ارائه شده توسط گروهICM : ( [۱۸]( ICM Group,1998

• ساختار و سیستمهای سازمان

۱٫۲ میزان سرمایهگذاری در زیر ساخت فناوری اطلاعات
۲٫۲استفاده از تکنیکهای مدیریت پروژه
۳٫۲ میزان گرایش سازمان به دریافت استانداردهای جهان

3. فرآیندهای داخلی

۱٫۳کارایی فرآیندهای سازمان
۲٫۳میزان پشتیبانی فرآیندها از ایدههای نوین
۳٫۳ فرآینهای دانش بر سازمان
۴٫فرهنگ سازمان
۱٫۴یادگیری سازمانی، استفاده مجدد و مکرر از دانش
شاخصهای ارائه شده توسط گروهICM : ( ( ICM Group,1998
نسبت هزینههای اداری به درآمد کل
نسبت تعداد مشتریان به تعداد کارکنان
تعداد قرادادهای نهایی شده بدون خطا
سرمایهگذاری درIT
روس و همکاران: (روس و همکاران، (۲۰۰۰
نسبت فعالیتهای تأمینکننده به مشتری
میزان استمرار ارتباط با مشتری
نگهداری و حفظ مشتری
نسبت هزینههای اداری به کل درآمد
درآمد حاصل از امتیازها و نرمافزارها
تعداد فرایندهای انجامشده بدون خطا
زمان متوسط هر فرایند
درصد فعالیت‌های ناشی از طراحی محصول جدید
تلاشهای آموزش
نسبت هزینه بازسازی نسبت به هزینههای عملیاتی
تعداد امتیازها، نرمافزارها و طرحهای جدید

