۲-۲-۹- ادراک از خدا از نظر روان تحلیل گران

نظریه‌های روان تحلیلی حجم قابل توجهی از پژوهش پیرامون مفهوم خدا را تشکیل می‌ دهند(جیمز[۳۰]،۲۰۰۹). فروید معتقد است خداوند در ذهن کودکان به شکل پدر نمود پیدا می‌ کند ودر واقع کودکان در جریان حل عقده ادیب پیرو واقعی خویش را به پدر آسمانی شان فرافکنی می‌ کنند(یونگ[۳۱]، ۱۹۶۹ به نقل از اسپلیکا وهمکاران، ۲۰۰۹) نیز ظاهرا به وجود فرافکنی هایی از پدر دنیای فرد به تصویر خداوند او موافق است اما او احساس می‌ کرد که الگوها نیز نقش مهمی‌ در شکل گیری تصویر خداوند ایجاد می‌ کنند گرچه مورد آزمون قرار گرفتن نظریه‌های روان تحلیل گرانه فروید ویونگ در مورد منشا وتحول مفهوم خدا بسیار مشکل است اما نکته قابل توجه در این نظریات آن است که باید پیوند قطعی بین آنچه کودکان در پدر واقعی خود می‌ بینند تصویری که خداوند در ذهن خود خلق می‌ کنند وجود داشته باشد (اسپلیکا[۳۲] وهمکاران ،۲۰۰۹).
با آنکه رویکرد‌های روان تحلیل گری برای تبیین شکل گیری مفهوم خداوند به تعاریف روان تحلیل گرایانه علاقه مندند، اما پژوهش‌های مربوط به این رویکرد به دلیل مشکلات وکاستی ها مفهومی‌ وروش شناختی ومبانی نظریه‌های تئوریکی ناکافی مورد انتقاد گرفته اند. (گورسوچ،[۳۳]۲۰۱۰) برخی از تحقیقات که مفهوم خداوند را در فرهنگ‌های غربی مورد بررسی قرار داده اند این فرض که کودکان خداوند را به صورت یک مرد تصور می‌ نمایند تایید می‌ کند.(فوستر[۳۴] وکاتینگ،۲۰۱۳). احتمالا در دخترها بیش از پسرها می‌ توان شواهدی مبنی بر این دیدگاه پیدا کرد(روزنزن[۳۵]،۲۰۰۷) اما (ورگوت وتمای ،[۳۶]۲۰۰۹). معتقدند ممکن است تصویر خدا بیشتر شبیه مادر باشد تا پدر. ( رابرت[۳۷] ،۲۰۱۰ ) در پژوهش‌های خود همخوانی بین تصور خدا وتصور خویشتن گزارش کرد او معتقد است کودکانی که خود پنداره مثبت تری برخوردارند در ذهن خود تصویر پروردگار مهربانی را نقاشی می‌ کنند وبر عکس خدایی غضبناک وطرد کننده با عزت نفس پایین در کودکان وداشتن تصویر مثبت از خداوند در او عشق وگرمی‌ می‌ باشد. (گادین هالز[۳۸]،۲۰۰۸) نیز بر اهمیت والدین در شکل گیری مفهوم خدای کودکان هم به صورت مستقیم وهم غیر مستقیم تاکید کردند، ونتایج بررسی ها نشان می‌ دهد که مفهوم خدادر دختران نسبت به پسران با اسنادها وسبک تربیتی آنها همبستگی نزدیک تری دارد. نتایج بررسی‌های (هول ودوناهی[۳۹] ۲۰۰۷) نشان داد که سبک فرزند پروری والدین بر مفهوم خدای جوانان تاثیر بسزایی دارد مخصوصا تصویر خدای مهربان پدر ومادرها بر تصویر کودکان نشان می‌ دهد از پدر ومادر به عنوان مهربان اثر دارد به این ترتیب در حقیقت سبک والدین ومفهوم خداوند پدر ومادرها پیش گویی کننده تصویر خدای کودکان است، این ارتباط صرف نظر از طبقه اجتماعی،مذهب،گرایش کلیسا وسن وجود داشت. هول ودوناهی (۲۰۰۹ ) همچنین معتقدند که آزمودنی هایشان گرایش محکمی‌ وجود دارد که خداوند را به عنوان مظهر عشق ومهربانی (مادرانه )و نه به عنوان منبع قدرت واقتدار ادراک نمایند (پدرانه ) با این اوصاف به نظر می‌ رسد مادران نقش مهمی‌ در مفهوم خدای کودکان بخصوص دخترها ایفا می‌ نماید. یک بررسی نشان می‌ دهد که معلمان ممکن است در تحول مفهوم خدای کودکان نقششان مهم تر از والدین باشد (فیدیا وایدما [۴۰]۲۰۰۹) گزارش کردند کودکان کودکستانی که رابطه نزدیک تری با مربی خود داشتند خداوند را مهربان تر درک می‌ کردند در حالی که روابط مادر فرزند پیش گویی کننده مهمی‌ در این پژوهش هایی که با هدف بررسی تاثیر خداوند انجام دادند نتیجه گرفتند، برداشت والدین از مفهوم خدا وبرداشت معلمان به گونه ای متفاوت می‌ تواند برداشت کودکان از مفهوم خدا را پیش بینی کند به این صورت که به نظر می‌ رسد والدین بر مولفه‌های رابطه ای مفهوم خدا کودکان تاثیر چشگیری داشته باشند(مثل خداوند دوستی مهربان است)در حالی که بین تصویر خدای کودکان شباهت وجود داشت.این تفاوت ها را می‌ توان از طریق ایفای نقش‌های متفاوت والدین و معلمان در زندگی کودکان توضیح داد. یعنی پرورش دادن عشق ورزیدن و مراقبت کردن صفات و روابط والدین با کودکان است در حالی که آموزش اسطوره ها و شبکه باورها و اعتقادات مذهبی از طریق آموزش‌های مذهبی معلمان در مدرسه صورت میگیرد.به طور کلی بررسی تحقیقات در حوزه مفهوم خداوند کودکان به نظر می‌ رسد این پژوهش ها در تایید اهمیت نقش والدین در شکل گیری این مفهوم باهم سازگار باشند. اما درباره ی تفاوت‌های جنسیتی در تصویر از خداوند توافق کم تری وجود دارد.ورگوت وتمای(۲۰۱۰) معتقدند که اگر چه در ادراک مفهوم خداوند در بین فرهنگ‌های مختلف عمومیت وجود دارد اما حداقل در ارتباط مفهوم خدا با سمبل‌های مادرانه و پدرانه برخی تفاوت‌های فرهنگ پدیدار می‌ شود. نظریه‌های شناختی نیز سهم ویژه ای در تبیین شکل گیری مفهوم خداوند در کودکان دارند .از دیدگاه تحول شناختی خداوند کودک در ابتدای انسانی است که در آسمان زندگی می‌ کند .این انسان به تدریج به سمبلی تبدیل می‌ شود که شکل ندارد جسمانی نیست اما همه چیز را می‌ داند و بر همه چیز توانای دارد و در نهایت به یک مفهوم انتزاهی مبدل می‌ شود. (بیاز [۴۱]۲۰۱۱) معتقد است، برداشت از خداوند با فهم بچه ها از والدینشان در ارتباط است و این رابطه نیاز معنوی فرد را تامین می‌ کند در این پژوهش ها کوشش برای فهم جنبه‌های تحولی مفهوم خداوند نوعا بر تحول شناختی فرد متمرکز گردید
