علاوه بر ویژگیهای فردی که در مورد تاب آوری بیان شد، ذکر این مطلب مهم به نظر میرسد که برخی از مولفههای محیطی در رشد و پرورش افراد تاب آور موثر هستند. این ویژگیها عبارتند از( نیایش، ۱۳۹۰):
- روابط حمایتگر و توأم با توجه و وجود شبکهای از افراد که از یکدیگر حمایت میکنند.
- معیارها و انتظارات بالا اما معقول خانواده و جامعه در مورد رفتار فرد.
- ایجاد فرصت مشارکت در فعالیتهای اجتماعی توسط والدین برای فرزندان.
ذکر این مطلب ضروری به نظر میرسد که تاب آوری فقط داشتن فهرستی از ویژگیها نیست؛ بلکه یک فرایند است که در زندگی واقعی تاب آفرینی نامیده میشود. همه انسانها دارای توانایی ذاتی برای تاب آوری هستند اما رفتار تاب آورانه رفتاری اکتسابی و یادگیرانه است. برخی از ویژگیهای تاب آوری درونی است و انسان آن را دارد یا میتواند به دست بیاورد اما بعضی دیگر فقط با پرورش آنان در محیطی تاب آفرین (مانند خانه و مدرسه) به دست میآید بنابراین توصیه میشود که برای بهبود سطح کیفی بهداشت روانی به موارد زیر توجه نمود:
«در رویارویی با عوامل تنشزا به نقاط قوت افراد، خانواده، مدرسه، محیط و جامعه توجه شود؛ یعنی در برابر موقعیتهای مختلفی که برای فرد پیش میآید به جای اینکه بر روی نقاط ضعف و ناتوانیها متمرکز شود به فرآیند حل مساله بپردازد. به عبارت دیگر به تعریف دقیق مشکل یا مشکلات پرداخته تا دقیقاً مشخص شود که مشکلات فعلی چه چیزهایی هستند و بتوان هر کدام را در یک سطر توضیح داد.»
سپس به اولویت بندی مشکلات پرداخته که کدام مشکلات مهمتر یا فوریتر و کدام مشکلات مزمنتر یا بی اهمیتتر هستند. سپس برای حل مشکل فکر کرد و هر راه حلی که به ذهن میرسد یادداشت کرد. از سادهترین تا معقولترین راه حلها، همه را فهرست کرد و در مرحله بعد به اولویتبندی راه حلها پرداخت و به راه حلهایی که در اختیار هست امتیاز مثبت و منفی داده شود وآنها را براساس بیشترین نمره، اولویتبندی کرد.
۲-۳-۶-۳ خودکارآمدی در افراد[۱۰۸]
از دیگر راههای ارتقای تاب آوری، افزایش خودکارآمدی است. به نظر بندورا[۱۰۹] (۱۹۸۶) اکتساب انتظارات کارآمدی ۴ منبع اصلی دارد:
- دستاوردهای عملکرد
- تجربههای جانشین
- ترغیب کلامی
- حالتهای فیزیولوژیک
۲-۳-۶-۳-۱ دستاورد های عملکرد
بندورا (۱۹۸۶؛ به نقل از عزیزی ابرقوئی، ۱۳۸۹)، معتقد است که انتظارات کارآمدی در تجربیاتی که شخص در آن مهارت دارد، ریشه دارد. تجارب موفق تمایل دارند که انتظارات سطح بالا ایجاد کنند، در حالیکه تجربیات شکست تمایل به تولید انتظارات سطح پایین دارند. یک بار که انتظارات کارآمدی قوی و بالا ایجاد شد احتمال اندکی وجود دارد که شکستهای موقتی تاثیر زیادی بر قضاوتهای فرد در مورد قابلیتهای خود داشته باشد. برعکس وقتی که انتظارات کارآمدی پایین و ضعیف ایجاد شد، موفقیتهایی که به صورت گاهگاهی بوجود میآیند، در قضاوت افراد از قابلیتهای خودشان چندان موثر نیستند. به هر حال انتظارات سطح پایین میتوانند به وسیله موفقیتهای فراوان و مکرر تغییر یابند.
موثرترین منبع خودکارآمدی، دستاوردهای عملکرد است. افراد در کارها و فعالیتهایی که مشغول میشوند نتیجه اعمالشان را تفسیر میکنند و از این تفسیرها برای گسترش باورها و عقاید درباره تواناییشان برای درگیر شدن در کارها و فعالیتهای بعدی استفاده میکنند. معمولا نتایجی که به عنوان نتایج موفق تفسیر میشوند، خودکارآمدی را افزایش میدهند و آن دسته که به عنوان نتایج ناموفق تفسیر میشوند آن را کاهش میدهند (پاجاریز[۱۱۰]،۲۰۰۲).
۲-۳-۶-۳-۲ تجربههای جانشین
افراد علاوه بر تفسیر نتایج اعمالشان، باورهای خودکار آمدیشان را از طریق تجربه جانشینی مشاهده اجرای اعمال دیگران شکل میدهند. این منابع اطلاعات از دستاوردهای عملکردی ضعیفتر است؛ اما وقتی که افراد از تواناییهای آنها مطمئن نیستند یا وقتی که تجربه قبلی محدودی دارند، نسبت به آن حساستر میشوند.
تاثیرات مدلسازی به طور ویژهای به این زمینه مربوط میشود، بخصوص زمانیکه شخص در مورد انجام کاری تجربه قبلی کمی دارد. اگر مدلها راههای بهتر انجام کارها را به افراد آموزش دهند، با این وجود حتی افراد با تجربه و خودکارآمد، خودکارآمدیشان را در سطح بالایی افزایش میدهند. تجربه جانشینی زمانی قدرتمند است که ناظران شباهتهایی را در بعضی ویژگیهای مشاهده شونده ببینند. مشاهده موفقیتهای چنین مدلهایی به مشاهدهگر کمک میکند که تواناییهای خود را باور کند. یک مدل مهم و مشخص در زندگی یک نفر میتواند به القاء کردن باورهای شخصی که راه و روش زندگی را تحت تاثیر قرار میدهد، کمک کند (پاجاریز ،۲۰۰۲).
۲-۳-۶-۳-۳ ترغیب کلامی
افراد باورهای خودکارآمدی را به عنوان نتیجه تشویقها و حمایتهای اجتماعی که از دیگران دریافت میکنند، ایجاد میکنند و گسترش
[جمعه 1399-09-21] [ 09:44:00 ق.ظ ]
|