۲-۵-۳- سرمایه رابطهای

بروکینگ در بخش دارایی‌های بازار به مشتریان، وفاداری آنها و کانالهای توزیع که مرتبط با سرمایه مشتری هستند اشاره میکند. هم‌چنین اظهار میکند که سرمایه مشتری عبارت از اطلاعات بازار برای استفاده در جذب و حفظ مشتریان است. موضوع اصلی سرمایه مشتری، دانش موجود در کانالهای بازاریابی و روابط با مشتریان است که نشاندهنده توانایی بالقوه یک سازمان به خاطر عوامل نامشهود بیرونیاش است. اگر چه اصطلاح سرمایه مشتری در ابتدا توسط هیوبرت ساینت اچ^[۲۱] مطرح شد، تعاریف جدید مفهوم آن را به سرمایه ارتباطی(رابطه ای) توسعه دادهاند که شامل دانش موجود در همه روابطی است که سازمان با مشتریان، رقبا، تأمینکنندگان، انجمنهای تجاری یا دولت برقرار میکنند. به علاوه، روس و همکاران اظهار میکنند که سرمایه ارتباطی شامل روابط با ذینفعان درون و بیرون سازمان است. یک نشانه سرمایه ارتباطی که مربوط به مشتریان است، بازارگرایی است. کوهلی و جاورسکی^[۲۲] عقیده دارند که بازارگرایی عبارت از ایجاد هوشمندی بازار در سطح سازمان نسبت به نیازهای موجود و آینده مشتریان است. در نهایت، گسترش این هوشمندی باید به طور افقی و عمودی در درون سازمان انجام گیرد بطوریکه بتوان شایستگی پاسخگویی به تغییرات بازار در سطح سازمان ایجاد کرد. فورنل در نتیجه مطالعات خود دریافت کرد که رضایت مشتریان میتواند رابطه کسب و کار را حفظ کند، انعطاف پذیری قیمت محصول را کاهش دهد و اعتبار یک شرکت را افزایش دهد(قلیچ لی و غلام زاده،۱۳۸۴).
مطالعات شواهد بیشتری را درباره اهمیت سرمایه مشتری به عنوان یک جزء کلیدی سرمایه فکری کلی یک سازمان فراهم میسازد. رشد سرمایه مشتری به حمایت از سرمایه انسانی وسرمایه ساختاری بستگی دارد. به طورکلی، سرمایه مشتری، که به عنوان یک پل و واسطه در فرایند سرمایه فکری عمل میکند، عامل تعیینکننده اصلی در تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازاری ودر نتیجه، عملکرد کسب وکار سازمان است. تعاریف جدید، مفهوم سرمایه مشتری را به سرمایه رابطهای توسعه دادهاند، که شامل دانش موجود در همه روابطی است که سازمان با مشتریان، رقبا، تامین‌کنندگان، انجمن‌های تجاری یا دولت برقرار میکند(چن و همکاران،۲۰۰۴).