ه است.(گلدمن،[۴۲] ۲۰۰۷)به نظر اسپلیکا[۴۳] و همکاران (۲۰۱۰ )در گروه دیگری از دیدگاه ها و پژوهش‌های این حوزه مثلآ( بالرو و فکل[۴۴] ۲۰۱۰) هر سه به نقل از اسپلیکا و همکاران (۲۰۰۱۱ )گرایش به این جهت است که بر تغیرات کلی تفکر تمرکز شود و اعتقاد کلی بر آن است که برداشت کودکان از مفهوم خدا به تدریج با افزایش سن از مفاهیم و مصادیق عینی به مفاهیم انتزاعی تر و پیچیده تر تحول می‌ یابد.(چاوشیان، ۱۳۸۹).
هارمز(۲۰۱۲) به سه مرحله در تحول مفهوم خداوند اشاره می‌ کند.
نخست: مرحله فرشته پنداری (۶-۳ سال) که کودکان در این مرحله تفاوت ناچیزی بین خداوند و فرشتگان ادراک می‌ کنند .هارمز معتقد است به تدریج و با گسترش ظرفیت شناختی کودک تصویری که او در ذهن خود از خداوند نقاشی کرده اند هم عینی تر می‌ شود و هم شباهت بیش تری به انسان ها پیدا می‌ کند.او این مر حله را که در کودکان ۶ تا ۱۱ سال دیده می‌ شود مرحله واقع بینی می‌ نامند و معتقد است کودکان در این مرحله برای معرفی خداوند به دیگران به راحتی از سمبل‌های مذهبی استفاده می‌ کنند.در رویکرد هارمز آخرین مرحله شکل گیری مفهوم خداوند در انسان مرحله فردگرایانه نامیده می‌ شود که این مرحله در نوجوانان به چشم می‌ خورد، در این مرحله نوجوانان منحصرآ بر سمبل‌های مذهبی تآکید نمی‌ کنند بلکه رویکردی فردی در مورد خداوند اتخاذ می‌ نمایند که نتیجه آن پیدایش برداشت ها و ادراکات بسیار متفاوتی از مفهوم خدا در یک فرد نسبت به فرد دیگر است.پژوهش‌های دیگری که بر موضوع تحول مفهوم خداوند در کودکان می‌ پردازد توسط (دکنجی[۴۵] ،۲۰۱۱)و در کشور فرانسه انجام شده است، در این پژوهش از کودکان و نوجوانان ۱۴-۷ ساله کاتولیک خواسته شد هنگامی‌ که کلماتی مانند خدا را می‌ شنوند به تداعی آزاد بپردازند ،تحلیل پاسخ ها وجود سه مرحله را تحول مفهوم خداوند تایید می‌ نمودند.دکنجی معتقد است که کودکان ۸-۷ تا۱۱ سال غالبآ رویکردی اسناد گونه در مورد خداوند اتخاذ می‌ کنند،به این صورت که در این کودکان خود به صورت مجموعه ای از صفات تلقی می‌ کنند که این صفات بیشتر ماهیت انسان گونه دارند(مانند صدای مهیب یک روح) ضمناً در این مرحله مفهوم خدا از سایر سازه‌های مذهبی نسبتآ مستقل است.تداعی‌های کودکان بین ۱۱تا ۱۴ سال بر محور شخصیت تآکید داشت مثل آنکه خداوند ویژگی‌های والدینی داشته باشد و صفات انسان گونه اما فرا انسانی از قبیل خوب قوی و عادل و سرانجام در سن حدودآ ۱۴ سالگی تغییرات بشری شروع به رخ دادن می‌ نماید، معمولآ در نوجوانان تمرکز بر تقابل بودن ویژگی‌های انسانی بودن خداوند ناپدید می‌ شود و بر داشت نوجوانان از مفهوم خدا انتزاعی تر می‌ گردد آنها گرایش دارند تا در بیان مفهوم خداوند مؤلفه‌های ارتباطی وابستگی با خداوند را منعکس می‌ نمایند (مثل عشق. مهربانی.ایمان و توکل)که از درون فرد نه از ویژگی‌های توصیفی درگیر او ناشی می‌ شود.بنابراین در پژوهش دکنجی مفهوم خدا حول سه محور اسناد صفات.شخصیت .و درون نگری مورد بررسی قرار می‌ گیرد (ربانی،۱۳۸۸).
(کپارتریک[۴۶]،۲۰۱۱). تئوری دلبستگی والد –کودک بالبی (۱۹۸۰) را به حیطه مذهب گسترش دادند و یک رویکرد منحصر به فرد برای مطالعه پیوند و ارتباط بین تحول نخستین و مذهب و مفاهیم مذهبی در کودکان و نوجوانان فرآهم آورند . این نویسندگان تاکید نمودند که تئوری دلبستگی بالینی ممکن است چهارچوب ادراکی مفیدی برای فهم تفاوت‌های فردی کودکان را ادراک مفهوم خدا را فراهم آورند به عبارت دیگر کیفیت رابطه کودک با مراقبت خود از طریق مفهوم خود وافراد مهم زندگی کودک با مفهوم خدای کودکان مرتبط می‌ شود .تصورات ذهنی که کودک از خود وسایر افراد با اهمیت زندگی خود که از تعاملات مشاهده وتجربه شده کودک با مراقبانشان حاصل شده است دارد ادراک و رفتارهای کودک رادر موقعیت‌های تازه وروابط تازه کنترل می‌ کند یعنی این تصورات رابطه کودک با خدا را تابع خود می‌سازد (سروستانی،۱۳۹۱).
دیدگاه کپاتریک درخصوص ارتباط دلبستگی ومذهب منبعی غنی برای تحقیقات تجربی فراهم آورده است، برای مثال این اعتقاد وجود دارد که نظریه دلبستگی با فهم مفهوم سازی خداوند رفتارهای مذهبی مانند دعا کردن وزمزمه کردن برای خود در ارتباط است . همچنین میان تجربیات مذهبی وعشق رمانتیک نیز ارتباط وجود دارد . به اعتقاد کپاتریک (۲۰۰۷) بزرگسالانی که در روابط عاشقانه خود دلبسته ایمن هستند تعهد مذهبی بیشتر وتصویر مثبت تری از خداوند گزارش کرده اند پاسخ گویان مضطرب دوسو گرا احتمال دارد که خود را بیشتر به صورت یک نور تصور کنند وپاسخ گویان اجتنابی اعتقاد بیشتری دارند که انسان نمی‌ تواتند معرفتی نسبت به خدا وجهان آخرت داشته باشد (کیر کپاتریک[۴۷]،۲۰۱۳).