سرمایه رابطهای شامل همه روابطی است که بین بنگاه اقتصادی با هر فرد یا بنگاه اقتصادی دیگری وجود دارد. این روابط شامل مشتریان، واسطه‌ها، کارکنان، تامینکنندگان مواد اولیه، مقامات قانونی، اعتباردهندگان و سرمایهگذاران است. روابط مزبور به دوگروه کلی تقسیم میشوند: گروه اول روابطی هستند که از طریق قرارداد با مشتریان و تامینکنندگان مواد اولیه یا شرکای اصلی، رسمیت مییابند. گروه دوم بیشتر شامل روابط غیررسمی هستند. سرمایه رابطهای به عنوان یک پل و سازمان دهنده عملیات سرمایه فکری تلقی و عامل تعیینکننده درتبدیل سرمایه فکری به ارزش بازار است. این سرمایه شامل استحکام و وفاداری مناسبات و روابط با مشتری است. رضایت مشتری، سلامت مالی و حساسیت قیمت ممکن است، به عنوان شاخصهای این نوع سرمایه بکارروند. تفکیک سرمایه رابطهای از سرمایه انسانی و ساختاری گویای اهمیت آن در ارزش بنگاه اقتصادی است. علائم تجاری، شهرت و آوازه شرکت یا کالاها و خدمات آن، که منعکس کنندهی روابط بین شرکت‌ها و مشتریان(بالقوه یا بالفعل) آنها هستند، نیزدراین گروه از دارایی‌ها قرار می‌گیرند( مار، ۲۰۰۸).
سرمایه مشتری(رابطه‌ای) به عنوان یک پل و سازمان دهندهی عملیات سرمایه فکری تلقی میشود و یک عامل تعیینکننده در تبدیل سرمایه ی فکری به ارزش بازار است(چن و همکاران،۲۰۰۴).

۲-۵-۴- مالکیت معنوی

مالکیت معنوی شامل مجموع داراییهای دانشی یک سازمان است که در قالب حق ثبت، کپیرایت، نام تجاری و علامت تجاری ثبت شدهاند. از سوی دیگر رازهای تجاری، طرحهای صنعتی و مجموعه فرآیندهایی که مالکیت آنها از لحاظ قانونی از آن سازمان است نیز جزیی از مالکیت معنوی محسوب می‌شوند(مار،۲۰۰۴).
اجزاء نامبرده شده عموماً جزء آندسته از نامشهودهایی محسوب میشوند که در ترازنامهها وجود دارند. حق ثبت و اختراع حقی انحصاری است که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‌شود. هر حق ثبت و اختراع به صاحب آن اجازه میدهد تا دیگران را از ساخت، استفاده یا فروش اختراع مربوطه در دورهی زمانی ثابت و مشخصی، منع نماید. به مالکیت معنوی میتوان انواع لیسانسها و توافقنامههای فرانشیز[۲۳] را نیز افزود. در یک قرارداد فرانشیز امتیازدهنده به امتیازگیرنده حق استفاده از یک اختراع، حق اختراع، نشان تجاری، فرمول محصول، نام شرکت یا هر چیز باارزش دیگری را واگذار میکند. علاوهبراین امتیازدهنده کمک‌های عملیاتی و مدیریتی را نیز در اختیار امتیازگیرنده قرارمیدهد.

۲-۵-۵-. تحقیق و توسعه(R&D)

R&D به یک بخش خودکفا در سازمان اطلاق میشود که با زمینههایی مانند تحقیق مداوم در زمینه ارائه محصولات و خدمات جدید ارتباط دارد.
در سالهای اخیر R&D در تیررس توجهات زیاد در مقوله سرمایه فکری قرار گرفتهاند، چرا که در اقتصاد دانشی ایدهها و نوآوریهای مرتبط با محصولات و فرآیندها مهمترین منابعی هستند که میتوانند جانشین زمین، انرژی و مواد خام بشوند. مخصوصاً در صنایعی مانند تکنولوژی ارتباط نقش R&D به سرعت درحال تغییر و پررنگتر شدن است. ابرنتی[۲۴] و همکارانش(۲۰۰۳) در زمینه اهمیت R&D مطالعاتی انجام دادهاند که ماحصل همگی آنها به صورتی کاملاً مشخص نشان دهنده عایدات مثبت ناشی از سرمایه گذاری در R&D شرکتها بوده است . قابل توجه اینکه بازگشت سرمایه به شرکت از این طریق چندین برابر بازگشت سرمایه حاصل از سرمایهگذاری در زمنیه داراییهای مشهود میباشد. آنها نشان دادهاند که بدون سرمایهگذاری در زمینهR&D، یک شرکت قادر به تشخیص و بکارگیری اقتصادی فرآیندهای تکنولوژیکی جدید نخواهند بود(چن،۲۰۰۵).
تاکنون بسیاری از محققان در رابطه با وجود ارتباط مشخص و معنیدار مابین هزینههای R&D و عملکرد کسبوکار و همینطور ارزش بازار تحقیق کرده و به نتایج مثبتی در این زمینه دست یافتهاند.
بدیهی است که تمامی هزینههای انجام گرفته در R&D، چه آنهایی که در رابطه با طراحی محصولات و یا فرآیندهای جدید هستند یا آنهایی که مرتبط با انجام بهبودهای چشمگیر در محصولات یا فرآیندهای موجود از طریق ایجاد یک نمونه آزمایشی و یا تولید آزمایشی هستند، با آنکه هزینهبر محسوب میشوند اما منفعتهایی را برای یک سازمان به ارمغان می‌آورند.
همانگونه که بیان گردید سرمایهگذاری درR&D فرصتهایی برای اعضای سازمان در زمینه افزایش، تعریف و بکاربستن تکنولوژیهای جدید پدیدار میکند، که این امر منجر به تولید محصولات و خدماتی خواهد شد که سودآوری سازمان را افزایش می‌دهد. فهم بهتر از یک تکنولوژی منجر به بالا رفتن توانمندی‌ها برای بدست آوردن دانشی جدید و متعاقب آن افزایش میزان سرمایه انسانی خواهد شد. بر اساس تحقیقات انجام پذیرفته توسط بونتیس(۲۰۰۴) اینگونه فرض شده که شرکتها عموماً دانش کارکنانشان را به سیستمها و فرآیندهای سازمانی تزریق میکنند که این سرمایههای ساختاری در آینده با کمک سرمایه‌گذاری‌هایی که در بخش R&D شده مجدداً باز سازی میشوند. در اصل وقتی سازمانی بر روی R&D سرمایهگذاری میکنند، بر روی کارکنانش برای بالا بردن دانش فردیشان سرمایه‌گذاری کرده و بنابراین سرمایه انسانی ایجاد نموده است که این دانش متعاقباً به سیستمها و فرآیندهای سازمانی تزریق شده و سرمایه ساختاری را افزایش می‌دهد. این سیکل میتواند بارها و بارها تکرار شده و در نتیجه این کار سرمایه انسانی تقویت میگردد. این وظیفه مدیریت است که تمامی تلاش خود را در جهت حفظ و تداوم این ارتباط به کاربندد.
محققان ارتباط مثبتی مابین هزینههایR&D و شمار حقثبت و اختراعات واگذارشده یافتهاند. در عملی مشابه گریلیچس(۱۹۹۸) هم ارتباطی مشابه بین آن دو یافته و اذعان کرده که از طریق آنها میتوانیم میزان اثربخشی صنعت را کنترل نماییم. کوهن و لوینتال بیان کردهاند که توانایی جذاببودن یک شرکت به میزانی بسیار زیاد ماحصل سرمایهگذاری در R&D است. بنابراین بدون سرمایهگذاری کافی در R&D یک شرکت فاقد امکانات لازم برای بهره برداری از ایدههای جدیدی خواهد بود که از منابع خارجی بدست آمده است.(چانگ، ۲۰۰۷).
بونتیس در سال ۱۹۹۸ شاخصهای زیر را برای R&D برشمرده است:
به اجرا درآوردن ایدههای جدید
حمایت از توسعه ایدههای جدید
به اجرا درآمدن بیشتر ایدهها در سازمان
میزان حمایت رویههای موجود از نوآوریها