۲-۲-۱۰- رابطه دلبستگی شکل گرفته دوران کودکی با ادراک از خدا

به اعتقاد صاحب نظران قسمت عمده ویژگی‌های شخصیتی منش وخصوصیات رفتاری هر فرد به تصویری که خود در ذهن دارد یعنی به خودپنداره وی بستگی دارد در پژوهش‌های جدید روانشناسی (خود پنداره)از جمله موضوعاتی است که توجه زیادی را به خود معطوف ساخته است وبه عنوان یک موضوع مهم در روانشناسی مطرح است. ( کاظمی‌ وهمکاران، ۱۳۸۸)خود پنداره یا تصور از خود به عنوان ادراکات کلی که هر فرد از خود دارد تعریف می‌ شود یعنی یک تلقی عینی از مهارت ها خصوصیات وتوانایی هایی که یک تلقی عینی از مهارت ها خصوصیات و توانایی هایی که فرد از خود دارد .(باب ومک هال [۴۸]،۲۰۰۷) با ارائه تعریفی دقیق تر معتقدند خود پنداره به مجموعه ای از احساسات وبرداشت‌های فرد از خویشتن اطلاق می‌ شود که این خویشتن ادراک شدید به نوبه خود بر ادراک فرد از جهت وهم بر رفتار او تاثیر می‌ گذارد بنابراین به طور کلی می‌ توان گفت که منظور از خویشتن پنداری یا تصور از خدا مجموعه افکار واحساسات ونگرش هایی است که هر کس درباره خود پرورش می‌ دهد (رحمت آبادی،۱۳۸۹).
از آنجایی که تصور هر فرد از خود وبه عبارت دیگر مفهوم خود از افراد از همان سال‌های نخستین زندگی در ارتباط با والدین به ویژه مادر شکل می‌ گیرد، می‌ توان با اهمیت روابط دلبستگی در شکل گیری خود پنداره اشاره کرد (خانجانی ،۱۳۹۱). دلبستگی پیوند‌های عاطفی نسبتا پایداری است که میان کودکان و میان یک و تعداد بیشتری از افراد ایجاد می‌ شود در ایجاد وتعیین کیفیت این پیوند عاطفی سه مفهوم قابل دسترس بودن پا سخ دهنده بودن وتصویر مادرانه نقش یگانه ومنحصری ایفا می‌ کنند (مظاهری ،۱۳۹۰).
در واقع دلبستگی یک پیوند عاطفی با فرد دیگری است در جهت دریافت حس امنیت که این حس امنیت در طول زندگی افراد باقی می‌ ماند (هارمز ،۲۰۱۱).
روانشناسان بر این باورند که رابطه والد– فرزندی بیش از هر چیز دیگر مفهوم خود را تحت تاثیر قرار می‌ دهد .(کلین )یکی از چهارچوب‌های مهم ارزیابی مولفه‌های روابط والد فرزندی نظریه دلبستگی است نظریه دلبستگی که ریشه در کارهای بالبی[۴۹] (۱۹۶۹) دارد فرض می‌ کند که تجارب ارتباطی اولیه به ویژه با مراقبان اولیه منجر به تشکیل مدل‌های شناختی درونی از خود ودیگران در زمینه ارتباطی می‌ شوند (رمضانی )در پژوهش‌های متعددی اشاره شده است. به گفته دیکی[۵۰] وهمکاران (۲۰۰۸) کودکان تصورشان از والدین را به دیدگاه خودشان وتصور از خودشان را که شبیه والدینشان است شبیه سازی می‌ کنند به باور آنها کیفیت رابطه والد – فرزند که در فرزندان درونی شده به عنوان یکی از مولفه‌های نظام موثر روانی است که تصور از خود را شکل می‌ دهد وقتی بزرگسالان جوان والدین نشان را حامی‌ قدرتمند و یا تنبیه کننده وسخت گیر تصور می‌ کنند گویا تصور آنها از خودشان نیز به همین گونه است. اسچیرو[۵۱] (۲۰۰۷نقل از صادقی وهمکاران، ۱۳۸۸) اعتقاد دارد ابعاد خود به طور قوی از والدین اثر می‌ گذارد وهر چه براین نیمرخ تاثیر گذار باشد بر حوزه‌های خود از قبیل خود واقعی ایده ال ونا مطلوب نیز تاثیر دارد. مطالعه صادقی وهمکاران (۱۳۸۸ )نیز نشان می‌ دهد بین تصور از خود و تصور والدین ارتباطی معنی دار وجود دارد وسهم پیش بینی کننده متغیر تصور از والدین در پیش بینی تصور از خود با واریانس ۳۴درصد است .
با توجه به پژوهش‌های فوق به نظر می‌ رسد نظام دلبستگی از جمله عوامل پیش بینی کننده تصور از خود باشد.به هر حال علی رغم بررسی‌های فراوان ذکر شده راجع به رابطه دلبستگی و تصور از خود نقش عوامل واسطه ای دخیل در این رابطه اغلب مورد غفلت قرار گرفته است (شالچی ،۱۳۹۰).
در همین چهارچوب کرک و پاتریک و شیور(۲۰۱۳)در بیشینه تحقیق خود توضیح دادند افرادی که شکل‌های دلبستگی آنان به صورت عاشق و مراقب بودٰ . مایلند تصور از خودشان و در نهایت تصورشان از خدا به صورت عاشق و مراقب باشد. بدین ترتیب ادراک دوران کودکی از والدین پیش بینی کنند. تصور از خود و تصور از خداست (رضایی،۱۳۸۹) .
هال (۲۰۱۱ نقل از صادقی،۱۳۹۳) گزارش کردند که تحقیقات نشان داده است تصور از خدا بخشی از بازنمایی جهان درونی است و در طبیعت فرد ریشه دارد.
هال (۲۰۰۹،نقل از صادقی ۱۳۹۲) نیز اظهار داشت که تصور از خدا بخشی از طرح واره دینی افراد در مورد خداست که به عنوان یک پایه شناختی برای تصور افراد از خدا بکار می‌ رود.
پژوهش ها هم چنین نشان داده اند که کیفیت تصویر ذهنی از خدا می‌ تواند در چگونگی شکل گیری مفهوم خود و تصویر ذهنی از خود تآثیر بگذارد. (از جمله نبسون[۵۲] و اسپلیکا،۲۰۰۹ نقل از جوادی غباری،۲۰۱۰)اما در مطالعات مذکور صرفآ رابطه هم بستگی مرتبه صفر دو متغیر مذکور بررسی شده و از آنجایی که تصور از خدا ناشی از فرایند انطباق و دلبستگی به والد می‌ باشد نقش تبینی فرایند انطباق مذهبی بر رشد تحولی تصور از خدا ناشی از مدل‌های روانی از والد بر تصور از خود نادیده گرفته شده است.نکته حائز اهمیت منطق چگونگی رابطه بین دلبستگی به والد و تصور از خداست.به عبارتی روابط دلبستگی و مدل‌های روانی والد بر چگونگی تصورو ارتباط فرد با خود بسیار واضح و روشن است.
مطالعات کرک پاتریک (۲۰۰۸ نقل از صادقی و مظاهری ،۱۳۹۰ ) که بحث دلبستگی به حوزه دین وارد کرده بود دریچه دیگری بر این مسآله گشود .
کرک،پاتریک (۲۰۰۸ نقل از صادقی و همکاران ، ) (لری ،۲۰۰۷ و غباری،۱۳۸۸ ) معتقد است پناهگاه ایمنی که در شکل گیری دلبستگی نقش دارند دلبستگی نقش
دارند پایه و اساس شکل گیری تصور از خدا نیز می‌ باشد .
کرک و پاتریک (۱۹۹۲ نقل از خوانین زاده و همکاران،۱۳۸۴)اعتقاد دارد کودک بر پایه تجارب اولیه دلبستگی روان بند‌های شناختی– هیجانی مربوط به روابط فردی را گسترش می‌ دهد که این تحول بعدها می‌ تواند با یک تصویر دلبستگی فوق طبیعی همراه باشد این یافته مؤید فرضیه انطباقی کرک پاتریک است مبنی بر اینکه دیدگاه افراد از خدا همسان با ارتباط والد است که در مطالعه حاضر بین دلبستگی ادراک شده به والد و تصور از خدا در جهت تبین فرایند انطباقی کرک و پاتریک بررسی می‌ شود.اگرچه در این راستا مطالعات متعددی (دیکی[۵۳] و همکاران ،۲۰۰۷ نقل از صادقی و همکاران ،۱۳۸۸ ،فیض آبادی و خسروی ،۱۳۸۸ ،کرک پاتریک و همکاران ۲۰۰۸)در فرهنگ‌های مختلف انجام شده است و از مقیاس‌های متفاوت (مقیاس دلبستگی بزرگسال،مقیاس غیرنرم شده تصور از خدا) استفاده شده است.

۲-۳- هویت

۲-۳-۱- واژه هویت

در فلسفه ،هویت به حقیقت جزئیه تعریف شده است یعنی هرگاه ماهیت باتشخیص لحاظ ومعتبر شود.:هویت به معنی وجود خارجی است و مواد تشخیص وبالعرض است (معین،۱۳۸۹).
بهزادفر در کتاب هویت می‌ نویسد: در لغتنامه دهخدا نیز در بیان و اصل کلمه هویت،لفظ(هو) آورده شده است.هویت گاه بر وجود خارجی و گاه بر ماهیت با تشخیص اطلاق می‌ شود که عبارت است از حقیقت جزئیه (بهزادفر به نقل از دهخدا) جرجانی در کتاب التعریفات هویت را روی عقلانی از حیث امتیازی از دیگران می‌ داند، منظور از امتیاز در اینجا تفاوت و تعداد داشتن است و به معنی برتر بودن نیست (صالحی، ۱۳۸۹).
واژه هویت[۵۴] ریشه در زبان لاتین [۵۵]دنتیتاس دارد واز دم [۵۶]یعنی مشابه و یکسان مشتق شده که دارای دو معانی اصلی است، اولین معنی آن بیانگر مفهوم تشابه مطلق است،معنای دوم آن به معنی تمایز است که با مرور زمان سازگاری و تداوم را فرض میگیرد. به این ترتیب هویت به مفهوم شباهت از دو زاویه مختلف قابل بررسی است و به طور همزمان میان افرادو اشیاء دو نسبت محتمل بر قرار می‌ سازد.شباهت و تفاوت (محرمی‌ ،۱۳۸۳).

۲-۳-۲- هویت در نگاه دیگران

مقوله هویت برای پاسخگویی به پرسش چیستی و کیستی در همه علوم قدمتی هم پای تمدن بشر دارد مولوی می‌ سرآید :
روزها فکر من اینست و همه شب سخنم ، که چرا غافل از احوال دل خویشتنم.
از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود، به کجا میروم آخر تنهایی وطنم

۲-۳-۳- هویت ونوجوانی

زین دو هزاران من وما ای عجبا من چه منم ؟
واژه نوجوانی[۵۸] همان طور که از خواستگاهش بر میآید به معنای رشد کردن است ومفاهیمی‌ مانند بلوغ و رشد عاطفی اجتماعی،ذهنی واخلاقی را در برمی‌ گیرد دوره نوجوانی مرحله پیچیده ای از رشد انسان است که در آن نوجوان بلوغی را تجربه می‌ کنند که بر رشد جسمانی،فیزیولوژی وروانشناختی آن تاثیر می‌ گذارد تغییرات قابل ملاحظه ای در مفهوم خود صورت می‌ گیرد و بحران هویت تجربه می‌ کنند مسائل ومشکلات عاطفی آنها افزایش می‌ یابد از نظر هوشی به مرحله تفکر انتزاعی می‌ رسند وارتباط آنها با گروه‌های همسالان افزایش می‌ یابد (محبی، ۱۳۹۰).
پدیده نوجوانی با این پرسش اساسی همراه است که نوجوان از خود می‌ پرسد من کیستم ؟ پاسخ این پرسش اساسی که چند سال ادامه خواهد یافت منجر به آگاهی وشناختی حیاتی می‌ شود (هویت یابی )در این دوره انسان با انرژی وحساسیت در برابر بازتاب‌های محیط و مسولیت پذیری فردی به دنبال کسب هویت است وباید فقط اتکایی برای پیوند خود با جنس متفاوت وارزش‌های فرهنگی واجتماعی اطراف بیابد (شفرز[۵۹] ،۱۳۸۸) در واقع مشکل این است که چه می‌ شود که هیچ فردی نه مانند کسی می‌ شود که قبل از او در این جهان می‌ زیسته ونه مانند کسی خواهد شد که پس از او به این جهان خواهد آمد، نوجوانی که با این پرسش اساسی روبرو است، می‌ داند که به زودی باید مسولیت زندگی خویش را بر عهده بگیرد واز خود می‌ پرسد باید چگونه زندگی کنم ؟ چه حرفه ای انتخاب کنم ؟ در ارتباط با جنس مخالف وزندگی عادی چه خواهم کرد ؟باید با کدام باورها وارزش ها زندگی کنم ؟ پاسخ به این سوالات آسان نیست وبا مقداری تشویش همراه است (لطف آبادی ،۱۳۹۱ )برک در سال ۲۰۰۷ دوره نوجوانی را به سه مرحله متمایز تقسیم می‌ کند:
۱٫اوایل نوجوانی : این دوره ۱۱تا۱۴ سالگی را شامل می‌ شود ودر آن فرد از نظر جنسی به رشد می‌ رسد وسرعت رشد جسمانی زیاد است .