۲-۵-۶- سرمایه نوآوری

سرمایه نوآوری یکی از اجزای سرمایه فکری است که بهندرت در مدلهای سرمایه فکری بدان اشاره شده است. بهگونهای که تحقیق انجام شده بوسیله ونبورن(۱۹۹۹) در ادبیات سرمایههای فکری یک استثناء در این مورد میباشد. نوآوری به معنای ایجاد ترکیبی جدید از فاکتورهای ضروری تولید در یک سیستم تولیدی است که به ارائه محصولات، تکنولوژیهای، بازارهای، مواد و ترکیبات جدید منجر میگردد. سرمایه نوآوری به قابلیت سازماندهی و اجرای تحقیق و توسعه و بوجودآوردن بیوقفه محصولات و تکنولوژیهای جدیدتر برای پاسخگویی بهمشتریان و بالاتربردن رضایت آنها از این طریق اطلاق میگردد. با افزایش اهمیت دانش، سرمایه نوآوری به هسته سرمایه فکری در سوقدادن شرکت در مسیر توسعه پایدارش تبدیل شده است. در مدل اسکاندیا نویگیتور از سرمایه نوآوری بهعنوان بخشی کوچک از سرمایه ساختاری نامبرده شده است که این برخلاف ارزش واقعی این سرمایه مخصوصاً در دوران اقتصادی کنونی است. در عصر اقتصادی کنونی از نوآوری بهعنوان فاکتوری کلیدی برای کسب برتری رقابتی در بلندمدت تعبیر میشود. تحقیقات نشان میدهد که رشد اقتصادی کشورهای توسعهیافته ناشی از نوآوریهای آنها و سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در همین مسیر است. این سرمایه بهطور خودکار و مستقل از دیگر سازههای سرمایه فکری بوجود نخواهد آمد و رشد و توسعه آن مرهون حمایتهای سرمایه ساختاری و سرمایههای انسانی است. زمانی این سرمایه بوجود خواهد آمد که در سازمان شرایطی مانند دارابودن کارکنان برتر، قوانین و مقررات منطقی و متعارف، فرهنگ و تکنیکهای مناسب وجود داشته باشد. علاوهبراین، این سرمایه میتواند نیروی محرکی برای افزایش سرمایههای مشتری باشد. امروزه چرخه حیات محصولات روز به روز کوتاهتر و کوتاهتر میشود و شرکتهایی در این شرایط میتوانند شکستناپذیر باقی بمانند که بتوانند محصولاتی جدیدتر تولید نموده و از این طریق مشتریانشان را راضی بنمایند(چن،۲۰۰۴).
سرمایه نوآوری تمرکز بر دانش صریح داشته، نوآوری و خلق محصولات و خدمات جدید را دربر می‌گیرد. مقصود از دانش صریح دانشی است که بهراحتی مثل آرشیو یا پایگاهداده قابل بهکاربردن است. این سرمایه بنا به دلایل زیر دارای اهمیت زیادی است:
در اقتصاد نوین قابلیت نوآوری بدلیل تاکید بیشتر بر دارائیها بهطوری فزآینده توجهات را به خود جلب میکند.
سرمایه نوآوری بدلیل ارتباط نزدیک با R&D نقش مهمی در رقابتپذیری سازمانها دارد.
سرمایه نوآوری با انعطافپذیری هرچه تمامتر قابلیت پاسخگویی به تغییرات بازار را دارد.
چن(۲۰۰۴) در تقسیمبندی که از سرمایه نوآوری بهعمل آورده، آنها را در دو دسته اصلی گنجانده است. این دو دسته عبارتست از:
الف- موفقیتهای نوآورانه[۲۵]
شامل محصولات جدید، حقثبت و اختراعها و تکنولوژیهای بدست آمده از طریق نوآوریهای تکنیکی است. این موفقیتها نمایانگر پیشینه تاریخی نوآوری در شرکت است.
ب- مکانیزم نوآورانه[۲۶]
یک شرکت زمانی به موفقیتهای نوآورانه خواهد رسید که مکانیزم نوآورانه داشته باشد. در این مکانیزم بایستی مکانیزم سرمایهگذاری، مکانیزم عملیاتی، مکانیزم همکاری و مکانیزمهای انگیزشی تعبیه شده باشد. بدین صورت که برای انجام یک نوآوری مؤثر بایستی:
سرمایهگذاری کافی در سرمایههای انسانی و ابزارآلات اولیه مورد نیاز انجام پذیرد.
خطمشیهای استراتژیک مناسب توسط سطوح ارشد سازمانی تصویب بگردد و نهایتاً
همکاری مناسب مابین بخشهای R&D، بازاریابی و ساخت و همینطور با خارج از سازمان در جهت کسب موفقیت در بدستآوردن حمایتهای تکنیکی مؤثر برقرار شود.
به طورکلی، محققان و دست اندرکاران رشته سرمایه فکری، برروی سه عنصر سرمایه فکری اتفاق نظر دارند(قلیچ لی و مشبکی،۱۳۸۵):