2. اواسط نوجوانی : این دوره ۱۴تا۱۸ سالگی را شامل می‌ شود ودر آن تغییرات بلوغی کامل می‌ شود .

2. اواخر نوجوانی : این دوره ۱۸تا ۲۱ سالگی را شامل می‌ شود ودر آن فرد نه تنها ازنظر ظواهر بلکه از نظر پذیرش نقش‌های بزرگسال وضعیتی مشابه به آنان پیدا می‌ کنند (برجعلی ،۱۳۹۰).

در طول این دوره از ۱۱تا۲۱سالگی نوجوانی همواره حول محور هویت یابی از سردر گمی‌ هویت به دستیابی هویت و از بحران زندگی به ثبات وآرامش در سیلان وتعلیق است لازم به ذکر است اگر چه رشد هویت در مراحل انتهایی نوجوانی ایجاد می‌ شود اما در طول دوره زندگی هم چنان ادامه می‌ یابد (مارسیا ،۲۰۱۰).
این دوره به دو دلیل مهمترین مرحله در تئوری رشد محسوب می‌ شود اول به دلیل این که دوره گذر بین دوره کودکی وبزرگسالی است . این زمان یک دوره ساختار شخصیتی است مثل هویت که به ساختارهای قبل من ،خود ،وفراخود اضافه می‌ شود بنابراین در طول دوره نوجوانی اصول و نقشه‌های کوچکی باید دوباره فرمول بندی شوند و نوجوانی اولین ساختار شخصیت وجود دارد . مانند رشد جنسی ،فیزیکی ، شناختی ورشد همه اصول اخلاقی (مارسیا،[۶۰]۲۰۱۱) یکی از مهمترین تئوری‌های رشد متعلق به اریکسون است. اریکسون یکی از روانکاوان است که معمولا به روانشناسی خود معروفند روانشناسان خود برای فعالیت وکارکرد EGO که در فارسی به خود ترجمه شده است اهمیت زیادی قائل اند، اریکسون دوره رشد انسانی را به هشت مرحله تقسیم میکند، ودوره پنجم آن نوجوانی است وبحران اصلی این دوره را هویت در برابر سردرگمی‌ نقش می‌ داند (مفهوم هویت در حوزه رونشناسی اولین بار توسط یک روانشناس سویسی مورد بحث قرار گرفت )از جمله خصوصیات بارز نظریه اریکسون توجه به حساسیت و اهمیت هویت در خود انسان ها است .(شاملو ) از نظر اریکسون حل بهینه این بحران هویت معنادار فردی را ایجاد می‌ کند واحساس (این همانی ) وپیوستگی را به شخص به وجود میآورد این امر دستاوردی است مهم که با آن شخص نوجوان گامی‌ ارزشمند به سوی تبدیل شدن به فردی ثمر بخش وخشنود بر می‌ دارد .اریکسون معتقد است برای انسجام بخشی فرد پیش از این که مسولیت‌های زندگی بزرگسالی را بپذیرد به یک دوره برای تامل وتفکر نیاز دارد که اگر صورت نگیرد نوجوان نمی‌ تواند هویتی منسجم ویکپارچه پیدا کند ودر نتیجه نمی‌ تواند به شغل و مسلکی دست یابد و وارد اجتماع شود (احدی ومحسنی ،۱۳۹۱).

۲-۳-۴- هویت وهویت یابی (نظریه ها وتعاریف )

اهمیت دوره نوجوانی در طول رشد شخصیت فردی بارز و مسلم استوار از سوی دیگراهمیت نقش هویت یابی در این دوره به عنوان اساسی ترین اصل غیر قابل انکار می‌ نماید در تایید اهمیت هویت یابی می‌ توان موضوع هویت را از این منظر نگریست که آیا اهمیت آن در حدی است که بتوان به عنوان یک نیاز اساسی بدان پرداخت (اریک فروم ) جامعه شناس و روانکاو آلمانی معتقد است فرق انسان و حیوان ابتدا در نیازهای اختصاصی اوست از این رو شناخت او بدون آشنایی به این نیازه ی اختصاصی اوست از این رو شناخت او بدون آشنایی به این نیازها میسر نخواهد شد این نیازها از نظر (فروم[۶۱] ) به قرار زیر است :نیاز به تعالی ،وابستگی،هویت،رجوع به اصل وسایل راهیابی . اومی‌ گوید هر انسان تمایل دارد تا هویت خاصی داشته باشد از این رو می‌ کوشد که خویشتن را در یابد وبشناسد ودر عین حال می‌ خواهد فردی ممتاز باشد و برای رسیدن به این مقام خود را به شخص یا گروهی از اشخاص نسبتا ممتاز مرتبط می‌ کند و یا به اصطلاح خویشتن را با آنها همانند می‌ سازد تا به واسطه ی امتیاز شخصی که آن فرد یا آن گروه ها دارند تا حدی صاحب تشخیص وامتیاز گردد . در حقیقت منظور فروم این است که هر انسان با احساس خاص ومنحصر به فرد بودن نیاز دارد از این روست که احراز هویت در دوران نوجوانی ضرورتی اساسی به حساب می‌ آید (شرفی ،۱۳۸۹).
انسان باید خود رابشناسد جمله ای معروف از (سقراط )که بیانگر زمینه‌های تاریخی فلسفی مقوله هویت است .مواجهه با چنین جمله ای در یونان باستان گویای مسائل مهمی‌ است . اولین نکته ای که این جمله را روشن می‌ کند حیات فرا تاریخی مفهومی‌ مانند هویت است که به علت ماهیت مستقل آن از زمان وتاریخ توانسته است دارای وجودی مستمر در اعصار باشد .در فرهنگ (عمید )هویت چنین تعریف شده است :هویت یعنی حقیقت شی یا شخصی که مشتمل بر صفات جوهر او باشد .هویت در لغت به معنای شخصیت ذات هستی وجود ومنسوب به (هو ) است (آقابخشی، ۱۳۹۲).
از نظر لغوی واژه هویت به در معنی ظاهرا متناقض به کار می‌ روند: ۱٫ همسانی ویک نواختی مطلق ۲٫ تمایز اگر چه این دو معنا متضادند، ولی به دوجنبه اصلی هویت جنبه اجتماعی وجنبه شخصی وفردی معطوف هستند. بیشتر روانشناسان و نظریه پردازان شخصیت پیش از اریکسون هویت را در ابتدا امری فردی و شخصی می‌دانستند (هرچند ایشان هویت اجتماعی را هم انکار نمی‌ کردند ) از دیدگاه این نظریه پردازان هویت احساسی تمایز ،تداوم و استقلال شخصی نامیده می‌ شود (جاکو[۶۲]،۲۰۱۲).
اریکسون[۶۳] به عنوان اولین نظریه پرداز مهم هویت آن را به صورت یک احساس نسبتآ پایدار از یگانگی خود تعریف می‌ کند بعضی علی رغم تغیر رفتارها،افکار و احساسات برداشت یک فرد از خود همواره مشابه است.علاوه بر این او می‌ گوید این احساس که ما چه کسی هستیم باید با نگرشی که دیگران نسبت به ما دارند نسبتآ همخوان باشد این مسآله بر اعتقاد داریکسون در اهمیت رابطه بین فرد و جامعه تآکید دارد در اینجاست که نخستین تفاوت‌های نظریه ای اریکسون با دیگران که هویت را امری فردی می‌ دانستند آغاز می‌ گردد (بیابانگرد ،۱۳۹۱).
از نظر اریکسون آنچه هویت من نامیده می‌ شود آن جنبه از (من) است که پس از ایجاد بحران –روانی اجتماعی گذر از کودکی به بزرگسالی به بررسی انتخاب و وحدت بخشیدن به تصاویر خود با توجه به فضای عقیدتی خاص دوره جوانی می‌ پردازد.اریکسون [۶۴]در سال ۱۹۸۱ م.(هویت من)را مبنی بر چند چیز تعریف کرد.
الف: هویت بر تلفیق بین گذشته و آینده جهت تقویت حس یکپارچگی دلالت دارد.
ج: پاسخ به سوال هویت با ارزیابی منطقی ازخود داده می‌ شود که این ارزیابی با ملاحضه ی فرهنگ به ویژه عقاید و انتظاراتی که جامعه از فرد دارد صورت می‌ گیرد.
د: هویت فرایند یک پارچه سازی در مورد پرسش قرار دادن پیرامون حوزه‌های اساسی به خصوص حرفه آتی جنسیت عقاید سیاسی و مذهبی است که در نتیجه آن تعهدی قابل انعطاف اما دیر پا در حوزه‌های یادشده به وجود می‌ آید.این تعهد از جنبه عینی تعامل مؤثر فرد با جامعه و از جنبه ها ذهنی حس اساسی وظیفه شناسی و وفاداری را ضمانت می‌ کند (غفاری، ۱۳۸۸).
از دیدگاه اریکسون نوجوانان برای ساختن هویت خود در یک زمان با دو گروه از امور درگیر است از سوی باید با تغییرات فیزیولوژیکی و شناختی خود سازگار شود و از سوی دیگر ناگزیر از سازگاری با نظام‌های بیرونی است از این رو تشکیل هویت در نوجوان شامل سه امر اساسی است. ۱: نوجوان احساس ثبات و تداوم کند یعنی درک کند که در طول زمان همان شخصی است که قبلآ بوده است.۲: افراد جامعه و دیگران او را شخصی با ثبات بشناسند یعنی نوجوان باید بتواند تصویر با ثباتی از خود به محیط ارائه دهد.۳: او باید بر اساس شواهد عینی و اطلاعات ملموسی که از محیط دریافت می‌ کند به ثبات شخصیت خود و تداوم آن اطمینان پیدا کند (ربانی ،۱۳۹۲).
پس از اریکسون (مارسیا،۲۰۰۹ )طرح عقلانی کردن شکل گیری هویت اریکسون را از طریق فرآیند مصاحبه قابل بهره برداری نمود این فرآیند بر دو چیز متمرکز بود.
۱:بحرانی که در آن فرد امکانات و انتخاب‌های دیگر را کشف می‌ کند .
۲:تعهدی که در آن افراد یک هویت بخصوص را سرمایه گذاری می‌ کنند.(هانسبرگر[۶۵]و همکاران،۲۰۰۹ )وی با انطباق بر دو معیار کاوشگری و تعهد و با سه حوزه عملکرد کلی یعنی شغل ایدئولوژی و ارزش‌های بین شخصی روشی را برای سنجش منزلت‌های هویتی من به وجود آورده(مارسیا) منزلت‌های هویتی را اینطور نام گ
ذاری کرد .هویت دنباله رو،هویت سردرگم،هویت بحران زد و هویت یافتگی.افراد هویت یافته بحران اکتشاف را تجربه کرد.آن دو از این طریق تعهدات راسخ و محکمی‌ برایشان پدید آمده است.افراد دارای هویت بحران زده در حال تجربه کردن بحران هویت و اکتشاف هستند ولی تعهدی از آن برایشان حاصل نشده است فرد دارای هویت دنباله دار و به هویتی متعهد است که حاصل تجربه بحران ها و اکتشافات همراه است که حاصل تجربه بحران ها و اکتشافات همراه آن است و همواره در پی الگوست و نهایتآ افراد دارای هویت سردرگم که تعهدات مستحکم هویتی ندارند به گونه ای فعال در حال کشت و درک چنین تعهداتی نیستند به این ترتیب از میان این چهار منزلت هویتی،منزلت سردرگم و دنباله رو در کمترین سطح توسعه یافتگی قرار دارند و نسبتآ نابالغ اند و هویت بحران زده شرایط میانه ای دارد و نشانگر حرکت‌های به سمت منزلت‌های پخته تری مانند هویت یافتگی است.(هانسبرگ و همکاران،۲۰۰۸ )ساختارگرایان نظریه پردازان دیگری بودند که هویت را به عنوان ساختار خود عبارت از یک سازمان پویا خود ساخته و درونی از توانایی ها،باورها و تاریخچه فردی در نظر گرفتتند.تحول این ساختار زمانی است که افراد نسبت به یگانگی شان و شباهتشان به دیگران و نقاط قوت و ضعف خود در روش هایی که در جهان اتخاذ می‌ کنند آگاه تر باشند و رشد کمتر آن زمانی است که افراد درباره تمایزشان از دیگران دچار اغتشاش باشند و برای ارزشیابی خودشان بیشتر بر منابع بیرونی تکیه نمایند ساختار گرایان ویژگی‌های رفتاری فردی را که هویت روشنی دارند شامل ۱٫ خودپنداره قوی –روشنی اهداف–آسیب پذیری اندک–پذیرش خود–قدرت تصمیم گیری بدون تزلزل–احساس مسولیت در برابر زندگی می‌ باشد از سوی دیگر دیدگاهای غیر ساختاری نیز مانند پست مدرنیسم وسازه گرایی اجتماعی وجود دارد که بر خلاف دیدگاهای ساختگرا هویت را مفهوم ثابتی نمی‌ دانند بلکه معتقدند که هویت نشان دهنده کثرت وپیچیدگی طبیعی انسان است از نظر ایشان افراد هویت واحدی ندارند بلکه دارای هویت‌های چند گانه هستند وهویتشان در تعاملات اجتماعی شکل می‌ گیرد وهمواره در حال شکل گیری مجدد است بنابراین هویت افراد در تعاملات اجتماعی وهم چنین در فرایند درمان قابلیت تغییر دارد (تبریزی وهمکاران،۱۳۸۹).

۲-۳-۵- عوامل موثر بر شکل گیری هویت :

مجموع این نظریه پردازان با دیدگاهای مختلفی که دارند درعواملی دارای اشتراک اند ودر فرایند هویت یابی نوجوان علاوه بر فرهنگ عمومی‌ جامعه نهادهای خانواده ومدرسه را به عنوان تعین کننده ترین نهادهای تشکیل هویت به حساب میآورند برخی دیگر از اشتراکات آنها را که از عوامل موثر در هویت یابی فرد است می‌ توان به شرح ذیل خلاصه نمود (خواجه نوری، ۱۳۹۰).
عوامل شناختی :رشد شناختی تاثیر مهمی‌ بر شکل گیری هویت دارد وقتی که فرد در دوره نوجوانی به مرحله تفکر عملیات صوری می‌رسد امکان بهتری به دست میآورد که هویت آتی خود را ترسیم کند وبه مسائل آن بیندیشد (امیری، ۱۳۹۲).
عوامل مربوط به والدین : نوع ارتباط نوجوانان با والدین در چگونگی شکل گیری غالبا کسانی هستند که از جانب والدین خود به فراموشیب سپرده ویا طرد شده اند در تحقیقی که توسط (آدامز ،جونز ) در سال ۲۰۰۷ انجام شد معلوم گردید که جوانانی که در مرحله بالای هویتی قرار داشتند والدینشان استقلال را تشویق وکنترل کمی‌ را بر آنان اعمال می‌ کردند .والدین جوان با هویت سردر گم شیوه‌های فرزند پروری غیر ثابتی را اعمال می‌ کردند وجوانانی با هویت دنباله رو والدینشان کنترل زیادی بر آنها اعمال کرده و استقلال را کمتر تشویق می‌ نمودند (ابطحی، ۱۳۸۹)
عوامل اقتصادی : تحقیقاتی که توسط (رولین[۶۶]) در سال ۲۰۰۷٫م.انجام داد نشان داد که شرایط بد اقتصادی در ارتباط غیر مستقیم با کاهش فاکتورهای روانشناختی مثبت کاهش سطوح رشد هویت بوده است تنگنای اقتصادی در ارتباط منفی با رشد هویت در رشد هویت در ارتباط مثبت با سازگاری مثبت روانشناختی است این نکته معین می‌ کند که ارتباط غیر مستقیمی‌ بین فقر وسلامت روانی وجود دارد که به واسطه رشد هویت است .
عوامل مربوط به مدرسه : موفقیت‌های تحصیلی در طول سال‌های مدرسه وقبول شدن بعدی نوجوان در دانشگاه معمولا عامل موثری در شکل گیری هویت است زیرا راه‌های زندگی آینده ی او را هموارتر می‌ سازد و از نظر حرفه ای نیز اطمینان بیش تری برای او ایجاد می‌ کند .
نقش مذهب : عقاید مذهبی یعنی جوانان معمولا در سنین ۱۲تا ۱۸ سالگی شکل مجرد و مجزایی به خود می‌ گیرند مثلا خداوند بیشتر به عنوان قدرت انتزاعی تصور می‌ شود تا همچون موجودی انسان گونه وپدر مانند نظرات مذهبی نیز سهل گیرانه تر می‌ شود (اریکسون ) مذهب را به عنوان نهاد ارزشمندی می‌ دانند که در طول تاریخ نقش مهمی‌ را درنیازهای روانشناختی وخصوصا در ارضای اعتماد بشر ایفا کرده است . از نظر وی استحکام اعتماد در دوران کودکی پایه ظرفیت ایمان در بزرگسالی را فراهم میآورد وعضویت در گروهای اجتماعی ،مذهبی وتعلق به اعتقادات ،مسالک وایمان مذهبی ،مانند سپری در مقابیل از خود بیگانگی عمل می‌ کند. (مقدس،۱۳۹۰)