۲-۶- عناصر سرمایه فکری از دیدگاه محققین و صاحبنظران

در دهه ۱۹۹۰ محققین و صاحبنظران از جمله ادوینسون و مالون، بروکینگ، روس و همکاران، استوارت، سالیوان و بنوفر، مدلهای مختلفی در رابطه با عناصر سرمایه فکری ارائه کردهاند که زمینه را جهت مفهوم سازی سرمایه فکری فراهم کردهاند.
۲-۶-۱- ادوینسون و مالون[۲۷]: ادوینسون و مالون سرمایه فکری را به عنوان دانش، تجارب کاربردی، تکنولوژی‌های سازمانی و روابط با مشتری و مهارتهای نوآوری تعریف میکنند، که در بازارهای رقابتی توانایی سودآوری آتی را تقویت میکنند. از دید این محقق عناصر سرمایه فکری به شرح نمودار(۲-۱) می‌باشد.
نمودار(۲-۳)طبقه بندی عناصر سرمایه فکری از دیدگاه ادوینسون ومالون (۱۹۹۸)
ارزش بازار
سرمایه مالی
سرمایه فکری
سرمایه ساختاری
سرمایه سازمانی
سرمایه انسانی
سرمایه مشتری
سرمایه فرایند
سرمایه نوآوری
ین دو محقق اجزاء متشکله سرمایههای فکری را اینگونه تعریف کردهاند:
سرمایه انسانی: به میزان ارزش دانش، مهارتها و تجاربی که افراد در سازمانها دارا میباشند اطلاق می‌گردد.
سرمایه ساختاری: شامل فرهنگ، توانمندیها، سخت افزارها و نرم افزارهای حامی سرمایه انسانی می‌باشد.
سرمایه مشتری: در ارزش ارتباطات سازمان با مشتریانشان نمایانگر میشود.
سرمایه سازمانی: شامل فلسفه سازمانی و سیستمهایی برای بالابردن قدرت نفوذ و توانمندیهای سازمانی است.
سرمایه نوآوری: شامل داراییهای معنوی است که توسط قوانین حمایت از حقوق مالکیت معنوی شامل کپیرایت، نام تجاری و داراییهای نامشهود مورد پشتیبانی قرار میگیرد.
سرمایه فرآیندی: شامل تکنیکها، شیوهها و برنامههایی است که مواردی مانند تحویل محصول یا خدمات را تسهیل میکند.
سرمایه ساختاری نتیجهای از سرمایه فکری و بهصورت اطلاعات، منابع دانش یا اسناد و مدارک منعکس میشود. همانطور که قبلاً نیز توضیح دادهشد، سرمایههای ساختاری، آن چیزهایی است که پس از رفتن کارکنان در سازمان باقی میماند.
سرمایه مشتریان نیز در ارزش ارتباطات سازمان با مشتریانش نمایانگر میشود.
سرمایه سازمانی شامل داراییهای دانشی نهادینه شده در بستر فرآیندها و نوآوریهای سازمانی می‌باشد.
سرمایه فرآیندی اشاره به فرآیندهای ارزشافزای سازمانی مانند ساختار سازمانی، تجارب مدیریتی، سیستمها و رویهها، زیر ساختها، سیستمهای کامپیوتری و… دارد.
سرمایه نوآوری شامل دانش آشکار همراه با داراییهای فکری میگردد که شناسایی هر دوی آنها در سازمان مشکل است، همانند فرهنگ مثبت.
مالکیت معنوی، بیانی است برای دانش مستند شده و جمعآوری شده مانند نوآوریها، تجارت عملی، حقوق اختراع، فناوری، برنامههای تحصیلی، زیرساختهای دانشی شرکت، طراحیها و همچنین ویژگیهای خاص تولیدات و خدمات.
الگوی ارزشی اسکاندیا، توجه و تمرکز زیادی بر قابلیتهای نوسازی سازمانی دارد. این الگو، بر سرمایه نوآوری و فرآیندی بهعنوان بخشی از سرمایه سازمانی تاکید دارد.
۲-۶-۲- بروکینگ: بروکینگ ۴طبقه از دارایی‌های سرمایه فکری شامل بازار، دارایی‌های تمرکز یافته انسانی، ساختاری و دارایی‌های فکری را در راستای معرفی عناصر سرمایه فکری ارائه کرده است. وی اصطلاح سرمایه فکری را به عنوان دارایی‌های نامشهود و ترکیبی بیان میکند. که شرکت را قادر به اجرای آن میکند. از دید این محقق عناصر سرمایه فکری به شرح نمودار (۲-۲) میباشد.
نمودار(۲-۴)طبقه بندی عناصر سرمایه فکری( بروکینگ،۱۹۹۸)
سرمایه فکری

۲-۶-۳- روس و همکاران: روس و همکاران تعریف سرمایه فکری را گسترش دادهاند و آنها دیدگاه سرمایه مبتنی بر دانش را بیان کردند، بنابراین همان ویژگی مبتنی بر دانش بودن را نیز در تعریف خود از سرمایه فکری لحاظ کردند. دیدگاه این محقق به شکل دقیق ولی نوعی مشابه با نظریات ادوینسون و مالون بود.به طوریکه سه طبقه مجزا شامل سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی و سرمایه ارتباطی به عنوان عناصر سرمایه فکری معرفی کردهاند و بیانکننده تفاوت بین منابع فکری و غیرفکری که در بسیاری از روشهای مدیریتی استفاده میشود از این محقق عناصر سرمایه فکری به شرح نمودار(۲-۳)میباشد.
نمودار (۲-۶)طبقه بندی عناصر سرمایه فکری (روس و همکارانش،۱۹۹۵)
سرمایه فکری
سرمایه سازمانی
سرمایه انسانی