۲-۳-۶- تاثیر هویت بر سبک زندگی

با تغییر بافت اجتماعی از حالت سنتی به شکل مدرن و یا شبیه مدرن و در اثر تحولات ناشی از جهانی شدن شاهد تغییرات ماهیت انسان وتغییر هویت اجتماعی وفردی او هستیم که این امر ناشی از آثار و عوارض تمدن جدید صنعتی ،آسیب زدایی شهر نشینی ،زوال همبستگی اجتماعی وافزایش انگیزه ای فرد طلبانه وغیر اجتماعی و در مجموع هویت زدایی اجتماعی بوده است. (گل محمدی، ۱۳۸۸).
جهانی شدن پدیده ای است که جوانب گوناگون زندگی فرهنگی اعم از نگرش جنسیتی دانش آموزان رسمی،هویت و سبک زندگی مردم را تحت تآثیر قرار می‌ دهد (لطف آبادی،نوروزی،۱۳۸۹) رواج شیوه‌های جدید رفتار اجتماعی برای پرکردن فضاهای زندگی (مثلآ:پاساژ گردی،توجه به رسانه‌های مختلفمدیریت بدن،تمرکز بر بدن،و…)فردی شدن،اهمیت یافتن سیاست‌های زندگی بر اساس ترجیحات سبک‌های زندگی متفاوت،از جمله زمینه‌های اصلی هستند که شرایط جدیدی را پیش روی افراد قرار داده اند این به بدان معناست که این تحولات که در قالب جهانی شدن فرهنگی رخ می‌ دهد علاوه بر تآثیر بر ذوق،سلیقه،گذراندن اوقات فراغت و در نهایت سبک زندگی افراد نگرش به خود و جامعه و میزان هویت اجتماعی آنها تحت تآثیر قرار داده است.
به عبارت دیگر در جامعه مدرن نوع و سبک رفتار و کنش‌های مصرفی یا سبک زندگی است که هویت‌های فردی و اجتماعی را شکل می‌ دهد. (کفاشی و همکاران،۱۳۸۹) به طور کلی در چنین فضای اجتماعی علاوه بر سبک‌های متفاوت زندگی که توسط افراد انتخاب می‌ شود فرایند جهانی شدن موجب تغییر در منابع هویتی و هویت گزینی افراد نیز شده است. (خواجه نوری و همکاران،۱۳۸۹).
اهمیت این امر زمانی مشخص می‌ شود که بدانیم بدون سبک زندگی و هویت اجتماعی یعنی بدون چهارچوب‌های مشخصی که شباهت ها و تفاوت ها را آشکار می‌ سازد افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنا دار و پایدار میان خود را نخواهند داشت (کفاشی و همکاران،۱۳۸۹) همچنین فهم چیستی و چگونگی خود در برابر دیگری که مشخصه هویت است نه تنها در ساختار روانی افراد بلکه در تکاپوهای جامعه انسانی نیز اهمیت زیادی دارد (ذولفقاری و سلطانی،۱۳۸۹).
مسآله بودن این موضوع از آنجا ناشی می‌ شود که مسیر تغیر سبک‌های زندگی و ورود سبک‌های جدید زندگی موجب تغییر و تهدید فرهنگی،فردی شدن و افزایش شکافهای اجتماعی،رواج مصرف گرایی،از هم پاشیدگی شبکه‌های سنتی ودر نهایت بحران هویت فردی و اجتماعی افراد می‌ شود در این موضوع افراد هویت خود را به جای منابع سنتی هویت،از خلال مصرف کالاها و سبک‌های گوناگون زندگی کسب می‌ کنند (رضایی،۱۳۸۹).
ایران نیز همچون بسیاری از کشور ها در حال گذار تغییراتی یافته است اما از آنجایی که چنین تحولاتی (که در غرب با عنوان مدرنیته و جهانی شدن روی داده است)از طریق دنیای اطلاعات و ارتباطات و نه در بستر مناسب فرهنگی وارد نقاط مختلف جهان از جمله ایران شده است بحران هایی را در زندگی مردم به وجود آورده است (خواجه نوری،۱۳۹۱).
در ایران اگرچه جامعه مصرفی شکل نگرفته است اما فراوانی برخی کالاها ی مصرفی در چند سال اخیر و تغییر چهره شهرهای بزرگ از جمله وجود فروشگاه‌های مد روز،مجتمع‌های تجاری و تفریحی،رستوران ها،فست فود ها،و بصری شدن نشانه ها و نمادهای منزلتی و ….که چهره شهر ها را به عرصه تاخت و تاز و پرسه زنی افراد به ویژه جوانان بدل نموه است ، نشان دهنده جهت گیری افراد جامعه ما به سوی فرهنگ مصرفی و زیبایی شناختی کردن مصرف است (ربانی، ۱۳۸۷).
بنابراین هویت ایرانی امروزه متآثر از عواملی مانند بیشینه تاریخی،اجتماعی و فرهنگی پارادایم جدید فکری،انسان مدرن و فرا مدرن و نظام جهانی و چند بعدی است چنین عواملی باعث شدند که هویت ایرانیان از ساختار ساده با محوریت ایرانی بودن به ساختار پیچیده و ترکیبی با عناصر مدرن اسلامی‌ و ایرانی آن تغیر کند.(آزادارمکی،۱۳۸۶) تحت تآثیر جهانی شدن شاهد تجلی چند وجهی هستیم و صور گوناگون هویت ایرانی در سطح جهانی،ملی و فردی خودنمایی می‌ کند.ایرانیان هم مسلمان هستند و هم جهانی،درعین حال که هم مذهبی اند و هم مدرن (مقدس و خواجه نوری،۱۳۸۴).
در این بین فرهنگ جوانان ایرانی متآثر از این رقابت ها،منازعات و تبادل ها و تصورات فرهنگی بیش از بقیه گروه‌های جامعه متنوع شده است تا جایی که فرهنگ و هویت جوانان به یکی از دغدغه‌های کلان نظام تبدیل شده است و سیاست گذاران فرهنگی رواداشته است تا میزان تآثیر گذاری نهادها و سازمان‌های فرهنگی رسمی‌ را در این زمینه افزایش دهند. (شالچی،۱۳۸۷ )به عبارت دیگر چون جوانان در مقایسه با گروه ها و قشرهای دیگر روابط اجتماعی گسترده تری دارند و با مظاهر و وسایل تجدد نو سازی جهانی شدن و همچنین اندیشه ها و هویت‌های جدید آشنایی و برخورد بیشتری می‌ یابند بیش از دیگران در معرض تغییرات هویت قرار می‌ گیرند به علاوه با توجه به اینکه حدود ۶۰ درصد از جمعیت جامعه ما را جوانان تشکیل می‌ دهندو (کلانتری و حسنی، ۱۳۸۷ )و کارکرد غیر قابل انکار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جوانان در روند تحولات عمومی‌ مطالعه پیرامون چگونگی تکوین هویت اجتماعی آنان بسیار ضروری به نظر می‌ رسد (پاینده، ۱۳۸۹).

۲-۴- مرور ادبیات و سوابق مربوطه

مطالعه اسچنل و بیکر نشان داد افراد اغلب عقاید و تجربیات معنوی و مذهبی ر ا به عنوان منبعی برای معنا در زندگی شان در نظر می‌ گیرند.(اسنل[۶۷]، ۲۰۱۱)به علاوه، تحقیقات بسیاری (از جمله فرنچ[۶۸] ، ۲۰۰۹ ، سونس و هوتسبات[۶۹]، ۲۰۰۷ ؛ پوهلمن[۷۰]و همکاران، ۲۰۰۷ ؛ مارتوس [۷۱]و همکاران، ۲۰۱۰ ) نشان داند که بین مذهب و معنای زندگی ارتباط مثبتی وجود دارد. هریس و استاندارد بیان کردند که ارتباط مثبتی بین معنا در زندگی و بهزیستی معنوی و اهمیت معنویت در دانشجویان دانشگاه وجود دارد. همچنین نتایج مولکار[۷۲] حاکی از ارتباط مثبت بین معنا در زندگی و یکتاپرستی است.(استگر[۷۳]۲۰۱۰) در همین راستا، شالون در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافت که جوان هایی که بیشتر معنوی هستند، بیشتر نماز یا عبادت انجام می‌ دهند و احتمالاً بیشتر احساس هدفمندی و معنا در زندگی می‌ کنند. (شالون [۷۴]۲۰۰۹)مطالعه پارگارمنت، ماگیارروسل و موری سوانگ، در تحقیقات خود بیان کردند که افراد مذهبی ممکن است معنای بیشتری در زندگی تجربه کنند، به خصوص زمانی که مذهبشان به سمت مقدسات گرایش دارد و کامل (بینقص) است (مارتوس[۷۵]۲۰۰۸)
طبق گزارش پژوهشی، که توسط حاجلو و همکاران منتشر گردید، سطوح هویت یابی نوجوان توسط میزان مذهبی بودن آنان پیشبینی شده است.(حاجلو و همکاران، ۱۳۹۱ ، ) در پژوهشی دیگر، همبستگی سبک های هویت و سازه های جهت گیری اسلامی- شامل دو سازه باورها و مناسک، و اخلاق توسط( مغانلو و همکاران، ۱۳۸۸) بررسی گردید. سازه اخلاق اسلامی‌ دارای رابطه مثبت و معنی داری با سبک هویت اطلاعاتی و رابطه منفی و معنی داری با سبک سردرگم/ اجتنابی داشت. بیشترین ارتباط سازه باورها و مناسک اسلامی، با سبک هویت هنجاری و سپس، با سبک هویت اطلاعاتی بود. براساس پژوهش فرمانی و خامسان ( ۱۳۹۰ ) نوجوانانی که دارای سبک هویت هنجاری هستند و نگرش بنیادگرایی به دین دارند، گرفتن تأیید از دیگران را بیشتر از سایر عوامل مهم ارزیابی می‌ کنند و همین تأیید شدن موجب می‌ شود تا اجازه نداشته باشند که برخلاف افراد مهم و معیارهای موجود بیاندیشند. اما نوجوانانی که دارای هویت سردرگم و نگرش بی دینی سطحی بودند، اهمیتی به تأیید دیگران نمی‌ دادند و از کمترین حمایت اجتماعی برخوردار بودند. در این زمینه،دوریز[۷۶]( ۲۰۰۷) در گزارش تحقیقی خود بیان می‌ کند: نوجوانان دارای سبک هویت هنجاری به یک باور ثابت مذهبی تعهد دارند و حساسیت آنان به مذهب بیشتر است. جهت گیری مذهبی از جمله ابعاد شناختی دینداری است که نوجوان در دستیابی به هویت ایدئولوژیکی با آن روبه رو می‌ شود .
بسیاری از محققان بر این عقیده اند که به میزانی که افراد به یک هویت یا خودپنداره منسجم و مشخص دست می‌ یابند، با احساسات مثبت یا منفی گوناگونی درگیر می‌ شوند. به اعتقاد آنان، باورهای ناهماهنگ و از هم گسیخته در مورد« خود » به مشکلات عاطفی و هیجانی متعددی منجر می‌ گردد.
(کوپر[۷۷] و پروین،۲۰۱۰ )در واقع افرادی که دارای خودپنداره واضح، خوب تعریف شده، هماهنگ و تقریباً باثبات هستند از سلامت روانشناختی بیشتری برخوردارند. (کمپبل وهمکاران،۲۰۱۱ ). این افراد به یک دید روشن در مورد خود رسیده اند و کمتر تحت تأثیر وقایع روزانه و ارزیابی‌های این وقایع قرار می‌ گیرند(کرنیس[۷۸] و همکاران۲۰۱۱،)مطالعه در زمینۀ علمی‌ اجتماعی هویت نشان داده است که افراد دارای هویت های گوناگون مذهبی، شغلی، قومی، اجتماعی، سیاسی و جنسی می‌ باشند. مذهب زمینه را برای کشف و تعهد هویت از طریق پیشنهاد کردن مفاهیم ایدئولوژیکی، اجتماعی و معنوی فراهم می‌ کند، به طوری که نتایج نشان داده است که بین مذهب و هویت کسب شده رابطه مثبت وجود دارد.(کینگ[۷۹]۲۰۰۹)
ذوالفقاری و سلطانی(۱۳۸۹) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که سبک زندگی، میزان تحصیلات و پایگاه اقتصادی- اجتماعی با هویت ارتیاط معنی داری وجود دارد. همچنین کفاشیان و همکاران در تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر سبک زندگی بر هویت اجتماعی به این نتیجه رسیدند که بین مولفه‌های سبک زندگی و هویت اجتماعی همبستگی وجود دارد. این نتایج با تحقیق رحمت آبادی و آقا بخشی(۱۳۸۹) با عنوان سبک زندگی و هویت اجتماعی همسو درآمد. نتایج اینگونه مطالعات حاکی از آن است که سبک زندگی به عنوان یکی از مولفه‌های مهم در بخش‌های با هویت دارای رابطه است. همچنین (پانو [۸۰]۲۰۰۷ورابرت ۲۰۰۸)در تحقیقی نشان دادند سبک زندگی می‌ تواند باعث سلامت جسمانی وتندرستی شود و از طرفی بین سبک زندگی و سلامت روان رابطه وجود دارد.نتایج تحقیق برعکس یافته‌های هرل ودوناهی (۲۰۰۹) که اعتقاد دارنند بین سبک زندگی وادراک از خدا رابطه وجود دارد می‌ باشد .
طبق نتیجه تحقیق رمضانی( ۱۳۹۱) و صفایی و همکاران (۱۳۹۰) ، کریک پاتریک و شیور(۱۹۹۰) بری و همکاران(۲۰۰۷)( به نقل از نجات ، شهبازی زاده و بناب، ۱۳۹۰) حس مثبت و ارزشمندی از خود در دوران کودکی و شکل گیری شخصیت افراد با تصور از خدا مرتبط می‌ باشد. همچنین نقش تصور از خدا بر تصور از خود معنادار شد. بین نگرش مذهبی واحساسات معنا بخش بودن زندگی رابطه معنی دار وجود دارد به عبارت دیگر نگرش مذهبی به افراد کمک میکند تا با شناخت بهتر از هدف ها به معنای زندگی دست یابد (جمالی،۱۳۸۸).
خانی( ۱۳۹۲) با بررسی تاثیر پایگاه اجتماعی- اقتصادی و میزان دین داری بر سبک زندگی دانشجویان دانشگاه تریت
معلم، به رابطه بیشتر متغیر دین داری با سبک زندگی دانشجویان در مقایسه با پایگاه اجتماعی- اقتصادی آنان اشاره کرده است.
بطور کلی تحقیقات زیادی درمورد مولفه‌های اصلی تحقیق خصوصا در راستای همدیگر صورت نگرفته است و نگارنده سعی نموده از اندک تحقیقات مرتبط جهت جمع بندی مطالب استفاده نماید .

فصل سوم

روش تحقیق

۳-۱-مقدمه

محقق می بایست پس ازتعلیم و تنظیم موضوع پژوهش،در فکر انتخاب روش تحقیق خود باشد.منظور از انتخاب روش انجام پژوهش آن است که مشخص نماییم چه نوع روش تحقیقی برای بررسی موضوع مورد نظر ما مناسب است، انتخاب روش انجام شده تا حدود زیادی بستگی به اهداف و ماهیت موضوع مورد بررسی و امکانات اجرایی و فرضیه ها دارد.به بیان دیگر هدف از انتخاب این روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید که چه شیوه ای اتخاذ نماید تا او را هرچه دقیق تر و سریعتر و ارزانتر در دستیابی به پاسخ، یا پاسخهایی برای پرسش یا پرسشهای پژوهش مورد نظر کمک کند. (نادری و نراقی ،۱۳۸۹)

۳-۲- روش تحقیق:

این امر به هدفها، ماهیت های موضوعات پژوهش و امکانات اجرایی محقق بستگی دارد .پژوهشگر دراین تحقیق به دنبال توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت با یک موضوع می باشد یا به عبارتی سعی دارد که به کشف عقاید، ادراکات و تجربیات افراد بپردازد و آنچه را که هست بدون هیچ گونه دخالت و استنتاج عینی گزارش کنند و نتایج عینی را از موفقیت اخذ نمایند .(دلاور، ۱۳۸۸). در این مطالعه، روش تحقیق از نوع توصیفی و زمینه یابی می‌ باشد.این روش برای مطالعه موضوعاتی به‌کار می‌رود که محقق قصد تغییر یا دستکاری متغیرها را ندارد و اطلاعات را به همان صورتی که هستند به دست می‌آورد. برای مطالعه نگرش‌ها و نظرات آزمودنی‌ها با ابزار مصاحبه و پرسش‌نامه از روش زمینه‌یابی استفاده می‌شود (اسماعیلی و گودرزی، ۱۳۸۸)

۳-۳- جامعه ی آماری :

جامعه در هرتحقیق عبارت است ازهمه ی اعضای واقعی یا فرضی که علاقمند هستیم یافته های پژوهش را به آنها تعمیم دهیم.(دلاور،۱۳۸۸) جامعه ی آماری عبارت است از مجموعه ای ازافراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند معمولاً در هرپژوهش،جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره ی صفت متغیر و واحدهای آن به مطالعه بپردازد.جامعه آماری در این تحقیق،عبارت است از کلیه دانشجویان وکارکنان دانشگاه آزاد واسلامی‌ شهرستان دره شهراز هردو جنس ولی بدون توجه به وضعیت تاهل وزمان ورود به دانشگاه در تمام سطح‌های تحصیلی ،مطالعه حاضر به صورت مقطعی در سال ۱۳۹۳خورشیدی انجام گرفت.

۳-۴- نمونه ی آماری و روش نمونه گیری:

۳-۵- نحوه اجرای پرسشنامه:

پس از تهیه پرسشنامه، وتعیین آزمودنی ها پرسشگر به دانشگاه آزاد دره شهر رجوع کرده وپس از طی مراحل اداری وهماهنگی‌های صورت گرفته وتشریح اهداف تحقیق از آزمودنی ها خواسته شد، ضمن مطالعه پرسشنامه را تکمیل نمایند.

۳-۶- ابزار جمع آوری اطللاعات:

۳-۶-۱- پرسشنامه سبک زندگی lsq

این پرسشنامه در سال ۱۳۹۱ توسط گروهی از محققین شامل محسن لعلی ، احمد عابدی و محمد باقر کج بافت در دانشگاه اصفهان ساخته شد. ابزارهای مورد استفاده عبارتند از پرسشنامه سبک زندگی ومقیاس بهزیستی روانشناختی ریف .در زمینه ارزیابی سبک زندگی افراد آزمونهای مختلفی طراحی شده است که بین آنها می‌ توان به پرسشنامه سبک زندگی وشخصیت که بیشتر به جنبه‌های آدلری سبک زندگی می‌ پردازد ،پرسشنامه سبک زندگی فرهنگی ،پرسشنامه سبک زندگی کودکان ،وپرسشنامه سبک زندگی وسلامتی اشاره کرد .(سازمان جهانی بهداشت ۲۰۰۷،کوکر هام [۸۱]۲۰۰۷،هاریسون[۸۲] وهمکاران ۲۰۱۰)در هریک از پرسشنامه‌های که پژوهش‌های فوق به کار رفت به یک یا چند جنبه از مولفه‌های سبک زندگی همچون تندرستی ،تغذیه وورزش ،تفریح ،اجتناب از داروها وسلامت روان پرداخته است .این پرسشنامه شامل ۱۰عامل که به ترتیب درصد واریانس وارزش ویژه عباتند از: سلامت جسمانی ،ورزش وتندرستی ،کنترل وزن وتغذیه ،پیشگیری از بیماریها ،سلامت روانشناختی ،سلامت معنوی ،سلامت اجتماعی ،اجتناب از داروها مواد مخدر والکل ،پیشگیری از حوادث ، وسلامت محیطی که شامل ۶۶سوال در طیف لیکرت که به صورت همیشه (۳) معمولا (۲) گاهی اوقات (۱) وهرگز (۰)نمره گذاری میشود. نمره بالا در هرکدام از مولفه ها ودر کل پرسشنامه نشان دهنده سبک زندگی مناسب است .براساس فرم روانشناختی ردیف ضریب پایایی به روش محاسبه آلفای کرونباخ بین ۷۳/.تا ۷۸/.بدست آمد، یعنی این پرسشنامه دارای پایایی مطلوبی می‌ باشد. از لحاظ اطلاعات مربوط به میانگین وانحراف معیار در این پرسشنامه بالاترین میانگین مربوط به پیشگیری از بیماری ها وکمترین مربوط به سلامت اجتماعی است وهمچنین برای تعیین روایی واعتبار محتوایی،این پرسشنامه در اختیار ۱۰ متخصص قرار گرفت که نهایتا پس از بررسی اعتبار آن مورد تایید قرار گرفت .

۳-۶-۲- پرسشنامه هویت (isi- 6g)

پرسشنامه سبک هویت (برزونسکی[۸۳] ،۱۹۹۲) یک مقیاس ۳۹سوالی که ۱۱سوال آن مربوط به مقیاس اطلاعاتی ، ۸ سوال آن مربوط مقیاس هنجاری ، ۱۰سوال آن مربوط به مقیاس سردرگم یا اجتنابی و۱۰سوال آن مربوط به مقیاس تعهد می‌ باشد که برای تحلیل ثانویه می‌ باشد ویک سبک هویت محسوب نمی‌ شود .پاسخ آزمودنی ها به سوالات به شکل طیف لیکرت ۵درجه ای میباشد که شامل کاملا مخالف (۱)تاحدودی مخالف (۲) مطمئن نیستم (۳)تاحدودی موافق(۴) کاملا موافق (۵) می‌ باشد .این پرسشنامه توسط احمد غضنفری به وسیله اجرای همزمان آن با مقیاس سلامت عمومی‌ گلدبرگ سنجیده شد، که نتایج ذیل بدست آمد:درمقیاس برزونسکی پایایی درونی(ضریب آلفا) مقیاس اطلاعاتی را ۶۲آلفا، مقیاس هنجاری۶۶/آلفا، و مقیاس سردرگم یا اجتنابی را۷۳ /آلفا گزارش کرده است .
در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل عاملی اعتباز سازه وپایایی پرسشنامه سبک هویت بررسی شد ونتایج نشان داد که پرسشنامه مذکور از ضرایب وپایایی وهمسانی درونی مناسبی برخوردار می‌ باشد ونتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیق برزونسکی (۱۹۹۲)وهمکارانش شباهت دارد .بررسی دقیق این پرسشنامه نشان داد که ماده هایی از این پرسشنامه با ابعاد ووجوه مختلف سبک‌های هویت مرتبط است ولذا انتظار می‌ رود که این پرسشنامه سبکهای هویت را در آزمودنی‌های حداقل دارای سواد پنجم ابتدایی مورد سنجش قرار دهد نتایج این مطالعه نشان داد. که پرسشنامه فوق از اعتبار بالایی برخوردار است ودر نتیجه میتوان ابزاز مناسبی برای تحقیق وپژوهش در حوزه شکل گیری هویت وپردازش اطلاعات مربوط به خویشتن باشد .در مجموع ضرایب همبستگی بین نمره‌های آزمودنی ها در پرسشنامه سبک زندگی هویت وسلامت عمومی‌ گلدبرگ وخرده مقیاسهای آن معنی دار است ودرنتیجه پرسشنامه از اعتبار وپایایی مطلوبی برخوردار می‌ باشد (غضنفری،۱۳۸۹).

۳-۶-۳- پرسشنامه اداراک از خدا

پرسشنامه سنجش ادراک از خدا که توسط بهرامعلی قنبری وسید محمد اشرف در ایران مورد ارزیابی قرار گرفت . یک آزمون ۷۱ سوالی که دارای ۶زیر گروه بوده وپاسخ دهندگان پاسخهای خود را به صورت لیکرت چهارتایی ارائه می‌ دهند، زیر مقیاسهای این آزمون بدین شرح اند : حضور ،چالش ،پذیرش،خیر خواهی ،تاثیر ،مشیت گرچه دو زیر گروه آخر درظاهر در تضاد با یکدیگرند اما از نظر متخصصین براین است که این دو وضعیت بنیادی موازی ودر امتداد هم هستند وتقابلی بین آنها وجود ندارد. همچنین پایایی کلی آزمون ۹۱/. گزارش شده که جهت سنجش آن از روشهای کرونباخ وتنصیف (دوروش اسپیرمن –براونوگاتمن )دونیم کردن استفاده شد.

جدول ۳-۱ ضرایب پایایی آزمون

۰۰۰/۰

۱۱۹

۲۸/۶

۴۶/۰

سلامت محیطی

با توجه به سطح معنی داری مشاهده شده در جدول فوق اختلاف میانگین مشاهده شده بین همه مولفههای سبک زندگی و ادراک از خدا معنادار است. به عبارتی با ۹۵ درصد اطمینان میتوان گفت بین میانگین این مولفهها و متغیر ادراک از خدا تفاوت وجود دارد.

فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری

۵-۱ مقدمه

در این مطالعه تلاش شده است تا تاثیر ادراک از خدا وهویت اجتماعی را بر روی مولفه‌های مختلف سبک زندگی مانندسلامت جسمانی،ورزش وتندرستی،کنترل وزن وتغذیه،پیشگیری از بیماریها، سلامت روانشناختی،سلامت معنوی،سلامت اجتماعی،اجتناب از داروها ومواد مخدر،پیشگیری ازحوادث،وسلامت محیطی دربین دانشجویان وکارکنان دانشگاه آزاد شهرستان دره شهر نشان داده شود . برای این منظور چند فرضیه مطرح شد که در مجموع سه فرض کلی ذیل خلاصه وعنوان گردیدند.
بین مولفه های مختلف سبک زندگی و هویت اجتماعی و ادراک از خدا رابطه وجود دارد.
بین هویت اجتماعی و ادراک از خدا همبستگی و رابطه وجود دارد.بین سبک زندگی وادراک از خدا رابطه وجود دارد.
پس از مطالعه در مورد یافته هایی ونتایج تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق وجمع بندی نتایج پرسشنامه‌های توزیع شده در بین جامعه آماری وتجزیه وتحلیل داده ها نتایج ذیل بدست آمد :
درخصوص میانگین گونه‌های پرسشنامه در بین ۱۲۰ نفر پاسخگو میانگین مولفه سلامت جسمانی ۹۶/۲، ورزش و تندرستی ۱۲/۳، کنترل وزن و تغذیه ۰۸/۳، پیشگیری از بیماری ۰۶/۳، سلامت روانشناختی ۱۹/۳، معنویت ۰۳/۳، سلامت اجتماعی ۶۸/۲، اجتناب از داروها و مواد مخدر ۸۷/۲، پیشگیری از حوادث ۳۴/۳ و سلامت محیطی ۰۳/۳ است. بیشترین میانگین متعلق به مولفه پیشگیری از حوادث و کمترین آن مربوط به سلامت اجتماعی است.میانگین متغیر سبک زندگی ۱۱/۳، هویت ۳۴/۳ و ادراک از خدا برابر ۵۷/۲ است. بیشترین میانگین متعلق به متغیر هویت اجتماعی و کمترین آن مربوط به ادراک از خدا است.
متغیر سبک زندگی و هویت اجتماعی دارای رابطه خطی معنادار و مثبت هستند در حالی رابطه خطی متغیرهای سبک زندگی و ادراک از خدا از نظر آماری معنادار نیست.
در همه مولفه ها غیر از مولفه پیشگیری از حوادث سطح معنیداری مشاهده شده به این معنا که مولفههای متغیر سبک زندگی با متغیر هویت رابطه خطی معنادار و مثبت دارند. به این معنا که با افزایش نمره هویت فرد نمره سبک زندگی او در سطح مولفههای فوق افزایش مییابد.در بین این مولفهها بیشترین همبستگی مشاهده شده مربوط به سلامت روانشناختی و کمترین آن مربوط به سلامت محیطی است. به عبارتی می‌ توان گفت شدت رابطه خطی بین سلامت روانشناختی و هویت اجتماعی از همه مولفه ها بیشتر و بین سلامت اجتماعی و هویت از همه مولفهها کمتر است.